Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[p. 528]

[mei 1878
Brochure van J. Janssen Schollmann]

Begin mei 1878

Verschijning van de brochure van J. Janssen Schollmann, Hoe Kappelman (de heer M.) Multatuli beoordeelde. Rotterdam: Van der Hoeven & Buys, 1878. 63 p. (M.M.)

Deze brochure was gericht aan alle ‘lezers en niet-lezers van het Rotterdamsch “Zondagsblad”, benevens allen Kappellieden en Multatuli-vrienden ter lezing aangeboden’.

S. signaleert in zijn inleiding het verschil tussen de beide lezingen van Multatuli te Rotterdam: de eerste druk bezocht, maar teleurstellend, de tweede veel minder bezet, maar des te interessanter.

De reaktie van Kappelman M. in het Zondagsblad van 6 april 1878 dient bestreden te worden. S. neem in extenso genoemd stuk op alsook zijn reaktie van 20 april en de repliek van de heer M. van 27 april.

De brochure nu is bedoeld om een stuk het licht te doen zien dat S. als weerwoord op het stuk van 27 april had geschreven, maar dat door de redakteur van het Rotterdamsch Zondagsblad, Herman Heijermans, was geweigerd wegens plaatsgebrek. De brochure eindigt als volgt:

Ten slotte nog dit: Mocht de heer M. mij willen beantwoorden, - dan maak ik aanspraak op een krachtiger en nauwkeuriger bestrijding, dan mij mocht te beurt vallen, en, als het niet te veel gevergd is, mocht ik dan gaarne zijn naam vermeld zien. Als men personen als Mult. die tot het publieke leven behooren, bestrijdt, moet men zijn naam niet verzwijgen. - In geen geval zal ik echter eene repliek leveren.

Antwoordt de heer M. mij, dan is het, gelet op de bedreiging met onthulling van Multatuli's levenswijze, niet onmogelijk, dat hij het leven van zijn tegenvoeter ter sprake brengt. Bij voorbaat geef ik daarom den lezers het volgende in overweging:

De strijd loopt over ideën van Mult., d.i. over de geestesproducten van een dichter en denker, niet over zijn persoon. Als de persoon van Mult., zijn denken en dichten, zijn leven en karakter beoordeeld worden, komt het te pas zijne daden te toetsen aan zijne woorden. Al wist men niets van hem af, dan nog kan men aannemen, dat hij gefaald heeft, omdat hij mensch is... Niemand mag zijn liefde en geestdrift voor een persoon zoover laten gaan, dat hij voor diens fouten het oog sluit. Wat mij betreft: de taak om over Mult. in zijn geheel te oordeelen, laat ik gaarne over aan den

[p. 529]

nauwgezetten geschiedschrijver der toekomst, die genoeg gegevens zal hebben verzameld om alle feiten naar hunne rechte waarde te beoordeelen, die zonder blinde vooringenomenheid en zonder even blinde geestdrift, oorzaak en gevolg in het juiste licht zal plaatsen, en na het opmaken der rekening, streng, maar zonder zelfverheffend bravigheidsvertoon het vonnis zal vellen.

Is men van meening, dat men ook nu reeds Multatuli's privaatleven mag beoordeelen en veroordeelen, dan dring ik er ernstig op aan:

1e. dat men zorge goed onderricht te zijn en dat men alle partijen hoore, 2e. dat men zich niet door voortdurend staren op fouten, onbekwaam make, om de goede en verheven daden van Multatuli's leven te waardeeren, en

3e. dat men, hoe men ook over Mult. oordeele, met liefde wil blijven genieten van hetgeen zijn geest schoons heeft voortgebracht. - Daartoe beveel ik de lezing zijner werken, en ter kennismaking de bloemlezing daaruit aan, in de volle overtuiging, dat, mocht ook voor sommigen veel ongenietbaars daarin zijn, zij uit de lezing van het overige voedsel voor geest en gemoed zullen trekken, als bij geen ander Nederlandsch auteur gevonden wordt.

Het bovenstaande artikel werd dus door den heer Heijermans geweigerd, omdat het te uitgebreid was. Ik haastte mij het terug te laten halen en tot bekorting over te gaan. Van de 4 vel brievenpapier, kwarto formaat, vielen er 1½ vel weg, met het gevolg, dat veel van het scherpe verloren ging en o.a. die daaldershistorie bijna geheel weg viel.

Het zóó verkorte opstel, dat met de letter der ‘Ingezonden stukken’ gedrukt volgens mijne rekening ongeveer drie kolom zou beslaan, zond ik aan den Redakteur van het ‘Zondagsblad’ terug. Ik sprak de hoop uit, dat hij het nu geschikt zou vinden om geplaatst te worden en maakte hem beleefd opmerkzaam op het feit, dat den heer M. voor de beantwoording van mijn eerste artikel nagenoeg drie kolom was toegestaan. Dat dit artikel daarenboven op de eerste bladzij eene plaats gevonden had en met groote letter gedrukt was. Dat ik daarop echter volstrekt geen aanspraak maakte, ja, dat ik mij een veel kleinere letter dan die der ‘Ingezonden stukken’ gaarne zou laten welgevallen, wanneer

[p. 530]

mijn schrijven daardoor onder de oogen kon komen van hetzelfde publiek, dat het geschrijf van den heer M. te lezen kreeg. - En wat antwoordde mij de liberale heer Heijermans?

Mijnheer!

‘Voor de drie kolom, die het gewijzigd artikel naar uw eigen schatting bedraagt, kan ik bij geen mogelijkheid plaats inruimen. Men vergt op die manier te veel van een klein blad. Het Zondagsblad kan nog slechts hoogstens éene kolom ten behoeve eener bezadigde repliek ter beschikking stellen. Mocht de heer M. daarna van dupliek willen dienen dan verwerft hij van mij geen meerdere ruimte dan ¼ kolom en daarmede zal dan de polemiek over Multatuli, voor wat het Zondagsblad aanbelangt, geëindigd zijn.’

Met alle achting

UEd. Dw. Dienaar, (was get.) Herman Heijermans.

De lezer kan nu zelf oordeelen, of er grond is voor mijne veronderstelling, dat de heer Heijermans in den heer M. een welkom bondgenoot vond, die hem ontlastte van de taak, waarvoor zijne kieschheid(?) terugdeinsde: multatuli weer eens recht op Kappelmansmanier te tuchtigen voor de vrijheid, die hij nam om alle bijgeloof te bestrijden, óók het geloof aan de ‘waarachtige liberaliteit’ van de meeste journalisten. Die liberaliteit toch schijnt te vorderen, dat men 3 kolom en de eereplaats in een liberaal blad afstaat aan hem, die, met verberging van zijn naam, een man van erkend groote geestesgaven, aan wien Nederland, vooral het ‘jonge Nederland’, de grootste verplichting heeft, op de laagste en domste manier zoekt zwart te maken, maar dat men een even uitgebreide weerlegging van zulk geschrijf weigert. Maar, waarde lezers! twijfelt daarom toch vooral niet, of het ‘Zondagsblad’ wel ‘liberaal’ is. Zoo dikwijls hij maar kan, vertelt de Redakteur dat hij ‘getrouw aan zijn aangenomen gewoonte ook voor de tegenpartij zijn blad openstelt.’ Maar die wederleggingen van de tegenpartij betreffen ook altijd de allergewichtigste zaken^* en

* Als de Redakteur ingezonden stukken van zijne tegenpartij plaatst,is het volstrekt niet zeldzaam, dat hij, even als bij mij het geval was, door een overbluffende aanmerking de kracht van het betoog zijns tegenstanders in de oogen zijner lezers, tracht te verlammen.

[p. 531]

mijne repliek, - nu ja, het was maar de verdediging van mult. en zijne denkbeelden. Welk fatsoenlijk man waagt zich daar eigenlijk aan? Het zou doodjammer zijn, als door mijn geschrijf de heer M., de wakkere tuchtiger, de vaderlijke vermaner van multatuli, in een minder fatsoenlijk daglicht kwam te staan. Iemand, die tot zulk eene waardige familie behoort, staat veel hooger dan mult. Hij mag van mult. vertellen wat hem goeddunkt, maar moet zelf door anderen zacht behandeld worden. Tegenover 3 kolom beschuldigingen van zijn kant, (waaronder zeer valsche), mag men hoogstens 1 kolom wederlegging stellen en die moet dan vooral nog bezadigd wezen. Dit zijn nu eenmaal de privilegiën van de familie Kappelman. De heer M. verzwijgt dien familienaam wel, maar men moet niet meenen, dat hij dit doet uit vrees! De heer M. dacht waarschijnlijk: de lezers van het ‘Zondagsblad’ zullen zelf wel uit mijn geschrijf opmaken tot welk hooggeacht, alom bekend geslacht ik behoor, en hij had gelijk!

Neen, twijfelt nooit aan de liberaliteit van het ‘Zondagsblad,’ zoo min als aan de reinheid van het dubbeld gezuiverde Deïsme des heeren M!... Met welk een liberaliteit schenkt het ‘Zondagsblad’ elke week zijn ‘varia’ en ‘mengelwerk’ ten bate zijner lezers! Het geeft hun elke week 12 kolom lektuur en van de 4 ‘Zondagsbladen’, die vóór mij liggen, bevatten er 2 ieder niet minder dan 4 kolom ‘varia en mengelwerk.’ In één van deze twee bladen stond de correspondentie, die mij verwittigde, dat mijn tweede artikel niet geplaatst kon worden van wege de uitgebreidheid. Welk een verrukkelijk streven naar waarheid! Wat een verfijnd liberalisme! Ik vraag mij af, hoe de Redakteur toch wel met mijn artikel gehandeld zou hebben, als ik hem vergund had, er een extract van één kolom uit te leveren? En hoeveel frazen de heer M. in zijn ⅛ kolom nog wel zou hebben mogen verkoopen?

Wanneer ik voortaan minder genegen ben, multatuli in het ongelijk te stellen, wanneer hij den staf breekt over ons ‘liberaal of niet-liberaal’ journalistendom dan zal de ‘liberaliteit’ van heer

[p. 532]

Herman Heijermans, Redakteur van het Rotterdamsch ‘Zondagsblad’, daarvan de oorzaak zijn.

J.J. Janssen Schollmann.