Volledige werken. Deel 20. Brieven en dokumenten uit de jaren 1879-1880

[18 mei 1879
Ingezonden Stuk in de Brielsche Courant]

18 mei 1879

Ingezonden Stuk in de Brielsche Courant of het Weekblad voor Voorne, Putten, Overflakkee en Goedereede, no. 800. (G.A. Brielle; fotokopie M.M.) Fragmenten.

Brielle, 14 Mei 1879.

Geachte Redactie!

Weinig had ik gedacht, dat de eenvoudige indrukken van iemand, die volgens den heer W. Rovers, blijkbaar ‘de eigenschappen mist om de kunstwerken van Multatuli te genieten’, zulk een storm zouden opwekken als thans het geval is geweest. Niet minder dan vier dappere ridders zijn er voor de in hun oog beleedigde onschuld opgestaan, en hebben gemeend deze in 't openbaar te moeten verdedigen.

Toen de heer Pekelharing uit Delft eens op eene vergadering om eene door hem geuite meening, door het gansche gezelschap werd uitgefloten, liet hij allen bedaard uitfluiten, en zeide daarop: ‘ik dank de heeren voor hun teekenen van afkeuring; zij zijn voor mij een bewijs, dat gij naar mij luistert.’ In dien geest zou ik geneigd zijn insgelijks aan mijne vier bestrijders hartelijk dank te zeggen; te meer aan drie van hen, de heeren Van den Broek, K^r en Moerman, om de zeer welwillende en humane wijze, waarop zij hunne critiek hebben ingekleed. De indruk van de critiek des heeren Rovers was anders; het kwam mij, ook bij herhaalde en aandachtige lezing voor, dat hier meer de toeleg bestaat om eenige nijdigheden aan 't adres van den ‘Oud-Voorzitter van den Protestantenbond’ (ook met de haren er bij gesleept) te plaatsen, dan Multatuli te verdedigen. Het kwam mij dan ook tevens voor, dat het eerste hem beter gelukt is dan het laatste. Maar sedert mij door hem ‘de eigenschappen’ ontzegd zijn, ‘om de kunstwerken van Multatuli te genieten,’ ben ik huiverig om dit als eene zekere

[p. 52]

waarheid uit te spreken, en houd ik het voor mogelijk voor allen die deze ‘eigenschappen’ wel bezitten, om het stuk van den heer Rovers juist in tegengestelden zin op te vatten.

Ik heb lang geaarzeld of ik zou antwoorden; want ik kan mij denken, dat ons courantenlezend publiek al tamelijk genoeg heeft van deze zaak. Maar wij zijn nu toch aan 't spreken over en aan 't waardeeren van den man, die het eenmaal van de daken verkondigde: ‘Publiek, ik veracht u met groote innigheid;’ men verschoone het dan, zoo een der duiveltjes die hem kwellen ook in mij is gevaren, die dezer dagen zoo druk over hem wordt aangesproken. Bovendien, ik kan met den heer Moerman zeggen: ‘het zou mij een straf zijn, om niet te antwoorden.’ Want op welwillende en niet welwillende wijze zijn er dingen gezegd, die ik niet kan en mag laten zonder ernstig protest. Daarom een kort woord eerst aan de 4 heeren te samen, en ook nog een enkel woord aan ieder der heeren afzonderlijk. De heer K^r. ergere zich niet, dat die verdeeling er wat preekmatig uitziet. Ik behoor tot de stumpers, die dit noodig hebben, om hetgeen zij zeggen willen behoorlijk achter elkaar mede te deelen, en mis de ‘eigenschappen’ om, van den hak op den tak springende, toch weer, als de poesen in de natuur, op mijn beenen te recht te komen. In die gave is de heer Dekker een meester, gelijk ik reeds in mijn vorig stuk gezegd heb.

De algemeene opmerking dan, die ik aan mijne vier bestrijders te samen te maken heb, is deze: de bedoeling van hetgeen ik schreef is geweest, om aan de lezers te geven een overzicht van het door den heer Dekker gesprokene en daarbij weer te geven den indruk, dien dat gesprokene op mij maakte. Ik wilde voor die indrukken ook niemand aansprakelijk stellen dan mij zelven, en daarom heb ik het stuk geteekend. Ik wilde het publiek, dat er niet geweest was, doen oordeelen, of mijne indrukken juist waren, en staafde daarom iederen indruk met woordelijke aanhalingen uit de rede van den spreker.

En nu constateer ik toch met genoegen, dat, wat gij ook tegen mij hebt ingebracht, niet één van u mij heeft kunnen zeggen: ‘gij hebt den gedachtengang van den spreker onjuist weergegeven; gij hebt de woorden van den spreker verdraaid of uit hun verband gerukt; gij hebt een caricatuur geteekend en stelt die voor als den

[p. 53]

persoon in leven.’ Welnu, waar dit vast staat, daar komt dus nu de geheele quaestie tusschen ons neer op eene appreciatie van feiten. (....)

Wij blijven dus ieder met onze appreciatie staan aan de zijde, waar wij tot heden stonden. De lezing van den heer Dekker bracht daarin geen verandering, en het daarover gehouden debat evenmin. Uitgepraat dus? Pardon, ik had nog een enkele opmerking aan de heeren afzonderlijk over een paar speciale punten.

De heer van den Broek heeft ons eene schildering gegeven van den heer Dekker, als hij leest of schrijft of zich daartoe voorbereidt. Als die schildering juist is (en welke reden zou er zijn het tegendeel te onderstellen), dan gebeurt er in het binnenste van den heer Dekker nog al heel wat, en heeft hij het zeer bang in die oogenblikken. Ik vraag echter met de meeste bescheidenheid, of de heer van den Broek met die schildering aan zijn vriend Dekker een dienst bewijst? Want als er zooveel in dat binnenste gebeuren moet, om voor den dag te brengen, wat hij zelf noemt: niets nieuws, en de heer Moerman, zijn wakkere vereerder, betitelt als: ‘slechts de uitwerking van wat er reeds staat in zijne Ideeën’, dan zullen zij, die hem niet kennen, gaan denken, dat bij zoo iemand het genie er dun op zit. Ik maak die gevolgtrekking niet, maar ik vraag alleen of de heer van den Broek er onwillens geen aanleiding toe geeft.

De heer Rovers heeft mij zeer hard gevallen over mijn ‘plompheid’ en ‘oppervlakkigheid’, dat ik wat in den Havelaar voorkomt betreffende het lied ‘Auf Flügeln des Gesanges’ toedicht aan Dekker, terwijl het juist gezegd wordt door Batavus Droogstoppel, die door Dekker zoo diep veracht wordt. Ik begin met toe te geven: die woorden worden aan Batavus Droogstoppel in den mond gelegd. Maar ik mag toch tevens de vraag niet weerhouden, of wat Batavus Droogstoppel zegt over dat lied geen treffenden gelijkenis vertoont met wat de heer E. Douwes Dekker in zijn lezing te zeggen had betreffende dat couranten bericht na den dood van Koningin Wilhelmina? Batavus Droogstoppel en E. Douwes Dekker maken zich volkomen op dezelfde wijze schuldig aan de flauwe aardigheid, om poëtische gedachten en eenigzins overdrachtelijk ingekleede volzinnen letterlijk op te vatten, iets dat op mij, zonder orgaan om dat genie te vatten, althans den indruk van het comische, bas genre, maakt. (....)

[p. 54]

Eindelijk nog een woord aan de heeren Moerman en K^r. Inderdaad, mijne heeren, hoe hartelijk ik ook waardeer den zeer welwillenden toon van uwe stukken, gij zijt de twee eenige die mij ernstig pijn hebt gedaan. Als er dan ook nu, waar ik dit punt aanroer, een hard woord uit mijn pen komt, zet het dan op rekening daarvan, dat ik die uitlatingen in uwe stukken haast niet verzetten kan. Gij hebt den euvelen moed, om E. Douwes Dekker en de platte, ruwe wijze, waarop deze het publiek voortdurend op zich zelven wijst, te vergelijken met een beroep op Jezus, die van zich zelven zou gezegd hebben ‘ik ben de ware wijnstok, ik ben het licht der wereld’ enz.

In de eerste plaats zou ik u willen vragen of gij kunt aantoonen dat Jezus zoo iets ooit van zich zelven gezegd heeft. Gij weet toch even goed als ik, dat een beroep op den bijbel, waar het in staat, niet helpt, want dat daarin historie en verdichting op zonderlinge wijze worden dooreengemengd. Gij kunt verder weten, althans indien de heer K^r. zich ook op onze Lezingen van de Protestantenbond vertoont, hoe ons door den heer Hagen uit Leiden daghelder is aangetoond, welke waarde er voor de historie is te hechten aan het vierde Evangelie, waarin soortgelijke uitlatingen van Jezus over zich zelven uitsluitend voorkomen. Maar aangenomen al eens, dat historisch te bewijzen ware, dat Jezus ooit zoo over zich zelven gesproken had, dan vraag ik: gaat uwe dweepende liefde voor E. Douwes Dekker dan zoo ver, dat gij er aan denken kunt dezen een oogenblik in vergelijking te brengen met den grooten Menschenzoon? Inderdaad, indien ik den schrijftrant van den heer Rovers een oogenblik wilde aannemen, ik zou u zeggen: gij mist ‘de eigenschappen’ om iets van die verheven persoonlijkheid te begrijpen. De heer Moerman, die, blijkens het door hem geschrevene, gaarne weten zou wat er aan is van de tallooze beschuldigingen, die omtrent het burgerlijk en maatschappelijk leven van den heer Dekker de rondte doen (een punt, dat ik niet heb aangeraakt); de heer Moerman, die dus volstrekt niet op de hoogte is, wie Douwes Dekker is als mensch, hij durft hem met Jezus vergelijken, omdat hij dweept met wat diezelfde Douwes Dekker is als schrijver. Ziet, Mijnheeren, thans komt alles wat in mij is als: ‘Oud-Voorzitter van den Nederlandschen Protestantenbond’ tegen u in verzet. Als warm voorstander der Nieuwe

[p. 55]

richting op godsdienstig gebied heb ik u op onze vergaderingen en lezingen altijd met vreugde begroet. Maar juist omdat gij daar zulke trouwe medestanders zijt, teeken ik tegen die beleediging, onzen grooten Meester aangedaan, met de meeste kracht protest aan. Ik kan niet verdragen, dat één onzer tegenstanders, op uwe stukken wijzende, zegt: ziedaar de nieuwe richting in hare consequenties. Tot dien logen zult gij aanleiding hebben gegeven. Ik hoop, gij trekt die vergelijking terug.

En hiermee heb ik gezegd, wat mij bovenal van het hart moest. Uitgepraat ben ik niet, maar mijn oude eerbied voor 't publiek keert terug en ik eindig. Ik laat gaarne aan de heeren het laatste woord. Als eerlijke pleiters zult gij het niet misbruiken tot het uiten van onbewezen stellingen, en zult gij mij mijn verder stilzwijgen over deze zaak niet euvel duiden.

Aan u mijn dank, geachte redactie, voor uwe welwillendheid. Steeds gaarne.

Uw Dw. Dr.

De Kanter.