Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[6 april 1879
Verslag voordracht Alkmaar in de Alkmaarsche Courant]

6 april 1879

Verslag van de voordracht van Multatuli te Alkmaar van 2 april in de Alkmaarsche Courant, no. 14. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)

- Woensdag-avond waren zeer velen van hier en uit den omtrek samengekomen om Multatuli te hooren, den man, die, sinds hij met zijnen Max Havelaar zoo kloek en welbeslagen optrad en zoo vele slapende gemoederen wakker schudde, onvermoeid zijne ‘ideeën’ bij dozijnen schiep en bij honderden in de wereld zond, en, vooral onder de jongeren van jaren, tal van geestverwanten en bewonderaars wist te verwerven. Zijn optreden had de nieuws-gierigheid, de belangstelling gaande gemaakt, - het heeft bij de meesten der opgekomenen slechts teleurstelling gewekt. Geen betoogtrant die klemt, medesleept en overtuigt, geene denkbeelden die door stoutheid, oorspronkelijkheid en waarheid, geene beelden die door juistheid en schoonheid treffen, geene geestige en kernachtige gezegden, die men niet meer vergeten kan. Niets van dat alles, slechts een onberispelijke zinbouw, zelfs daar waar het aan opzettelijke versprekingen en tusschengevoegde verduidelijkingen niet ontbrak, eene gemakkelijkheid van spreken, die de hoorders hoogstens weet bezig te houden, maar hen weinig te denken, meê te dragen geeft. Wat Multatuli in hoofdzaak heeft aangevoerd is honderdmaal even goed of beter gezegd, aan nie-

[p. 859]

mand vreemd, en, mag het noodig zijn het vaak te herhalen, hij behoefde daarvoor waarlijk niet herwaarts te komen. Hij wilde spreken over waarheid, of liever over de onwaarheid, die zich als waarheid tracht voor te doen, en waarvoor, wijl zij zooveel gevaarlijker is dan de erkende leugen, hij het noodig achtte te waarschuwen. Hij vond die onwaarheid in de opvoeding der kinderen, in spreekwoorden, bij de dichters, in de mythologie vooral (nu, daar draagt zij dan ook haren naam van ‘fabel’ leer voor), bij de geschiedschrijvers, voor welke laatsten hij Plutarchus, P.C. Hooft en Macauley als beschuldigden deed optreden. Maar wist ons publiek dan niets van dit alles, was het hier b.v. onbekend, dat de geschiedschrijvers elk door hun eigen bril zagen, dat zij hunne Vorsten zochten te vleien of te verheffen, dat staatkundige en godsdienstige richtingen op hunne historiebeschouwing invloed uitoefenden, maar dat ook de critiek zich hoe langer hoe meer bij de beoefening der geschiedenis doet gelden? De spreker haalde onzen 80jarigen oorlog, de daden van Willem I, Maurits, Willem III aan, ten betooge van de eenzijdigheid en onwaarheid der geschiedschrijvers; maar heeft prof. Fruin al niet bij de aankondiging der ‘Nederl. Beroerten’ van Nuyens er op gewezen, dat wij bij onze beschouwing van den opstand tegen Philips van het over-geleverde standpunt moeten afstappen en rekening houden met de zienswijze der catholieke schrijvers, al zijn deze evenmin vrij van vooroordeel? - Om te komen tot de kennis der waarheid, tot wijsheid, om zalig (gelukkig) te worden, spoorde spr. zijne hoorders aan om oplettend de natuur gade te slaan, zich bekend te maken ‘met den aard der dingen’ - het wezen der dingen, dat was de jehova der oude israeliëten - om vooral te trachten geniaal te zijn! Genieën werden niet geboren, maar vormden zich zelven door nadenken en oefening; de uitgebreidheid van het veld van wetenschap vereischte afzonderlijke studie der verschillende takken, zoo vele divergeerende stralen van één punt uitgaande; maar waar de wijsgeer de resultaten der afzonderlijke studiën wist in verband te brengen, daar bogen de verwijderde stralen zich weer tot elkander, tot een ruitvormig figuur - en daar was dan een genie aanwezig of ontwikkeld? - neen, daar gold het woord van Jezus: laat de kinderkens tot mij komen, want hunner is het koninkrijk der hemelen! De woorden van Jezus haalde spr. meerma-

[p. 860]

len aan. Daarentegen dienden zijne krachtigste uitdrukkingen om te velde te trekken tegen het geloof aan het bestaan van een Opperwezen; en tegenover Opzoomers: ‘de rede is uit God’ stelde hij: God is uit de rede. Met groote ingenomenheid beriep hij zich een paar keeren op prof. v. Vloten. Tusschenbeide veroorloofde spreker zich uitwijkingen die tot zijn onderwerp niet in verband stonden, o.a. toen hij zijn twijfel te kennen gaf, of het wel zaak was, bij de afschaffing der doodstraffe blijven; eenige malen ook aardigheden van zeer twijfelachtige waarde. Mocht hij nogmaals herwaarts komen, dat gelooven wij, dat zijn anditorium merkelijk kleiner zou zijn, - men heeft reeds thans de wetenschap verkregen, dat de gewaande reus, naderbij beschouwd, geen reus is.