Volledige werken. Deel 20. Brieven en dokumenten uit de jaren 1879-1880

[25 januari 1880
Jan Vlug in de Brielsche Courant]

25 januari 1880

Kommentaar naar aanleiding van de voordracht van Multatuli op 9 januari 1880 te Rotterdam in de Rotterdamsche Brieven van Jan Vlug in de Brielsche Courant of Weekblad voor Voorne, Putten, Overflakkee en Goedereede, no. 871. (G.A. Brielle; fotokopie M.M.)

(....)

Onlangs woonde ik een lezing van Multatuli bij. De entrée was zeer matig gesteld, en het publiek derhalve vrij groot. Reeds drie achtereenvolgende jaren hield de schrijver van den Max Havelaar hier voorlezingen, maar telken jare met zeer gering succes. Multatuli is geen voorlezer. De betoovering die van zijn werken uitgaat verdwijnt geheel, zoodra men hem naast de groene tafel ziet, om plaats te maken voor zekeren weerzin. Zoodra men den mensch Multatuli voor zich ziet en bestudeerde gebaren waarneemt, wordt het dadelijk duidelijk hoe het komt, dat deze man zoovelen schokte zonder tot handelen te kunnen aansporen. Hij zelf beklaagt er zich herhaaldelijk over, dat men zich bij het lezen van zijn altijd met tendenzen d.i. met bepaalde strekkingen geschreven werken beperkte tot den uitroep: ‘mooi!’ zonder de handen ineen te slaan. Maar ik zou wel willen vragen: wie draagt daarvan het meest schuld? Zijn denkbeelden zijn steeds verrassend, doch kunnen bijna nooit den toets der redeneering door-

[p. 252]

staan; zijn denkbeelden zijn zooals ze... een voorlezer betamen, d.w.z. verrassend en puntig; maar juist zijn ze niet altijd. Men moge zulke lezingen geniaal oppervlakkig noemen, uit Multatuli's mond hoor ik ze niet dan ongaarne. In hem toch ware ik zoo gaarne blijven vereeren den bitteren philosoof, die aan den onbuigbaren Rousseau herinnert, de verpersoonlijking van het gezond verstand dat komedie-spel verafschuwt. Helaas hij die het publiek eenmaal donderend toeriep: ‘Publiek, ik veracht u met groote innigheid!’ kan men thans zien... voorlezen voor een gulden, d.w.z. men kan hem sierlijk in 't zwart gekleed vooraf bedachte aardigheden hooren zeggen, in verontwaardiging zien geraken over zaken als ‘kunstboter’ en meer van die soort... alles voor één gulden! Hij gevoelt zelf het dwaze van die voorlezingen. Ik herinner mij hoe hij een drietal jaren geleden als inleiding tot zijne voorlezing bekend maakte, dat hij alleen uit nooddwang, wegens gebrek aan geld tot het houden van lezingen overging. Die reden kan echter geen verschooning heeten. Een man van genie moet zijn genie in eere weten te houden en geen vonken er van verkoopen voor geld alleen.

(....)