Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[7 augustus 1883
Brief van Multatuli aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman]

7 augustus 1883

Brief van Multatuli aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman. Dubbel velletje postpapier, waarvan blz. 1-3 en 4 (⅖) beschreven. (M.M.)

N. Ingelheim 7 Aug^s 1883

beste Bremers! Vriendelyk dank voor 't aardige zoodje boeken! Ja juist, van zulke dingen houd ik veel. Die ‘études’ van Louis Reybaud^1. (den schryver van Jerôme Paturot^2.) is 'nbest werk. Mies leest de autobiografie van Benvenuto Cellini, waarmee zy zeer is ingenomen, en daarna begint zy aan de ‘Confessions’. Dáármee zal zy, hoop ik, minder ingenomen zyn. Ik houd niet van Rousseau om z'n valsch natuurgeknutsel. Ik wil maar niet inzien dat 'n ‘bon villageois’^3. (bon? Je moet ze kennen!) nader aan de natuur staat dan 'n stadmensch. Ook houd ik Rousseau voor niet oprecht, al pronkt hy met zelfbeschuldiging. Juist dat pronken komt me verdacht voor. Doch ook zonder dat, ik meen hem van leugens en opsiering te kunnen overtuigen. En z'n gedrag omtrent Mad^e de

1. Reybaud: Louis Reybaud (1799-1879), frans econoom en schrijver.

2. Paturot: satirische roman: Jerôme Paturot à la recherche d'une position sociale (J.P. op zoek naar een maatschappelijke positie).

3. bon villageois: brave dorpeling (fr.)

[p. 684]

Warens^4. vind ik afschuwelyk! Ook had hy 't recht niet haar handelwys (die ik lief en natuurlyk vind, ja zelfs: onschuldig, maar die toch du temps qui court^5. overal als hoogst ‘onzedelyk’ wordt verdoemd!) overteleveren aan Mr ‘Publiek.’ Maître Jean Jacques was 'n lompert. Ook kan ik niet gelooven dat Voltaire jaloersch was op z'n ‘styl.’ Ik beweer dat ‘le premier prosateur de France’^6. dikwyls zeer slecht schreef.

Maar dit zyn opinien uit vroeger tyd. 't Is lang geleden dat ik hem 't laatst onder handen had. Zoodra ik kàn (Elsevier!) ga ik hem eens weer lezen.

Maar zelfs als ik me mocht overgeven aan zulke studien, dan nog zouden andere dingen voorgaan. De u bekende aanmaning van den heer Robbers stoorde my o.a. in de bestudeering der zaak van Kaspar Hauser. Daarvan vertelde ik U iets toen gyl. hier waart. Welnu, onlangs is die mysterieuze geschiedenis weer ter tafel gebracht door zekere te Regensburg verschenen brochure. Toen ik die gelezen had - maar neen. Hebt gy lust en tyd U daarin te verdiepen? Dan zal ik beginnen met U die brochure te zenden. Maar vraag er niet om als ge niet in stemming of gelegenheid zyt, uzelf 'n raadsel optegeven. Want: 'n raadsel blyft de zaak! Dit beweer ik na ook andere dingen dan die zeer eenzydige brochure gelezen te hebben. 't Is 'n ware ‘question^7..’ My prikkelen zulke dingen, en niets liever zou ik doen dan zoo'n mystère aan te pakken, als ik tyd en loisir had. Dit is echter niet het geval, zooals ge weet. Met weerzin heb ik de schryvery die daarover handelt (veel reeds maar niet voldoende) ter zy moeten leggen. En zoo zyn er veel dingen die my aantrekken maar waaraan ik me niet overgeven mag. Ik blyf er by dat dit jammer is. Zoo zyn er wiskunstige kwestien die ik meen te kunnen oplossen, indien ik me daarmeê ongestoord kon bezig houden. En andere vraagstukken! Het leveren van kopy voor de pers is my zeer moeielyk.

Ik behoef u niet te zeggen hoe ook my (en ons!) uw niet hier komen innig verdriet doet, en ik blyf 't hard noemen aan ontbering van zùlken aard overgeleverd te zyn. Gy (B) zegt, dat bericht in ‘gemengde stemming’ ontvangen te hebben. Dit doelt op zekere voldoening over den dwang om vertellinkjes te leveren. Als ik ‘schryver’ was, zou ik me daardoor misschien gevleid rekenen, maar och, ik vat die zaken ànders op! My komt de

4. de Warens: baronesse de Warens (1700-1762); zij liet Rousseau jarenlang in haar kleine landhuis Les Charmettes wonen.

5. du temps qui court: indertijd (fr.)

6. le premier prosateur enz: de eerste echte prozaschrijver van Frankijk. (fr.)

7. question: vraagstuk (fr.)

[p. 685]

veroordeeling ‘tot de luit’ wreed voor. Waarlyk, m'n landgenooten konden beter party van me trekken, en dat ze dit stelselmatig nalaten, bewerkt dat ik ook voor ‘de luit’ ongeschikt wordt of... ben! Men ontneemt my de stemming die daartoe noodig is. De eisch om mooijigheidjes te verkoopen terwyl men m'n gemoed aanhoudend dringt tot bitterheid, - neen, beste Bremer uw indruk had niet ‘gemengd’ moeten zyn.

En de vraag is of ik kan, of ik met den besten wil 't noodige leveren kàn? 't Is niet meer dan ordinair-eerlyk dat ik Robbers tracht tevreden te stellen, maar tot nog toe klinkt er geen snaar in m'n gemoed die aan den eisch beantwoordt. Altyd dwalen m'n gedachten af naar dingen die den leverancier van mooijigheidjes niet dienen. 't Is martelen!

Ik zal maar eindigen, want eenmaal op dien tekst komende neemt wrevel de overhand. Misschien schryft Mies hier 'n woordje by.

Hartelyk gegroet!

Dek

Ik hoor van Mieske dat ze pas geschreven heeft. Dit wist ik niet. Nu, ze groet u, en ik ook!