Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[15 april 1882
Artikel inzake huldeblijk in de Kerkelijke Crt.]

15 april 1882

Artikel inzake het huldeblijk in de Kerkelijke Courant, Weekblad voor de Nederlandsch Hervormde Kerk, no. 15. (U.B. Leiden)

Eene nieuwe afgoderij wordt het Nederlandsche volk weêr aangeboden in - de Multa-tuli-beweging! 't Is treurig dat men den schijn van onkieschheid op zich laden moet, door een huldeblijk aan een gevierd persoon in afkeurenden zin te bespreken. Daarom aarzelden wij eerst, maar - beginselen gaan boven personen, en buitendien, de onkieschheid komt geheel voor rekening van hen, die eene nationale démonstratie willen uitlokken ten bate van eene antinationale persoonlijkheid en die daardoor toonen ons volk niet te kennen of - niet te achten. Want niet de honderdduizenden zijn ons volk, wier afgoden talent en émancipatie des vleesches zijn, en voor wie godsdienst en zedelijkheid zinledige klanken zijn, maar dáár is ons volk, waar nog een God wordt aangebeden, waar nog eene onschendbaar heilige wet des zedelijken levens wordt erkend en waar men het niet duldt dat godsdienst en zedelijkheid in het aangezicht worden geslagen. Met het hoog en laag van Jan Rap, dat in deze dingen behagen schept, heeft Goddank! de kern onzer natie niets gemeen. Die uit waarachtige erkentelijkheid en sympathie jegens een talentvol man, uit mededoogen met een hulpbehoevende, dezen eene weldaad wilden bewijzen, hadden zoo kiesch moeten zijn zulks te doen in de diepste stilte. Dán hadden zij goedkeuring en lof ingeoogst. Maar deze démonstratie is walgelijk en verachtelijk. Toch ontroert het ons dat men den moed heeft, openlijk den man te verheerlijken die nieuw leven wekt, zooals het onder meer hooge lofspraken heet, maar inderdaad den man, die, God weet hoe menig zaad van ongeloof en van zonde!

[p. 201]

door zijne Ideën heeft doen ontkiemen in menig onervaren en ongewapend hart. Destemeer verblijdt het ons, dat er een kreet van afkeuring en verontwaardiging en smart deswege wordt aangeheven, die krachtig en overtuigend, ook waar het de politieke zijde der démonstratie geldt, en welsprekend door de pers wordt vertolkt, zoodat om niet meer te noemen, Handelsblad, Dagblad van 's Gr., Rotterdamsche Crt., Tijd, Hervorming eenstemmig tegen deze de natie vernederende daad opkomen.

Als hier de philanthropie slechts de slippendraagster mocht zijn der politiek, dan is de onwaarheid nog meer stuitend.

Of ons volk zich hier geen spiegel ziet voorgehouden, waarin 't niet zonder schaamte kan staren? Karakterloosheid haat men nog wel in 't afgetrokkene^1., maar is er door veler toejuiching en bewierooking niet veelvuldige aanleiding gegeven tot die daad van dollen overmoed? Ons klein, schoon anders nog al koel volk moge er uit leeren op zijne hoede te zijn tegen menschen - of liever talentvergooding, die afziet van alle zedelijke menschen waarde! De menschen hebben behoefte aan vereering. Waar zij het aanbidden verleerd hebben, daar begint de onderlinge en wederkeerige adoratie van even lege vleijerij als hoge zelfzucht: want in den grond is het de zelfvergoding van den zondaar. Waar de godsdienst sterft, daar wordt de afgoderij geboren, die niet meer, als onder de heidenen, een lagere godsdienstvorm mag genoemd worden, maar verloochening van den alleen grooten God in de hulde aan den kleinen mensch!

1. 't afgetrokkene: (hier) in 't algemeen.