Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[25 november 1882
Brief van Multatuli aan G.C. de Haas-Hanau]

25 november 1882

Brief van Multatuli aan mevr. G.C. de Haas-Hanau. Twee dubbele en een enkel velletje postpapier, geheel beschreven. (M.M.)

lieve Lina! Zeker heeft Mimi U van Arnhem geschreven, en ge weet dus dat zy in Holland is. Zy wil hare zusters te Weesp & Haarlem bezoeken - nu ja, haar reis route ken ik niet recht. Het kostte haar veel voor ze besloot. Nu, dat zal zyzelf U wel uitleggen. Wouter en my (haar beide kinderen) heeft ze aan de zorgen van haar zuster Betsy opgedragen. 't Gaat nogal goed. Toch is 't me vreemd en leeg haar niet in haar huiselyk bedryf & by 't kind te zien.

[p. 454]

Maar nu de coin du feu? Albert die ons zou komen bezoeken is aan 't solliciteeren om de betrekking van Leeraar in 't Engelsch te Sneek. Er blykt dus dat hy dien weg op wil, en ik gis dat-i al mislukt die poging, nu wel in Holland zal willen blyven om by de hand te zyn als zich iets anders van dien aard voordoet. Het best zal zyn daarop niet te wachten en de kleeren aan Mimi zelf meetegeven. Mocht ze daarvoor geen plaats in haar koffer hebben, dan zal ze^1. wel 'n bykoffertje koopen, wat ze misschien tòch moet doen. Het apart verzenden eischt in Holland allerlei omslag (deklaratien, voorgeschreven pakking!) en dan gaat het pak naar Mainz of Bingen waar Steuerbureaus zyn - bah! Hoe ouwerwets en middeleeuws zyn die belemmeringen van 't verkeer. Mocht ik nog beleven dat die domheden werden afgeschaft!

Daar juist kryg ik 'n brief van Mimi. ‘de beker is beeldig!’ zegt ze, en ik zei aan Betsy: ‘heel natuurlyk, daar 't van Mevr. De H. komt! Nu weet ik niet of zy (Mies) U reeds teeken van leven gegeven heeft. De byzonderheid dat ze nu zoo zonder my, zonder 't kind, zonder haar huiselyke bemoeienisjes is, doet me haar vergelyken by 'n mak kanarievogeltje dat, op-eens los gelaten, meer vryheid heeft dan 't gebruiken kan.

De vyf kuikens die er uitkwamen van 25 eieren, zyn zeer spoedig gestorven, schoon ze de eerste twee dagen zeer munter waren. Wat my betreft ik heb geen vertrouwen in de zaak als industrie. De Haas zal wel gelyk hebben gehad in z'n oordeel over de Straatsburger kweekery. Dewyl ze daar de toestellen verkoopen en entree ontvangen van kykers, brengt hun belang mee den uitslag optehemelen. Ook voorzie ik nog andere bezwaren dan die waarmee de h^r Snelleman te worstelen had. Al waren z'n kuikens in leven gebleven, hoe had hy 't aangelegd om voortdurend versche & bevruchte eieren te bekomen? Daartoe zyn zéér veel hoenders noodig en: een daar mee overeenkomend terrein, want zonder vryen loop leggen ze niet, of weinig. Het spyt me dat de zaak (vermoedelyk, want we geven natuurlyk niet zoo gauw den moed op) onuitvoerbaar wezen zal. Heel graag had ik - zooals Alphonse Karr^2. met z'n bloemistery - alle publiek schryvery opgegeven om me te bemoeien met... iets degelyks. Dit namelyk is het toespreken van Publiek volstrekt niet.

Heb je gelet op 't verslag dat de N. Rotterdammer gaf van Van

1. Ze: oorspr. gevolgd door zich.

2. Karr: Alphonse Karr (1808-1890), frans satirisch auteur.

[p. 455]

Kesteren's^3. lezing? V.K. zeide, naar my blykt, nagenoeg alles wat ik sedert jaren beweer. De N.R. C^t juicht z'n speech toe, roept: ‘precies!’ ‘juist!’. ‘Zóó is het!’ O, 't kan niet mooier. Maar, als ze dáár van overtuigd zyn, waarom dan my niet gesteund? Deze zelfde vraag kon ik aan V. Kesteren zelf doen! M'n klacht over dat van de baan schuiven lykt op zelfzucht. Nu ja, maar wat zou De H. zeggen of denken als men lang en breed sprekende over de oogheelkunde in Nederland, altyd zyn naam, zyn streven, zyn offers met stilzwygen voorbyging. En, geheel afgescheiden van eigen belang, kan er oprechtheid steken in het trachten naar verbetering als de voorluî zooveel blyk geven van valsheid? Bah! O, veel liever kippenteelt... als 't maar praktische resultaten gaf!-

Kyk, daar ben ik alweer aangeland by m'n vervelenden topic! Je verdiende wat beters, lieve Lina, dan zoo'n ungeniessbarkeit^4.. Zelfs uit 'n oogpunt van heel gewone beleefdheid is 't leelyk zoo altyd voor den dag te komen met eentonig geseur over eigen zaken. Dat heb je'r van als je viendschap sluit met iemand die zich door z'n^5. antecedenten gedrukt voelt. Eigenlyk is 't onbescheiden van me dat ik een toegestoken vriendschapshand aanneem. Ik moest als kondukteur van 'n volgeladen omnibus roepen: ‘geen plaats!’-

Onder ons, ik had liever gezien dat Mies den heelen tyd van haar springtochtje by Ulieden had doorgebracht. Maar je begrypt dat ik haar vry laat. Ook erken ik dat er pieteit ligt in haar begeerte om dat jonge moedertje te bezoeken en haar zusters te zien. Ook dat ik er schik in heb haar haar eigen gang te laten gaan, juist omdat ze zich altyd naar my schikt. (neen, dat is niet juist, maar de uitlegging is omslachtig.)

Je zegt me in je briefk. een brief toe. Ik hoop dat onze beste De H. m'n hartelyk gemeende waarschuwing goed moge hebben opgenomen. En ik herhaal die. Er is geen grens aan de onbeschaamdheid waar mee 'n kollegie zich weet te ontslaan van zedelyke verplichtingen. Ook individuen gaan^6. daarin dikwyls zeer ver, maar zoodra de verantwoordelykheid kollektief is, veroorlooft men zich alles.

Hebt gy of De H. gelezen wat er dezer dagen gepubliceerd is over de gasthuizen te Amsterdam? Waar zetelt nu de verantwoordelykheld voor dien schandelyken toestand. Honderden die daaraan

3. Van Kesteren: Carel E. van Kesteren (1837-1917), ging als leraar naar Indië en was o.m. redakteur van de Semarangse Locomotief en oprichter van De Indische Gids.

4. Ungeniessbarkeit: onuitstaanbaarheid (du.)

5. die zich door z'n: oorspr. stond er wiens.

6. gaan: oorspr. stond er zyn.

[p. 456]

medeplichtig waren zyn ‘met eere’ ten-grave gedaald. (De kanker is van ouden datum!)

Ik weet van meer zulke dingen, en van erger dingen! Kàn 't erger, vraagt ge. Ja! En waarom spreek je dan niet, vraagt ge? Wel, voor, 26 jaren deed ik in myn kring wat ik kon, mocht en moest. Dáárin leed ik schipbreuk. Waartoe nu andere zaken aanteroeren die niet zoo rechtstreeks binnen den kring myner bevoegdheid liggen? Misschien zou ik juist dóór myn pogingen, 't kwaad bestendigen dat ik wou uitroeien, zooals wat Indie betreft, wel waarlyk 't geval geweest is.

Kyk, alweer op m'n vervelenden topic! Je ziet wel dat ik ongenietelyk ben. Dag beste Lina, wees met De Haas en de kinderen hartelyk gegroet van

Uw vriend

Dek

Die zaak met Billiton^7. (ik meen ten-rechte: ‘Blitoeng’) is weer schandelyk! Is de natie dan blind, doof en idioot? Waar blyft nu de ministerieele verantwoordelykheid? Niet alleen over 't geheel ongemotiveerde verlengen van dat kontrakt, maar ook over 't primitief sluiten? 't Is in den Haag 'n ware dieventroep. Die prinses Hendrik^8. is 'n 2^o millioenen juffrouw. Maar ze heeft steviger vrindjes dan die ongelukkige Jannetje Struyk^9.! Nu weten wy alzoo waarom die Jakob. Zjakob, Schakob - wat voor naam is 't eigenlyk? - g.g. van N.I. worden mocht. Gegist hàd ik 't, en voor z'n vertrek heb ik 't aan Roorda geschreven!

7. De gouverneur-generaal F. 's Jacob (1822-1901) had op 26 dec. 1881 de concessie voor de tinwinning op Billiton verlengd tot 1927, in strijd met het Kon. Besl. van 1873, dat dit alleen bij openbare uitbesteding mogelijk maakte. De Kamer vernietigde, na een onderzoek, in 1882 het besluit van de Indische Regering, waarop 's Jacob zijn ontslag indiende.

8. Prinses Hendrik: Maria, prinses van Pruisen was in 1878 de tweede vrouw geworden van prins (Willem Frederik) Hendrik, tweede zoon van Willem II, in 1879 overleden, zodat zijn echtgenote als concessiehoudster zeer veel geld verdiende met de verlenging van het kontrakt.

9. Jannetje Struyk: berucht oplichtster in die tijd; zij kocht veelal diamanten sieraden op rekening, die zij evenwel nooit betaalde. Zij was begin november veroordeeld tot een boete van f 1400, -; een gevangenisstraf liep toen al.