Volledige werken. Deel 20. Brieven en dokumenten uit de jaren 1879-1880

[maart 1880
Bespreking Vorstenschool in Het Leeskabinet]

Begin maart 1880

Beoordeling van de zesde druk van Vorstenschool in Het Leeskabinet, blz. 50-51. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Vorstenschool door Multatuli. Zesde druk. Amsterdam, G.L. Funke. 1879. In blauw linnen bandje, verguld op sneê.

Weinigen zullen voorzeker geheel onbekend zijn met Multatuli's ‘Vorstenschool’, hetzij men het stuk kent door de lezing der ‘Ideeën’, dan wel door de uitvoering in den schouwburg, of ook wel alleen door de vele verslagen, welke in de dagbladen de revue hebben gepasseerd. Eerst scheen het dat dit drama alleen voor de lezing bestemd was, en aan Mejuffrouw Mina Kruseman komt de eer toe er krachtig de aandacht op gevestigd te hebben, in verband met het tooneel. Ik geloof zelfs dat men veilig kan aannemen, dat Multatuli dit stuk nooit geschreven heeft, met het voornemen het eens op de planken te brengen. Wie dit tegenspreekt maakt hem een slecht compliment ten opzichte van zijn tooneelkennis. De lange redevoeringen der koningin kunnen bij de lezing boeien wegens de vele schoone gedachten, die er in voorkomen, - op het tooneel waar men handeling verwacht zijn ze bijna onverdragelijk. Men kan dan ook gerust zeggen, dat het groote succes van het stuk bij de opvoering juist te danken is aan die gedeelten, waarin koningin Louise het minst te zeggen heeft. In de eerste plaats de zoo bekende scène van koning George met zijn kleedermaker en hovelingen, en vooral de twee indrukwekkende tafereelen op Hanna's kamertje, waarbij alles leven en beweging is en die alles bevatten, waardoor een drama de toeschouwers tot geestdrift kan opvoeren.

Die aangehaalde passages nu beslaan betrekkelijk slechts een klein

[p. 408]

gedeelte van het stuk, en zoo zou men tot de conclusie komen, dat Multatuli een drama geschreven had, waarvan men twee derden wel missen kan. Houdt men daarentegen alleen in het oog, dat de schrijver eenige gewichtige waarheden wilde verkondigen en daartoe eenvoudig den vorm van een tooneelstuk verkoos, dan verandert de zaak. Koningin Louise verschijnt in een veel liefelijker licht, wanneer men ‘Vorstenschool’ leest, dan wanneer men het ziet spelen, al wordt die rol ook door de voornaamste actrices vervuld, want hare redeneeringen gelijken in het eerste geval op ontboezemingen in een dagboek of brief, als uiting van een hart dat behoefte heeft zich lucht te geven, - maar op het tooneel is zij eene declamatrice, eene praatster, die hare moeder nooit aan het woord laat komen, die zelve alle wijsheid in pacht heeft en hare toehoorders en toehoorderessen tot nullen reduceert. De strekking van dit stuk, deze les aan de vorsten, is genoeg bekend. Over de eigenaardige schrijfmanier van den auteur van ‘Max Havelaar’ is reeds menige bladzijde vol geschreven. Multatuli bezit bewonderaars, die geen enkel woord van afkeuring kunnen verdragen en onverzoenlijke tegenstanders. Wie noch het een, noch het ander is zal misschien het dichtste bij de waarheid zijn. Hoe dit zij, deze nieuwe en bevallige uitgave van ‘Vorstenschool’ zal zeker aan honderden in den lande welkom zijn. De Heer Funke heeft het in zulk een fraai gewaad gestoken, dat het een sieraad is van eiken boekenhanger. Een blauw linnen bandje met eleganten vergulden stempel en dito rugtitel! Waarlijk, het boekje ziet er zoo coquet uit, dat geen heer de verzoeking zal kunnen weerstaan om het aan eene dame cadeau te geven, wanneer zij tot Multatuli's adoratrices behoort.

Leiden

D.F.v.H.^1.

1. D.F. van Heyst.