Volledige werken. Deel 20. Brieven en dokumenten uit de jaren 1879-1880

[28 januari 1880
Verslag voordracht Arnhem in de Arnhemsche Courant]

28 januari 1880

Verslag van de voordracht van Multatuli te Arnhem van 26 januari in de Arnhemsche Courant, no. 8012. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

Wie ooit eene voordragt van Multatuli heeft bijgewoond, zal... den verslaggever zijn taak niet benijden. Het is toch niet mogelijk, er een resumé van te geven dat den referent zelf - laat staan het publiek - bevredigt. Wanneer men tracht aan te stippen, waarover Multatuli causeerde, en hoe hij dat deed, dan ziet men pas duidelijk in, welk een eigenaardigen invloed het door hem gesproken woord bezit. Zoodra de hoorder, om den indruk weêr te geven dien de spreker op hem maakte, voorbeelden wil aanhalen, bemerkt hij tot zijn verbazing, dat geen der onderwerpen, hoe belangrijk zij ook waren, au fond^1. behandeld zijn, ofschoon Multatuli door een enkele uitdrukking ons wel degelijk een blik tot op den bodem er van vergund had; dat hij eenzijdig was, ofschoon hij zijn gehoor dwingt tot vergelijking der keer- en weêrzijde, dat hij soms al te naïef was, terwijl in waarheid de groote denker door elke toespeling, elk ‘ter zijde’ gesproken woord, elke vraag, elke ‘opwellende’ gedachte voor het licht trad. 't Is alsof de eenvoudigste waarheid, door Multatuli verkondigd, een nieuwe beteekenis voor ons krijgt: gevolg vooral van zijne medeslepende zeggingskracht en het zeldzaam oorspronkelijk talent, dat hij bij het improviseren aan den dag legt.

Gisteren avond sprak Multatuli in de groote zaal van het Nutsgebouw voor eene zeer talrijke schare, die aan zijne lippen hing. Hij gaf ‘eene causerie van een oud man’ - hij wordt den 2en maart 60 jaar -, waarin hij een vlugtigen blik wierp op wat hij beleefd had, of liever op den tijd dien hij beleefd had: over zijne persoonlijke ondervindingen sprak hij slechts nu en dan ter loops. Op historisch, op litterarisch en wetenschappelijk en op maatschappelijk of industrieel terrein wilde hij niet iets nieuws mededeelen, maar wijzen op het verschil van kleur, dat op feiten en personen

1. au fond: bedoeld ‘à fond’ = grondig (fr.)

[p. 259]

valt wanneer men ze bijwoont en ontmoet, dan wel uit de boeken leert kennen.

Wij zullen ons niet wagen op het glibberige pad en geen overzigt geven van zijne causerie: we willen alleen erkennen, dat Multatuli's woorden en gedachten veel te denken geven; maar ook dat we verwacht hadden, dat hij het minder aan den hoorder zou hebben overgelaten, het verschil van kleur op te merken.