Volledige werken. Deel 23. Brieven en dokumenten uit de jaren 1884-1886

[Zomer 1884
Herinneringen van F. van Eeden]

Zomer 1884

Herinneringen van Frederik van Eeden aan zijn briefwisseling met Multatuli. In: F. van Eeden, Studies. Amsterdam, 1890, blz. 7-27. Fragment.

(....)

Douwes Dekker had mijzelven uitgenoodigd, schrijvende ‘dat het hem wel licht zou gelukken mij van belletristische aanvechtingen te genezen.’

Ik had hem (....) een van mijn eerste tooneelstukjes gestuurd. Het ding beviel hem niet. ‘Maar al ware dit anders,’ schreef hij, ‘ik raad u ernstig af, degelijke studiën op te geven om u te wijden - heet het zoo niet? - aan Belletrie. Rijmpjes, versjes, vertellinkjes - al dan niet afgedeeld in bedrijven en tooneelen, - geloof me, beste jongen, dat alles is uit den kinderachtige. Dat ook volwassenen zich daarmee bezighouden is waar. Maar eilieve, ook onder volwassenen zijn velen, die om hun mondigheid te staven, zich op weinig anders kunnen beroepen dan hun doopceel. De periode van ‘hart, smart’, beloonde deugd, en dat Pietje met Mietje trouwt, moest nu eens eindelijk afgesloten worden.

De maatschappij heeft behoefte aan mannen, menschen!’

Eenigszins verschrikt door dit absolutisme vroeg ik terstond om opheldering. Wat hij over belletristen gezegd had, beantwoordde ik naar zijne wijze met een parabel. Ik heb geen copij van mijn brief, maar er kwam ongeveer het volgende in voor:

‘Mag ik u een sprookje vertellen? Het is een geschiedenis van het gezag. Misschien de duizend en eerste.

Koning Nobel hield eens receptie aan zijn hof. Alle dieren kwamen hun opwachting maken en vertellen van hun doen en laten.

[p. 182]

Het duurde lang en Nobel, die graag zag dat het goed en vreedzaam toeging in zijn rijk, had veel moeite met ondervragen, berispen en bestraffen.

Want er heerschte veel heimelijk kwaad onder de dieren, veel luiheid, domheid en bedrog.

Hoewel de koning goed en grootmoedig was, begon het hem eindelijk te vervelen, en hij werd wat moe en korzelig.

Toen was juist de beurt aan een deputatie van kikvorschen.

‘Kwak, rekkekkek! rekkekkek!’ zeiden ze.

‘God! wat een leven’, - zei Nobel, - ‘wat doen jelui? Wat is je beroep?’

‘Kwak! - wij zijn vocalisten, sire. Wij zingen zoo den ganschen zomernacht. Rekkekkek! Rekkekkek!...’

‘Houdt je mond! - Dat is verschrikkelijk! - Doe je niets anders -?’

‘Nee! sire, - kwak! kwak! - wij zijn vocalisten.’

‘Goed toebereid, sire, smaken hun achterdeelen bizonder lekker,’ zeide adjudant ooievaar, die naast den troon stond.

‘Braad ze dan, voor mijn part, - nuttelooze schreeuwleelijken hooren niet in mijn rijk.’

Op het menu van dien middag kwamen ‘grenouilles’ voor.

Den volgenden dag kwam een vinkje en vloog voor Nobels voeten.

‘Pinkepink! Pinkepink!’ zei het.

‘Hm!’ zei Nobel.

‘Pinkepink! Pinkepink!’

‘Goed, nu eens wat anders.’

‘Ik kan niets anders, koning! - Pinkepink!’

‘Dat is allemachtig vervelend,’ bromde Nobel, ‘waarvoor doe je dat?’

‘Voor mijn plezier, Majesteit! en de menschen vinden het heel mooi. Zij steken er mij zelfs de oogen voor uit.’

‘'t Is ook al een vocalist, sire!’ kraste de raaf. Hij kon geen vocalisten lijden, sinds Lafontaine hem voor den gek had gehouden met zijn stem. Ook had niemand hem de oogen uitgestoken.

Dien middag sierde een schotel gebraden vinken de koninklijke tafel.

Toen kwam den derden dag nog een klein, bruin vogelijn. Nobel was erg uit zijn humeur geraakt.

[p. 183]

‘Ben je ook al zoo'n beroerde vocalist?’ vroeg hij streng.

‘Wat is dat, Uwe Majesteit?’ vroeg de nachtegaal bedeesd.

‘Dat is een beest dat voor zijn plezier altijd hetzelfde deuntje zingt.’

‘Ja, Uwe Majesteit, ik zing voor mijn plezier en ik doe wel mijn best om te varieeren, maar dat lukt niet altijd en mijn wijfje zegt...’

‘Wat kan mij jou wijfje schelen! Kun je niets anders? Niet brullen, of vechten?’

‘Neen, Majesteit. Maar u brult toch ook voor uw ple...’

‘Denk je dat ik ooit zonder reden brul?’

‘Maar ik zing voor mijn genot, en genot is d...’

‘Zwijg! zeg ik; die vocalisten moeten uitgeroeid!’

De koningin kreeg bevel terstond het recept voor nachtegaals-tongen-pastei te leeren.

Ziedaar! - heb ik u boos gemaakt, Nobel? Openhartigheid hebt ge mij zelve geleerd. Zeg ook, aan wien gij het sprookje vertellen mocht, dat de schrijver er zelf niet in voorkomt. Hij neemt het slechts voor anderen op.

Misschien beoordeel ik u verkeerd, doordien ik uw korte uitdrukking niet verstaan heb. Zeg mij, waar gij de grens tusschen belletrie en echte kunst trekt.

Wanneer gij dit laatste woord niet verstaat of erkent, vrees ik dat gij weinig kans zult hebben mij te genezen.

Het scheppen van Droogstoppel moet u een genot geweest zijn. Het scheppen van mijn figuurtjes, al zaten ze in bedrijven en tooneelen gepend, was mij dat ook.

Zoolang er menschen zijn, zullen Pietjes en Mietjes elkander noodzakelijk moeten krijgen en zoolang ik leef, zal ik belang stellen in de wijze waarop dat toegaat.

Acht gij dit onderwerp beneden de aandacht van een volwassen man?

Herinnert ge u nog het schoone beeld dat ge zelf eens gebruikt hebt: ‘de vieze, onoogelijke schimmel, in een huishoudelijke provisiekast, op een prozaïsche bessengelei, die blijken kan een heerlijk woud vol wonderen te zijn?’

Acht gij het schilderen van groote waarheden, het verklaren van een zieleleven, het kristalliseeren van een gemoedsstemming in reine taal, kinderachtige bezigheden?

[p. 184]

Zeg mij, dat ik daartoe niet in staat ben, dat ik beter deed praktisch wel te doen, dat ik misschien beter berekend ben voor de zoogenoemde exacte (?) wetenschappen, maar eisch niet als de naijverige Jahveh, dat ik al mijn andere goden laat varen om uwentwil.’

Ik heb op dezen brief, in 1884 geschreven, geen antwoord gehad. Ook niet toen ik hem anderhalf jaar later bezocht.

(....)