Volledige werken. Deel 23. Brieven en dokumenten uit de jaren 1884-1886

[26 februari 1884
Brief van Multatuli aan J.H. de Haas]

*26 februari 1884

Brief van Multatuli aan J.H. de Haas. (W.B. X, blz. 124-126). Alleen het onderstaande fragment is bewaard gebleven.

26 febr. '84.

(....)

Ik bedank u wel voor de drievoudige zending ‘Brazilie’^1. ‘Frau Jaïde’^2. en ‘Katharina’.

Het eerste is zeer interessant. Die Ryckevorsel is geestig, en toch (meen ik) verstandig. Ik geloof dat z'n oordeel over die Z.A.^3. toestanden juist is. Mutatis mutandis kloppen zyn inzichten volkomen met wat ik uit Kappler's Guyana^4. over die landen te weten kwam. In Guyana is, om zoo te zeggen, geen bevolking, en wàt er is deugt niet veel. Ook in 't reusachtig groote Brazilie is dit het geval. Rest: het land zelf. Miasmen^5. voor, miasmen na, overal ziekte, verslapping van energie, dood! Niet gaarne zou ik geroepen zyn tot het geven van advies. ‘Immigratie’ zeggen de meesten. Makkelyk gezegd. Wel zeker, waar geen handen zyn om te arbeiden, moet men werkkracht aan- (in)-voeren. Simple comme bonjour! In Guyana heeft men 't herhaalde keeren met Europeanen beproefd, en wel met Europeanen van allerlei soort. Het lukte niet. Met Bengalezen. Met Chinezen. Alles te vergeefs! Die laatste twee soorten van immigranten heeft men ook in Britsch Guyana.

1. ‘Brazilië’: E. van Rijckevorsel: Uit Brazilië. Rotterdam 1886. Multatuli moet een voorpublikatie zijn toegezonden.

2. Jaïde: waarschijnlijk gaat het hier om een knipsel betreffende de operazangeres, ‘mevrouw Jaïde’, over wie in deze tijd veel te doen was.

3. Z.A.: Zuidamerikaanse.

4. Kappler's Guyana: zie de brief van 25 januari 1884.

5. Miasmen: smetstoffen.

[p. 106]

Overal is de uitslag bedroevend. De oorzaken der mislukking zyn van velerlei aard, en m.i. wordt by de opsomming daarvan meestal de voornaamste over 't hoofd gezien, d.i. de onmogelykheid om 't onmisbaar gezag in handen te geven van exploiteurs. (De reden ook waarom ik zoo'n tegenstander ben van zogenaamd ‘vryen arbeid’ op Java.) En, zonder gezag is er niets te bereiken. De wetten zyn - en behooren te zyn - humaan. Dit nu kan niet bestaan zonder den ondergeschikte te beschermen door allerlei bepalingen die hem de wapens leveren z'n heer en meester tot den speelbal zyner kuren te maken. Wettelyk voorgeschreven deugd is de broeiery van chicane. Dooreen gerekend, is er op elke tien ondergeschikten één (ongepromoveerde) advokaat die z'n kornuiten onderwyst in de kunst z'n werkgever op de vingers te tikken. Om die hebbelykheid den kop intedrukken, zou men dien werkgever iets als vaderlyke, d.i. discretionnaire macht^6. moeten geven. Dit nu kan en mag niet. Want: discretie en fortuinzoekery zyn twee! Er is niets aan te doen. Het verdrietig dilemma dat zich hier vertoont, draagt overal z'n zure vruchten, ook op heel ander gebied dan kolonisatie, op algemeen Regeeringsbeleid, byv. Het goede blyft ongedaan omdat men huivert iemand de macht te geven die hem tot het kwade zou in staat stellen. De in onzen tyd misschien noodzakelyke, verdeeling van gezag is de vrucht van (maar al te gegrond!) wantrouwen.

Maar... ook dat wantrouwen gaat dikwyls den verkeerden weg op. Uit overmaat van angst voor misbruik, ziet men vaak... 'n troepje bokken belasten met het opzicht over de haverkist. Ja, liefst 'n troepje. Men meent dat die collectiviteit de bokkennatuur verandert. Dit is verkeerd gedacht. Eén bok vreet 'n beetje haver. Veel bokken vreten véél haver. Eén bok kàn worden weerhouden door de vrees dat men hem betrapt en straft. Veel bokken steunen op ontlastende collectiviteit. Zy vreten àlles op, behalve elkaar, natuurlyk! Sedert tientallen jaren was 't m'n illusie de Haagsche stallen schoontevegen. Men roemt Herkules, maar men vergeet er by, ook Augias^7. 'n woordje van dank te wyden. Hy gaf den man 'n bezem. (....)

6. discretionnaire macht: vrijheid van beslissing voor rechtsprekende macht.

7. Augias: Grieks-mythologische koning; zijn stallen werden door Herkules (Herakles) schoongemaakt als een van diens twaalf werken.