Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[4 mei 1879
Verslag voordracht Brielle in de Nieuwe Brielsche Courant]

4 mei 1879

Verslag van de voordracht van Multatuli te Brielle van 30 april in de Nieuwe Brielsche Courant, Nieuws- en Advertentieblad voor de Zuid-Hollandsche Eilanden, no. 453. (G.A. Brielle; fotokopie M.M.)

Zie voor het vervolg bij 11 mei.

Lezing van Multatuli.

Menigeen, die in het nommer van laatstleden Zondag van deze courant de lezing geannonceerd zag, die Woensdag avond in de zaal van den Heer van Reenen plaats had, zal deze aankondiging hebben gelezen, zonder de hooge waarde er van maar eenigszins te beseffen. Velen toch zijn er, die de kostelijke oogenblikken van hun vrijen tijd liever zoek maken in ziellooze ontspanning, dan die te gebruiken om b.v. de dichters en denkers van hun tijd, uit hun eigen land, al lezende, te leeren kennen. - Voor deze zal alzoo de naam ‘Multatuli’ niet meer dan een klank zijn geweest en zij zullen dus in de verste verte niet hebben kunnen gissen, welk een bijzonder voorrecht Brielle Woensdagavond te beurt viel, Hem te kunnen zien, Hem te kunnen hooren en van Hem veel, heel veel te kunnen leeren. -

Wie is Multatuli? Multatuli is de nom de plume van Eduard, Douwes Dekker. Wij weten van den Heer Dekker, dat Hij in 1820 te Amsterdam werd geboren. - Aanvankelijk voor de studie, later in den handel opgeleid, vertrok Hij op 21-jarigen leeftijd naar Indië en was gedurende verscheidene jaren daar in verschillende functiën werkzaam; het laatst als Adsistent Resident te Lebak op Westelijk Java.

Wat Hij daar heeft ondervonden, is door Hem op meesterlijke wijze verteld in het boek, dat in waarheid een daad genoemd kan

[p. 962]

worden. Zijn vele grieven tegen ons stelsel van regeeren daar heeft hij daarin geschetst, met al de kracht van Zijn heerlijk talent. Van dat boek, ‘de Max Havelaar of de koffieveilingen van de Nederlandsche Handelmaatschappij’ geheeten, werd eens door Prof. Veth getuigd ‘dat het een rilling door het land had doen gaan.’ Deze ‘Max Havelaar,’ door Multatuli ‘in een onaanzienlijk kroegje te Brussel, te midden van vrij onaesthetische Farodrinkers, aan een allesbehalve zindelijk tafeltje geschreven, omstreeks het jaar 1866 nadat Hij uit 's lands dienst zijn ontslag genomen had, was Zijn eerste optreden in de letterkunde. Na dien tijd is er veel van Zijn hand verschenen, waarin Hij naast het goed recht van den Javaan, de rechten van het gezond verstand niet weinig verdedigt, en met al het vermogen van Zijn vaardige pen strijdende is tegen iedere verkrachting der natuur in het volle menschenleven.’ - Wat wij in al die werken, die achtereenvolgens na den Max Havelaar verschenen: de Minnebrieven, de zeven bundels Ideën, de Vorstenschool, Millioenen studiën, de Bruid daar Boven, enz. enz., zoozeer bewonderen, dat is de uitgestrektheid en de scherpte van Multatuli's blik, dat is de macht, die Hij bezit over de taal, dat is de rijkdom van Zijn verbeelding, dat is het door en door gezonde, bij zijn pleiten voor waarheid en deugd, - dat is in weinige woorden zijn veelzijdige genialiteit. -

Wat wij in zijn werken betreuren: het zijn die donkere bladzijden, waarbij zooveel bitterheid van gemoed zonder twijfel noodig was, om haar te formeeren.

De heer Douwes Decker heeft zijn talent niet, op rozen gezeten, zien ontwikkelen. De hulde, die men hem thans brengt, heeft hij moeten veroveren, streep voor streep, duim voor duim. Tal van machten toch werkten samen om den man, die de leugen en het bedrog zoo stout durfde te ontmaskeren, ten onder te brengen. - Ja, zijn menigvuldige vijanden achtten geen middel te schandelijk, om hem bij het publiek verdacht te maken, opdat zijn waarheidsliefde in twijfel zoude worden getrokken. Men denke slechts aan van Vlotens brochure over het intieme leven van den Heer Decker, waarvan de Heer Versluis in het Schoolblad evenwel getuigde dat zij uit jaloezie de metier scheen ontstaan te zijn. - In een kort daarop gevolgde brochure van den Heer van Loffelt, werd zij dan ook niet weinig gegispt. - Het mocht even-

[p. 963]

wel niet baten. - ‘Ik wil gelezen worden,’ riep Multatuli in zijn Max Havelaar uit en waar, bij zoo buitengewoon talent de wil zoo krachtig was, daar moest de overwinning wel volgen. - Multatuli's werken worden gelezen, zij worden veel gelezen en de invloed, die zij uitoefenen, valt niet te miskennen.

In 1875 werd zijn ‘Vorstenschool’, op verschillende plaatsen in ons land ten tooneele voor 't eerst vertoond en bij die gelegenheid heeft het jonge Nederland, tegenover den armen verguisden dichter, denker en menschenvriend veel goed gemaakt, wat de ouderen tegen hem misdreven hebben. -

Omstreeks dien tijd, toen na zooveel bange dagen, de roem van zijn talent zich eindelijk ging verbreiden, kwam zijn gade, zijn Tine, die in de jaren van bitter lijden hem zoo trouw ter zijde had gestaan, hem te ontvallen. - Na eenige tijd is de heer Decker evenwel hertrouwd met Mevrouw van Schepel. -

In 1875 verscheen een verbeterde uitgave van zijn Max Havelaar, hetgeen hoog noodig, daar de eerste door de Heer van Lennep willens en wetens bedorven was. - Vosmaer en Busken Huet leverden studien over Multatuli's pennenvruchten. In 1876 verzamelde Heloize een bloemlezing uit al zijn werken. - Is het wonder, dat na zooveel moeielijke dagen, in feilen strijd en geduchten arbeid gesleten, vele lichaamskrachten van den Heer Douwes Decker voor altijd gevloden zijn, al heeft de helderheid van geest, bij het klimmen der jaren, blijkbaar niets geleden? Met nog jeugdigen ijver gaat Multatuli voort werkzaam te zijn tot genezing van zoovele ziekten die zijn oog in de maatschappij meent te ontdekken.

In verschillende plaatsen heeft hij dit jaar weer gesproken, ten einde zijn leer te verbreiden en aan een gelukkige samenloop van omstandigheden was het te danken, dat wij Multatuli Woensdag in Brielle mochten hooren.

Voor een uitgelezen publiek, waaronder vele omwoners, trad de Heer Decker dien avond op en deelde ons mede, dat hij op zijn eigen wijze wenschte te spreken over ‘Philantropie.’ De reden waarom Spreker dit vreemde woord gebruikte, en niet het Nederlandsche ‘menschenliefde,’ dat philantropie eigenlijk beduidt, bestond hierin, dat Spr. er op wenschte te wijzen, dat wat men gewoonlijk philantropie heet, meestal een caricatuur is van ware menschlievendheid. -

[p. 964]

Wat ware menschlievendheid is, dat kunnen wij volgens Spreker alleen te weten komen, door een opmerkzame beschouwing van de eigenschappen van het zijn van de natuur. Al onze verplichtingen jegens ons zelven, jegens de maatschappij, jegens het leven in zijn menigvuldige vormen en wisselingen... Wij kunnen die leeren door aandachtig te lezen in dat groote boek, dat voor iedereen ligt opengeslagen, ‘de Natuur.’ De Natuur alleen moet onze catechismus zijn, volgens Spreker.

Wat ik verkondig is niets nieuws, zegt Spreker. Ook Jezus leerde dit, al zijn er sommige hoofdstukken in de Evangeliën, die ons zouden doen denken, dat Jezus leer hiermeê in strijd was. - Maar ook langen tijd vóór Jezus, werd het beschouwen ‘van den aard der dingen’ als het uitgangspunt aangemerkt, bij al ons zoeken naar waarheid en zedelijkheid. De beteekenis van het woord Jehovah, - wat is, wat was, wat wezen zal; van Isis - wat is: van het Noordsche Wodam - weten waarvan ons God; van het Indische Veda... de beteekenis van al die woorden wijst ons er op, hoe bij vele volken het zoeken naar den aard der dingen, de studie van het zijn, toch eigenlijk de basis was van hun godsdienst. - Ja, de natuur alleen zij onze catechismus zegt Spreker. Van haar kunnen wij leeren orde, stiptheid, trouw.

In de natuur heeft alles zijn plaats.

Ieder atoom onder zekere omstandigheden voorkomende, doet, wat het onder die gegevens kan doen, met een nooit te falen stiptheid. De maan wentelt zich om de aarde, in een tijd, waaraan nooit een seconde ontbreekt, hoe vaak die wenteling ook plaats heeft, eveneens de aarde met haar satelliet om de zon, zoo ook de zon met haar planeten om een ander centrum. - Al die ellipsen door geheele zonnestelsels of deelen van een zonnestelsel beschreven, blijven standvastig dezelfde, zoolang de oorzaken, die hen te voorschijn riepen, blijven bestaan. - Wij mogen in onze kortzichtigheid spreken van astronomische afwijkingen, in werkelijkheid bestaan die afwijkingen niet. In de natuur geschiedt alles stipt op den tijd, waarop het naar de gegevens geschieden moet. - De natuur neemt ieder gegeven in aanmerking, zij voegt samen en ontbindt en de uitkomst van haar redeneering legt zij neer in een daad. Zij is de rekenmeesteresse bij uitnemendheid. Fouten maken in te veel of te weinig kent zij niet. Bestond die regelmaat

[p. 965]

in haar doen niet, dan zou de verwarring weldra algemeen zijn; uit die verwarring zou voortvloeien: stilstand. (....)