Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[4 december 1882
Brief van Multatuli aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman]

4 december 1882

Brief van Multatuli aan J.B.H. Bremer en C. Bremer-Snelleman. Twee dubbele velletjes postpapier, geheel beschreven. (M.M.)

[p. 479]

N. Ingelheim, 4 Dec^r 82

beste Bremers! Dank voor uw stukken over 't Pelzer-drama^1.. Ik lees ze met studie. De acte van beschuldiging is, dunkt me, zeer bekwaam opgesteld en ook blykt daaruit de vigilantie van de Justitie. Er is nagespoord te N. York te Bremen, te San Fransisco. Wat wil je meer?

Ei, nòg iets. 'n beetje meer yver in 't onderzoeken van 't mogelyk aandeel der dame! Zonderling dat men wèl naspoorde vanwaar Leon aan 't noodige geld kwam voor 't prepareeren van zn edel doel, (reizen, huis huren, portières ophangen die dienst zouden doen als furcae Caudinae^2., pruiken laten maken, tallooze revolvers koopen &c &c) maar dat men zoo religieus verzuimde te onderzoeken hoe Murray-Armand aan de daartoe noodige 8000 fr. gekomen is. Om in die fout niet te vervallen vermeed men zelfs de wyze van remitteeren te weten te komen. Heel vreemd by de

1. Pelzer-drama: betreft de moord op de heer Bernays door Leon Peltzer, wiens broer Armand een verhouding had met de vrouw van Bernays. De akte van beschuldiging vulde de hele voorpagina van de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 26 november. De naam Murray was een door de gebroeders Peltzer gefingeerde figuur, bedoeld om sporen uit te wissen.

2. furcae Caudinae: Caudijnse kloof (lat.), plaats waar de Romeinen in een hinderlaag werden verslagen.

[p. 480]

scherpzinnigheid die overigens aan de zaak is ten-koste gelegd. Dom is 't brusselsche parket niet. Dit is gebleken. En alzoo...

Zal dan 't volk nooit inzien dat de voorgewende openbaarheid van rechtspleging 'n wassen neus blyft zoolang die heeren de processen-verbaal van 't voorloopig onderzoek mogen geheim houden? Merkt men niet hoe opzettelyk Mad^e B. buiten spel wordt gelaten? Zy is dus medeplichtig. Want als er in de voorloopige instructie binnenskamers gebleken was dat ze niet in den moord betrokken was zou juist de welwillendheid en 't medelyden hebben voorgeschreven haar 'n vrysprekend vonnis te bezorgen. In-geval van onschuld hadden juist zy en de haren op terechtstelling moeten aandringen.

Pleizierig is 't niet, voor zoo'n assises^3. te zitten, maar nu is haar toestand veel erger dan wanneer zy op stevige^4. gronden in 't publiek was vrygesproken. Die kans heeft men haar niet durven aanbieden en 't blykt dat ook zy er niet op gesteld was.

Dat zy opzettelyk buiten de zaak wordt gelaten is duidelyk. Er wordt dus gevraagd waarom? Gissing is geoorloofd. Kan 't ook den prys zyn waarvoor de kannunnik (hoe heet hy?) van tuchthuisstraf zal bevryd blyven? Reeds bespeurde ik hier en daar velleïteiten^5. om dien braven man in bescherming te nemen. Er zal worden betoogd dat hy de zoekgeraakte gelden op last van z'n geestelyke supérieuren alleredelmoedigst besteed heeft. Misschien heeft hy er nog wat by gedaan van z'n eigen geldje. 'k Hoor zn advokaat al: deze man 'n dief, myne heeren, friskuus^6. 't is 'n heilige!’ Et d'applaudir!^7.

Hm, als we hem eens dispensatie gaven van kuisigheids gelofte - neen, dat is onnoodig, want mad^e B. is van marmer of kurk - en die twee verbonden in 'n godzaligen echt! Ja, Ja, Ja... en dan 'n apothéose (beng.^8. of elektr. licht, trofeen, guirlandes, al wat glanst, blinkt, schittert!) met devies:

broederlyke toenadering van ultamontanen en liberalen, roerend vereenigd in 't diep besef van wederzydsche schelmery. Hoe lieflyk is't waar broeders samen wonen!-

Somme toute^9., we leven in 'n verrotte maatschappy.

- ‘Maar... kind, is dat niet altyd zoo geweest?’^10.

- Misschien wel. Reden te meer dat het eens eindelyk anders worden zou.

3. assises: rechtbank (fr.)

4. stevige: oorspr. stond er behoorl.

5. velleïteit: aanvechting, opwelling (naar het fr.)

6. friskuus: kort voor ‘verexkuseert U mij’, neem me niet kwalijk.

7. Et d'applaudir: en de mensen maar klappen!

8. beng.: bengaals (vuur): soort vuurwerk.

9. Somme toute: al met al (fr.)

10. ‘Maar... kind enz.: Citaat van de koningin-moeder uit Vorstenschool, (1^e bedrijf, 2^e scène)

[p. 481]

Ik ben zeer benieuwd naar de pleidooien. De advokaten hebben gezworen, d.i. ‘hun God aangeroepen tot getuige dat ze niets zullen zeggen tegen hun geweten.’ Dat zullen ze dus ook niet doen, tenzy ze... neen, nee, 't is heel makkelyk. Ze behoeven slechts by 't uitspreken van den eed te denken aan 't byzonder soort van geweten dat by de advokaten-professie gebruikt wordt, en... klaar is Kees!-

Die Armand is 'n rechte ploert met z'n betuigingen: sur la tête de ma fille!’^11. Hy schynt veel (fransche) romans gelezen te hebben, d.i. van 'n jaar of 20, 30 geleden. Z'n praatjes rieken naar Xavier de Montépin^12.. Dit doet ook de heele opzet van de zaak. Pruiken, valsche baard, biester^14. gelaatskleur, beschilderde oogleden. Jammer dat er geen ‘manteau enorrrrme’^13. kon te-pas gebracht worden.-

In den regel zyn slechte menschen niet zeer trouw. Gewoonlyk verklappen zy elkaar en trachten schuld van zich af - en op de kameraden te werpen. By uitzondering geschiedt dit niet in dit proces. Dàt zal veranderen zoodra Leon in de engte gedreven en inziende dat z'n systeme^15. hem niet baat, erkennen zal dat er premeditatie en dus medeplichtigheid bestaat. Op dit oogenblik nog is 't opvallend party trekken voor Armands onschuld, en de kwasi-ridderlykheid waarmee deze Mad B. uit de zaak laat, slechts 'n natuurlyke eisch van zelfverdediging. De minste inmenging van Armand in de toebereidselen vernietigt het fabeltje van 'n ‘accident’^16. of: ‘meurtre sous l'impression d'une forte provocation.’^17.

't Schynt dat Leon in de instructie van plan was nog iets anders - iets héél anders! - aantevoeren als oorzaak van z'n woede. Misschien hebben z'n brave advokaten hem dit afgeraden p^o18. fatsoenshalve, 2^o omdat het middeltje waaraan hy schynt gedacht te hebben, wel wat versleten begint te worden. Ik, dichter, ziener, weter, profeet - hm! - zal u zeggen wat... de zaak had kunnen zyn. Leon Peltzer heeft alle werelddeelen doorkruist en is terruggekeerd als rosière^19. van Salency. En die slechte Bernays heeft hem willen ‘verleiden’ verkrachten misschien! Wat kan de brave rozenmaagd in zoo'n kritiek oogenblik anders doen dan den booswicht in den nek schieten? In alle hoogzedelyke romans - ja, ja, zoo is het. En ik ben er niet tegen dat Leon veroordeeld wordt,

11. Sur la tête de ma fille: op het hoofd van mijn dochter (fr.)

12. Xavier de Montépin: frans toneel- en romanschrijver, die zijn werk leverde in de vorm van hyperromantische feuilletons (1823-1902).

14. bi(e)ster: roestbruin (naar het fr.)

13. manteau énorme: kolossale mantel (fr.)

15. système: hier: opzet (fr.)

16. accident: ongelukje (fr.)

17. meurtre sous enz.: moord onder invloed van een sterke uitlokking (fr.)

18. p^o: primo, ten eerste (it.)

19. rosière: rozenverkoopster (fr.); La rosière de Salency (1774) is een komedie van Masson de Pezay met muziek van Grétry.

[p. 482]

mits 't maar niet geschiede om 't dooden van Bernays. Hy behoort gestraft te worden voor de zachtheid van de straf daar er uit niets blykt dat hy z'n vuigen belager eerst behoorlyk gemarteld heeft. Leon is schuldig aan te ver gedreven engelachtigheid. Armand geeft hem daarin weinig toe. Hoe vriendelyk neerbuigend zich wel te willen uitgeven voor ‘homme du monde!’^20. Waarlyk, wy stervelingen van vleesch en been mogen wel grootsch worden dat zoo'n burger van hooger sfeeren zich met ons wil gelyk stellen. Grootsch of beschaamd, naar verkiezing.

Hoe roerend is die pieteit jegens z'n moeder. Háár gelooft hy, op háár vertrouwt hy, al liep haar getuigenis vierkant in tegen dat van gewone stervelingen die niet de eer hadden hem ter wereld te brengen. En wat komt die pieteit juist te-pas by 't onverwrikbaar geloof slaan aan de intrekking harer bezwarende woorden!-

Waarom laten zy die edele broeders samen praten op de terechtzitting? Is dat om vooral accoord te blyven in systeem? Lieve, goedhartige, edelmoedige rechters!-

Mimi is sedert n dag of 12 in Holland. Ik wacht haar over 2, 3 dagen thuis. Haar zuster Betsy past zoo lang op my en Wou. Mies schryft me dat ze uw broer gesproken heeft, natuurlyk over de kippenhistorie. De 5 kuikens die van 25 eieren uitkwamen zyn gestorven. Niet om dien voorloopig ongunstigen uitslag maar op andere gronden heb ik weinig hoop op 'n finantieel resultaat van de zaak. Dit spyt me wel, want juist ik zou in zoo-iets veel aardigheid hebben, en heel graag me daaraan ‘wyden’. Liever dan aan schryvery. Kippen kan ik gebruiken. Ik weet er weg mee. Maar waartoe schryven dient, weet ik niet. Al de kuikens die ik sedert 25 jaar in m'n hoofd uitbroeide schenen te leven toen zy uit den dop kropen. Ik meende ze te hooren piepen. Ook anderen beweerden dat ze tot kippen en hanen opgroeiden, en toch blykt me zeer dikwyls dat hun wasdom niet veel beteekent. M'n ergernis over den loop der publieke zaak is vreeselyk. Voor 10, 12 jaren was ik nog onnozel genoeg om te meenen dat opmerken, waarschuwen &c z'n nut hebben kon. Zoo gek ben ik niet meer. Ik weet waaraan ik me te houden heb. ‘Ze’ willen bedrogen zyn. Fiat!^21.-

Och, 't is zoo verdrietig dat ik zoo dikwyls in dien toon verval als ik aan vrienden schryf die 't niet aan my verdiend hebben dat ik

20. homme du monde: man van de wereld (fr.)

21. Fiat: het zij zo (lat.)

[p. 483]

hen lastig val met m'n grieven. En daarom ook zwyg ik zoo dikwyls.-

Iets anders. Albert is solliciteerende voor 'n leraarsplaats te Sneek. Of die zaak al beslist is, weet ik niet. Ook niet wat hy doen zal als 't hem mislukt. Begrypen^22. of vreezende dat z'n geldje opraakt had ik hem uitgenoodigd ten-eerste niet in schuld te raken - het ergste dat ik ken - by ons te komen, en dit had hy, vóór dien Sneeker kans, aangenomen. Maar ik erken dat-i om steeds by dergelyke gelegenheden by de hand te zyn, beter doet in Holland te blyven, ten-einde niet achter 't net te visschen. Of hy dus hier komen zal, weet ik niet. Mimi schryft er niets van.

En hoe 't Marie gaat! Wat 'n malle onzuivere verhouding! Als Albert in Holland geplaatst wordt, zal hy haar denk ik, daar niet by zich willen hebben. Waarom niet? Omdat ze niet schools geleerd is? Dit laat ik niet gelden. Ik ken wel meer vrouwen die geen onderscheid weten tusschen Charlemagne en Karel V. Wat zou dat? Ook sommige mannen bezwyken niet onder algemeene kennis.

Een andere vraag is of Alb. goed zou doen Marie te trouwen als hy haar daartoe niet lief genoeg heeft. Dat is 'n reden! Het huwelyk is als eieren waaraan niets mankeeren mag of ze deugen heelemaal niet. De kans op ongeluk is al groot, als men 'n hartelyke wensch tot eenzyn meebrengt, hoe dan als men de zaak doorzet à contre coeur^23.? Eigenlyk vind ik dit misdadig. Maar... waarom dan zoo lang getreuzeld? Marie had zeker de smart al überstanden^24., als Alb. maanden geleden - enfin, ik vind die heele historie treurig. - Wou is wel en schept vreugd in 't leven. Ook ik ben physiek heel wel. Alleen by buien erg asthmatiek.

Dag beste hartelyke Bremers, Jelui bent lieve goede stevige menschen. Dat zie ik nu weer aan die kranten.

Grooten dank!

adieu

Uw vriend

Dek

22. Begrypen: lees: begrypende.

23. à contrecoeur: met tegenzin (fr.)

24. überstanden: overwonnen (du.)