Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[25 maart 1882
Artikel T.H. de Beer in De Portefeuille]

25 maart 1882

Artikel van T.H. de Beer in De Portefeuille, no. 52. (Knipsel M.M.)

‘Eene daad van nationale dankbaarheid.’

In grooten getale werd in de afgeloopen week eene circulaire in den lande verspreid, waarin zeventig Nederlanders eene oproeping aan hunne landgenooten richten, om een kapitaal bijeen te brengen, ten einde Multatuli te vergoeden, wat hij prijs gaf door

[p. 65]

zijn ontslag te nemen ‘om de belangen der verdrukte bevolking van “Insulinde” voor te staan’.

Reeds dadelijk zij gezegd, dat we van harte elke poging toejuichen, die gedaan wordt, om in Nederland de overtuiging te vestigen, dat de natie verplicht is, hare denkers en dichters te huldigen en te beloonen en dat Multatuli, meer dan de meesten hunner, rechtmatige aanspraak heeft op die hulde en die belooning, die dengene toekomt, die bewezen heeft, geheel alleen en dus zonder saamgekoppelde invloedswerking, zonder de hulp van kruip- en geeselvermogen een overwegenden invloed uit te oefenen op de wijze, waarop zijn volk gewoon is de allerbelangrijkste zaken te beschouwen.

Dat neemt echter niet weg, dat de circulaire op ons een hoogst onbevredigenden indruk heeft gemaakt èn om den inhoud èn om de onderteekenaars. Ons land is heel klein, maar toch kan men er moeielijk alle menschen kennen. Van de onderteekenaars echter, die wij persoonlijk of uit hun verleden of uit hunne werken kennen, zijn er zeker zeer velen, die als Doorenbos, Funke, Kok, Korteweg, Roessingh van Iterson, Roorda van Eysinga, Versluys, Vosmaer e.a. of door persoonlijke bekendheid met Multatuli, of door gezette studie zijner werken zijn leven en streven tot een langdurig onderwerp hunner overdenkingen, hemzelven tot een voorwerp van ernstige studie en beschouwing hebben gemaakt. Maar menigeen van hen, die hier geheel Nederland tot hun plicht roepen, is ons bekend, die al een zeer zonderling figuur zou maken zoo hij geroepen werd de bijzondere verdiensten van den schrijver der Ideën en van den Max. Havelaar te verdedigen met iets anders dan holle phrasen: ja, die in de wijze, waarop hij zocht ‘vooruit te komen’ het duidelijkst bewijs levert, dat hij in dit opzicht een tegenvoeter is van den schrijver van den Max Havelaar.

Zelfs maakt de vrees zich van ons meester, òf dat dezulken de circulaire hebben opgesteld, òf dat de stellers der circulaire, wetende, dat de Turksche trom wel niet het meest indrukwekkende, maar toch het verstklinkende instrument is, hebben gerekend op de macht der phrase en met een virtuositeit een kermishansworst waardig, hongersnood en moord en zelfopoffering bijeen gebracht hebben om een machtigen indruk op licht trefbare gemoederen te maken.

[p. 66]

De vraag: ‘Waarom bleef de regeering zwijgen op al de beschuldigingen met vermelding van namen en datums door Multatuli uitgesproken?’ is nog niet beantwoord en de geheele waarheid in de Havelaarszaak is dus ook niet bekend. Wie aan Multatuli's eerlijkheid gelooft, vraagt: ‘Waarom is niet de regeering als een eenig man opgestaan om na rijp onderzoek verandering te brengen?’ en wie zijn eerlijkheid zou durven betwijfelen, moet toch vragen: ‘Waarom zweeg de regeering op die beschuldigingen?’ We hebben in Multatuli den strijder voor waarheid te huldigen en daarom behooren onze motieven bij een daad van nationale dankbaarheid ook alleen op waarheid te berusten. Daarom is ook 't woord nationale misplaatst. Eene daad van nationale dankbaarheid zou 't eerst worden, als de regeering, die de natie vertegenwoordigt, de daad volbracht; niet als eenigen op verzoek van enkelen pogen de daad te doen volbrengen.

Eene oproeping aan onze ‘Landgenooten’ kan geen hulde of dank voor Multatuli vragen, dan als dankbaarheid voor den man, die in den Max Havelaar ons den mensch en den strijder teekende, den zelfverloochenenden man, als voorbeeld voor hen, die beseffen, dat plicht hooger gaat dan voordeel; aan den man, die in de Ideën domheid, huichelarij, bijgeloof, kleingeestigheid en vooroordeel, conventionaliteit en schier alle maatschappelijke ondeugden geeselde, zóo, dat ieder lezer zijner werken zich schaamt, als hij zich er op betrapt, zich aan eene daarvan schuldig te maken. Hij was de eerste, die met de scherpte, die daarvoor noodig is de waarheid zei, over onze verkiezingen en onze toenmalige kerkgodsdienst, onze ‘leeuwerigheid’ en onze beschouwingen over het geslachtsleven, de eerlijkheid en het fatsoen. Dat hij tal van eksters heeft gekweekt, die met twee volzinnen of twee woorden den eierdans à la Multatuli uitvoeren, kan buiten rekening blijven bij het overgroot aantal personen, die hun beeld zagen en zich verbeterden of dat huns buurmans en zich voor hem wachtten. Geen schrijver der negentiende eeuw vermocht in Nederland zonder onderdanig handjesgeven zich zulk een aantal duizenden van aanhangers te verzekeren en geen durfde zich zooveel vijanden te maken.

Voor Multatuli en voor de weinigen, die de geheime geschiedenis onzer koloniën kennen, moge de Max Havelaar eene vaderlands-

[p. 67]

lievende daad geweest zijn van onberekenbare waarde en ongeëvenaarde kracht, voor het overige Nederland is dat boek een meesterstuk van een zelfbewust scheppenden kunstenaar en de aanspraak aan den koning is hun alleen een vingerwijzing, dat het de taak der regeering is, de zaak te onderzoeken en hun plicht de regeering daartoe te dwingen - indien het althans waar is, dat de Nederlandsche natie inderdaad deel heeft aan haar eigen bestuur. Geen schrijver in Nederland is zooveel en zoo algemeen gelezen en besproken, van geen is elk nieuw denkbeeld zoo bestreden en verdedigd! Dat alleen verzekert hem eene eenige plaats, dat geeft hem aanspraak op hulde en dankbaarheid. Maar dat maakt het te minder verklaarbaar, dat onze schrijvers van naam, onze hoofdredacteuren van de groote dagbladen, de leiders der publieke opinie, geen deel namen aan de oproeping aan... het geheele Nederlandsche volk. Of is 't clubvereering?

Dat tienduizenden vijanden beweegredenen zoeken om aan Multatuli eene hulde te onthouden, die hem toekomt, kan niemand verwonderen, die bedenkt, hoe angstvallig de groote meerderheid zich vastklemt aan het lang bestaande, vooral aan oude begrippen. Dat ze redenen zoeken voor beoordeeling, daar, waar ze ongaarne zouden zien, dat men ze voor henzelven zocht, ligt voor de hand; dat hun grootste scherpzinnigheid geen argumenten vindt tegen den lof, dien we boven aan Multatuli toezwaaiden, is boven alle bedenking verheven bij hen, die Multatuli's werken inderdaad gelezen hebben en kennen.

We brengen hulde aan hen, die het initiatief namen tot deze daad en aan hen, die aan de verdere voorbereiding de hand sloegen; we willen gaarne hulde brengen aan hen, die deze daad glansrijk volvoeren of helpen volvoeren, maar we achten het eene daad Multatuli onwaardig, onwaardig de beginselen, die zijne vereerders willen voorstaan, die hulde te brengen op gronden, waarvan het Nederlandsche volk op zeer enkele uitzonderingen na, in geenen deele de waarheid kan beoordeelen.

Het zou Multatuli zelf onwaardig zijn, die hulde te ontvangen bij wijze van tentoonstelling van halfbegrepen, nauwelijks gevoelde en nooit doorleefde uitkomsten van levensstrijd, zelfs door personen, wier streven in lijnrechten strijd is met de beginselen van Multatuli.

T.H. De Beer.