Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[p. 134]

[april 1882
Herinnering van V. Bruinsma]

April 1882

Een herinnering en een opwekking van V. Bruinsma in Ter gedachtenis aan Multatuli 1887 - 19 Februari - 1892. Amsterdam, 1892, blz. 7-31. (M.M.) Het volgende fragment is te vinden op blz. 25-28.

(....)

Vergun me daarvoor een oud stuk op te halen, een inleiding, die ik vond tot een nooit uitgesproken rede over den invloed van Multatuli's geschriften op het Nederlandsche Volk, juist 10 jaar geleden geschreven, en die tot motto voerde een paar woorden van Het Handelsblad van 2 April^1. 1882, in een betoog over multatuli, luidende: Nu de kerken verlaten worden...

‘Het is mijne meening, en deze zal gewis door velen gedeeld worden, dat alle stoffelijke vooruitgang van den mensch, alle triomfen van de natuurwetenschap en de industrie minder waarde hebben dan één stap vooruit in het zedelijk goede. Dat hij, die zijn medemensch beter voedsel en betere kleding verschaft, hem een hechtere woning verzekert of sneller en gemakkelijker van de eene plaats naar de andere vervoert, hem voor allerlei gevaren behoedt en zelfs door de hygiene en geneeskunde zijn levensduur verlengt en hem van ziekten bevrijdt, zeker veel nut doet; maar dat meer nut gesticht wordt door den man, die er in slaagt, zijn medemenschen beter te maken.

Vooruitgang op zedelijk gebied, voortschrijden op den weg die voert naar het goed-zijn, moet noodzakelijk ook vooruitgang op stoffelijk gebied met zich meevoeren. Maar waar is de man, die het omgekeerde durft beweren? Zeker, men kan enkele uitingen van de z.g. slechtheid der menschen door stoffelijke middelen voorkomen; waar geen hongerigen zijn zal weinig brood worden gestolen. Maar wie zal willen volhouden, dat een reiziger met den spoortrein beter is, dan zijn vader in de trekschuit? Dat bedrog en liefdeloosheid, haat en afgunst verdwijnen of verminderen door stoom en electriciteit?

Het verschil op stoffelijk gebied tusschen deze eeuw en de vorige is ontegenzeggelijk groot. Wanneer onze overgrootouders uit den dood konden opstaan, ze zouden hunne vroegere woonplaats bijna niet meer herkennen. Maar zeker zouden ze terugvinden de

1. 2 April: bedoeld is 3 april.

[p. 135]

menschen met al hunne ondeugden en gebreken, met hun grenzelooze baatzucht en hun weinige ware naastenliefde, met hun luiheid en genotzucht en zoo weinig ijver voor de belangen van anderen. Zoo een nauwkeurig onderzoek mogelijk was, ik vrees dat de vooruitgang op stoffelijk gebied, zou blijken te staan tot die op zedelijk terrein, als de vlucht van een adelaar tot het kruipen van een slak.

Wie dit betwijfelt, lette op onze nog altijd overvulde gevangenissen; op de nog telken jare, zelfs in ons klein landje, zich herhalende moorden en doodslagen; op het schandelijk bedrog dat dan in dit, dan in dat bedrijf ontdekt wordt; op de duizenden, die hun gezin het noodige onthouden, om den drankduivel te dienen. Maar vooral lette hij op de zonden der zoogenaamde beschaafde wereld. Hoe daar een heir van publieke vrouwen wordt onderhouden, door mannen die hebben geleerd, liefdeloos te doen, wat de hoogste uiting der liefde moest zijn. Hoe nog altijd de eene na de andere ongehuwde moeder tot tuchthuisstraf wordt veroordeeld, wegens kindermoord, zonder dat naar den vader mag worden gevraagd. Hoe geld en naam maken hoofdzaak zijn, en het offeren van geld en goed op het altaar van het algemeen belang zeldzaam wordt gezocht.

Bovendien lette hij op onze staatstoestanden, die de uitdrukking van den volkswil heeten te zijn. Hoe geld nog altijd de prijs is, waarvoor men aandeel in het kiezen van de vertegenwoordigers koopt; hoe dikwijls nog kruiperij en kruiwagens bij benoemingen boven verdienste gaan; hoe het grootste deel van de belastingen door de minst bemiddelden wordt opgebracht en hoe die met moeite geofferde gelden voor een belangrijk deel aan 't onderhouden van een leger van soldaten worden besteed, terwijl dan ook in deze eeuw zoo goed als in de vorige, duizenden menschen elkaar op het slagveld den dood aandoen.

Kortom, wie aandachtig al het slechte om zich heen gadeslaat, al ziet hij het goede niet voorbij, hij zal moeten erkennen, zooals multatuli het zoo eigenaardig uitdrukt: “het paardje, dat een kind van vijf jaar op de lei griffelt, gelijkt meer op een paard, dan de zedelijkheid onzer maatschappij op 't ideaal goede.”

Al het opgenoemde heeft zijn eerste oorzaak in wat men genoemd heeft 's menschen “boosheid des harten”. Slechts als men

[p. 136]

den mensch moreel kan verbeteren is er kans de opgenoemde ellende te overwinnen. Hij, die er in slaagt den mensch een graad in deugd te doen toenemen, hem een stap nader te brengen tot het ideaal van een goed mensch, heeft daarom op meer lof aanspraak dan een james watt of een edison.

Maar er zijn velen, die het verdienen van die aanspraak op dank onmogelijk achten. Die den mensch een onverbeterlijk zondaar noemen, en ontkennen dat hij door eigen kracht zich de deugd kan veroveren. Doch anderen, gelukkig de meesten, gelooven aan de verbetering van het menschelijk geslacht ook in het moreele. Zij voorspellen niet de overwinning aan het goede, maar durven beweren dat het goede toch met elk geslacht meer veld kan winnen. Daaronder zijn er sommigen die steeds arbeiden voor dat doel; die onze wegwijzers zijn voor de ware deugd. Onder die apostels van het goede komt een eereplaats toe aan multatuli. Nu de kerken verlaten worden, behoeft men andere mannen dan dominé's en pastoors om het goede te prediken en ook een andere wijze van prediking. Wie geen kerken bezoeken - en hoe velen zijn dit! - kunnen toch een opwekking tot goed-zijn noodig hebben. Die opwekking geeft multatuli.’

Tot zoo ver mijn meening in 1882.

(....)