Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[11 maart 1883
Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli]

11 maart 1883

Brief van S.E.W. Roorda van Eysinga aan Multatuli. Dubbel velletje postpapier, waarvan blz. 1-3 beschreven. De enveloppe is bewaard gebleven, geadresseerd aan Monsieur Ed. Douwes Dekker, Nieder-Ingelheim Hesse Allemagne. Poststempel Clarens 12. III. 83. (M.M.)

[p. 562]

Clarens, 11/3 '83

Beste Dekker, Vriendelijk dank voor Uw raad; Ik zal hem opvolgen, ofschoon niet overtuigd. Toch is 't zeer wel mooglijk en zelfs waarschijnlijk, dat Gij beter inzicht hebt. Men is meestal een slecht advocaat in zijn eigen zaak. En ik ben misschien te naïef, omdat ik oneindig minder dan Gij geleden heb door ons volk.

[p. 563]

Het zweemt naar verlakkerij, steeds raad te vragen en hem niet te volgen. Ik wilde den kiezers - en niet-kiezers het voorwendsel ontnemen, dat zij slechts onwetend zijn in onze kolon^e staatk., niet voorbedachtelijk schuldig. Het is zeker, dat de onkunde groot is. De Dageraad verzocht, mijn Fransch opstel te mogen vertalen!! En 't is alles oude kost. Ook vond ik 't denkbeeld crânig^1., dien vloekzang^2. in een lijst ten toon te stellen. Hoe weinigen zouden die moed hebben? Ik herinner mij steeds mijn blijdschap, toen 29 Jan. 't denkbeeld, op een wandeling, bij mij opkwam. Nu, ik hoop, dat de Spectator eergisteren mijn aankondiging nog niet gedrukt heeft.

De drukker van den vloekzang eischt, voor 2 ex., omdat elk der 13 of 11 coupl. met een roode letter begint, 25 guld. en veertig centen!

O, neen! ik val Huet niet aan over 't vragen om 't Fransche burgerrecht. Integendeel. Hij heeft groot gelijk. Ik zou misschien iets dergelijks doen, zoo ik niet de naïeve verwachting had, nog eens in een voor Indië nuttigen werkkring op te treden. Muller vroeg mij om een bijdrage voor den Dageraad. (Al die democraten en vrijdenkers in Holland leveren te zamen zoo weinig, dat zij mij, oud man, aanroepen om hulp!) Uit goedheid beloofde ik een woordje over Huet's Land van Rembrand^4. en werd toen steeds gepord. Ik heb veel uit 't boek geleerd en genoten, maar bij nadenken en vergelijking met zijn andere geschriften, besluit ik meer en meer, dat het hem ontbreekt aan overtuiging (buiten 't gebied der kunst), aan de harteklop der liefde voor het volk, voor de Femke's en Woutertjes, Vrouw Stein enz., aan ‘goedheid’, enz. Het eerste heb ik hem vrij duidelijk doen gevoelen door te schrijven: ‘Alleen een leer zonder bochten leidt tot een gedrag zonder bochten’, en: ‘Hij toone evenveel overtuiging en karakter als geest.’ Het laatste heb ik verzwegen, om hem niet de volle laag te geven, nu hij rechtmatige grieven tegen ons volk heeft. Hij noemt Prof. Scholten^3. ‘degelijker’ dan Voltaire, de godgeleerdheid en bovennatuurkunde ‘wetenschappen’ (terwijl hij in zijn ‘Louise Ackermann’^5. juist het tegendeel zegt’,) het positivisme een wijsbegeerte voor vechtbazen! Hij verontschuldigt Erasmus' gebrek aan moed. Hij is zelf een Erasmus en wil zijn model als held doen doorgaan. Hij verwart godsdienst met wijsbegeerte, nacht

1. crânig: Roorda leidt ‘kranig’ blijkbaar af van crâner: lef hebben (fr.)

2. vloekzang: fel spotgedicht van Roorda (onder 't pseudoniem Sentot) tegen Nederland als koloniale macht (vgl. V.W. I, blz. 311-313).

4. Land van Rembrand: Het land van Rembrandt, een beschavingsgeschiedenis van de Nederlandse Middeleeuwen tot en met de 17^e eeuw van Conrad Busken Huet was in 1883 verschenen.

3. Scholten: Johannes Henricus Scholten (1811-1885), nederlands theoloog, hoogleraar te Franeker en van 1843 tot 1881 te Leiden.

5. Louise Ackermann (1813-1890), frans dichteres van filosofische poëzie. Busken Huet wijdt een lange beschouwing aan haar werk, opgenomen in Litterarische fantasieën en kritieken deel IX, blz. 150-168.

[p. 564]

en dag. Hij beweert, dat ons volk Erasmiaansch is in zijn godsdienst. Ik bid u, die bekrompen Hollanders. Zou Erasmus in 3½ eeuw niet oneindig meer vorderingen hebben gemaakt dan gij? Ik geef Huet ook een lik, omdat hij bij zijn bekeering tot een betere koloniale staatkunde, niet erkend heeft, op uw schouders te staan, en den dievenbaas Loudon vleide. Als gij 't veroorlooft, zal ik U de drukproef zenden. Maar Gij moet niet zoo boos worden als over het ‘misérable système.^6.’ t Is weer geliefhebber en compilatie, maar zeker niet minder in gehalte dan de meeste opstellen in den Dageraad en andere Holl. tijdschriften. Huet zwijgt over de uitwerking van Copernicus' ontdekking!! Eerstdaags zend ik U mijn fotografie, uitstekend geslaagd.

Gij schijnt tot de dynamieters over te gaan. Reclus^7. wil mij inlijven, maar ik wil niet. Gelijk ik U zeide, je ne veux pas faire le mal pour le bien^8.. Maar ik erken, dat de leerstellingen der behouders en hun daden nog veel onzinniger en onzedelijker zijn dan die der anarchisten. Misschien mis ik moed. De geschiedschrijvers zeggen, in den verleden tijd: ‘De Nemesis^9. deed haar werk.’ De anarchisten zeggen: ‘De Nemesis doe haar werk.’ Te Lyon zou ik, als rechter, allen hebben vrij gesproken. Als Krapotkine^10. 5 jaren gevangenis verdient, verdiende Prins Frederik^11. er 100 ± voor de wijze, waarop hij zijn 100 millioen gulden besteedde. Hoe weinigen begrijpen of erkennen, dat die aanslagen der anarchisten meer dan een sporadisch verschijnsel zijn! Hebt ge gelezen, dat te Brussel een vrouw ‘d'origine javanaise’^12. het lijk van den anarchist Métayer volgde? Gij zoudt denken, dat ik met mijn geld geen raad weet als Gij hoort, dat ik 20% van mijn honor^m voor den Dict. de geogr. aan de vrouwen der veroordeelde anarchisten geef. Dit is louter speculatie. Reclus schijnt niet zeer oprecht. Hij zegt, niets van zijn uitgever gedaan te kunnen krijgen. Ik geloof ook aan gemis van wil, al is ook Hachette gierig - Ik ontving eens in een maand 15 fr. voor een arbeid, waarvan Reclus zei, dat hij 1500 waard was. De vrouw van R. heeft mij en grippe^13., omdat ik hem gewaarschuwd heb, dat zijn 13 jarige dochter reeds rendezvous heeft. De stiefmoeder denkt slechts aan haar geld en bloemen. C'est une Normande qui sait compter^14.. Hij haat mij misschien ook meer of min, omdat ik altijd zeg: votre proprieté^15.. Hij doet 't voorkomen, dat zij van zijn vrouw is. Maar mijn vroegere

6. misérable système: jammerlijk of verderfelijk systeem (fr.).

7. Reclus: Elisée Reclus (1830-1905), frans aardrijkskundige, die van Roorda bijdragen vroeg voor zijn boek over de Indische archipel.

8. Je ne veux pas enz.: Ik wil geen kwaad doen om het goede te dienen (fr.).

9. Nemesis: godin van de wraak (grieks myth.).

10. Krapotkine: Peter Alexewitsj Kra-(ook wel Kro-)potkin (1842-1921), Russisch revolutionair, wegbereider van het anarchisme. In 1883 werd hij te Lyon tot 5 jaar gevangenisstraf veroordeeld, maar in 1886 vrijgelaten.

11. Prins Frederik: Willem Karel Frederik (1797-1881), zoon van Willem I, werd gewoonlijk Prins Frederik genoemd. Het lijkt echter waarschijnlijk dat RvE prins (Willem Frederik) Hendrik, een der bezitters van het omstreden concessie-contract voor de tinwinning op Billiton, bedoelt.

12. d'origine javanaise: van javaanse afkomst (fr.).

13. avoir en grippe: de pest hebben aan (fr.).

14. C'est une Normande enz: Zij is een normandische die op de penning is (fr.).

15. votre propriété: uw landgoed (fr.).

[p. 565]

huisbaas Mercier schreef hem, Reclus, in bij 't kadaster te Lausanne. Dewijl Reclus de anarchisten meer lief heeft dan mij, verwacht ik, dat hij bij Hachette meer op zijn achterste pooten zal gaan staan. De anarchisten ontvangen dan meer... en ik ook. En curieus! de anarchisten ontvangen 't dan van den exploiteur-millionnaire Hachette. Ik blijf werken, al mislukt de speculatie, als ambassadeur der Javanen bij de beschaafde wereld. Ik ben benieuwd te zien, wat de redacteuren of uitgevers geschrapt hebben van mijn art. ‘Inde néerlandaise’. R. bewaarde 't meeste voor zijn laatste deel, dat over 7 jaren zal verschijnen!! Je reviendrai à la charge bij ‘Java.’^16. Veth noemt in ‘Indian Archipelago’ van de Encyclopaedia Britannica alle mooglijke Holl. schrijvers, behalve U en de Hollander^17.. Iemand schijnt hem dien streek te hebben verweten. In 't art. ‘Java’ heeft hij de ‘fout’ hersteld. Maar uit beide artt. zal niemand raden, dat hij ons ‘vampyrs, gedemoralizeerd door batige sloten’^18., enz heeft genoemd. Een Erasmiaan! Ik hoop U in Sept. op te zoeken. 't Hangt af van 't honor.^m van den Indischen Opmerker.

Adieu, Zijt met Mimi en Woutertje hartlijk van ons gegroet.

Uw vriend

Roorda

Ja, mijn mopjes zijn braakmiddelen. Daarna ben ik weer opgeruimd onder de mijnen.

P.S. Veth schrijft de uitdrukking gordel van smaragd (greenmantle) op naam van Wallace!!)

Wat is 't jammer^19., dat gijlieden mijn vrouw en kleinen niet kent! Ge zoudt schik hebben.

De Billiton-zaak is t gevolg der eminentie van Thorb., die een selectie of differentiëring à rebours invoerde door 't extract van geldzucht en kruipzucht aan 't bewind te willen. De koning heeft de Billiton-aandelen van Hendrik geërfd.

Ik heb nooit Huet's Brieven over den Bijbel gelezen. Maar ook in zijn andere werken knoeit hij te veel met het bestaan van een God. Gij zijt altijd even bewonderenswaardig scherpzinnig. Van 't

16. Je reviendrai enz: ik kom weer aan het roer bij ‘Java’ (fr.).

17. de Hollander: Johannes J. de Hollander (1817-1886), leraar Oosterse Talen, schrijver van talrijke land- en volkenkundige publikaties over Java.

18. batige sloten: begrotingen van Nederlands-Indië in de jaren dat er aan de exploitatie van de koloniën nog meer werd verdiend dan er aan werd besteed.

19. Het nu volgende is door RvE in de marge genoteerd.

[p. 566]

diner bij Prinses Hendrik herinner ik mij niets uit uw brieven, maar wel uw antwoord op mijn art. in ‘De Opmerker’. ‘Van 's mans eervol verleden is mij niets bekend.’ Ik deed dit daadlijk drukken in 't Pad. Stand., zonder uw naam te noemen. Ik begrijp nu, waarom dit blad den 15^en Mei gesupprimeerd werd wegens brieven, die sinds 1 Januari ‘gevaarlijk voor den openbare rust en orde’ heetten!!

's Jacob vreesde mijn oordeel over de Billiton-zaak.

Niet^20. zoo gedemodeerd als gij denkt. Ik ontving allerlei bewijzen van instemm^g met mijn Fransch art., zelfs 12 bl. vol instemming van een jong assistent-resid^t op Java dien ik nooit zag! Eveneens van de Holl., Feringa, v.d. Broek, Post. Ik zond 1 ex. aan 2 Kamer, 1 aan Min. v. Kol.

v. Kesteren in ‘De Indische Gids’ verdedigde vurig en weergaloos uitvoerig de Brauw, 's Jacob enz. Uit naam der goede Trouw! Eensklaps zwijgt hij. Over de terugbetaling aan Indië van de 850 millioen gulden sprak hij nooit. Zou hij omgekocht zijn? Keuch. blijft de minst oneerlijk^e.

20. De nu volgende opmerkingen staan op de achterzijde van de envelop.