Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875

[april 1875
Artikel van J.W.T. Cohen Stuart in De Banier]

Begin april 1875

Polemisch artikel: Multatuli-vergoding, door J.W.T. Cohen Stuart in De Banier, jrg. 1, blz. 307-328. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.) Drie fragmenten.

De schrijver constateert dat het jongere Holland druk in de weer is voor de radicale beginselen, met de leus: Waarheid! op de lippen, maar ook dat velen wat al te onbesuisd rondslaan en door betreurenswaardige overdrijving tot onwaarheid geraken. Het woord van de veldheer dreigt een machtwoord te worden. En de arme aanvoerder zélf verloor daarmee een deel van zijn waarde. (blz. 309.)

Om het tijdperk dat ‘de minderheid aangroeit tot meerderheid, en aan specifieke waarde verliest, wat ze wint in uitbreiding en aantal’ (Idee 7), de tijd van demoralisatie derhalve, zo lang mogelijk uit te stellen, is boven alles nodig: het bewaren van een krachtige, zelfstandige persoonlijkheid in de volgelingen, en in de aanvoerders het bewijsgeven van waarachtige nederigheid en 't besef van eigen feilbaarheid. (blz. 310.)

De radicale partij heeft zeer veel te danken aan drie leiders: Multatuli, Dr. van Vloten en Dr. Feringa. Door hen is in een goede tien jaar tijds

[p. 606]

een ware revolutie van denkbeelden tot stand gebracht. Maar het gevaar is groot dat men niet de moed heeft zelfstandig verder te denken. Van Vloten heeft die moed wel, Feringa misschien en Vosmaer zeker niet. Diens gehele ‘bundel psalmen op Multatuli’, door hem Een Zaaier genoemd, bevat geen woord van afkeuring. Een daarin herdrukte bijdrage uit de Spectator is zelfs, nadat Multatuli ertegen had geprotesteerd, door Vosmaer gewijzigd. En even bespottelijk gaat Holda te werk in haar lof van de Wouter-epopee. (blz. 316.) Er zijn meer aanhangers van Multatuli, maar Mej. Krüseman blijkt althans geen verblind aanbidster van M. te zijn. (blz. 317n.)

De tweede helft van dit artikel gaat geheel over het onbehoorlijk zwijgen ‘na 't krachtige en flinke woord van mijn vader, den Heer A.B. Cohen Stuart, aan den Heer Douwes Dekker’ (blz. 318), een woord dat het hart raakt van Multatuli's werkzaamheid en dat dus de aandacht had verdiend van hen, die in de behandelde zaak belang beweren te stellen. (blz. 321.) Het enig antwoord was ‘een allerbelachelijkst opgewonden stukje’ van Roorda van Eysinga in de Sneeker Courant, waarna Multatuli in zijn eigen repliek Roorda's scheldtaktiek heeft nagevolgd (blz. 324), en zelfs is overgegaan tot een laaghartige insinuatie. (blz. 326.) Het slot houdt zich bezig met Feringa, in wiens tijdschrift destijds het artikel van A.B. Cohen Stuart gepubliceerd was, maar die totnutoe niet op de daar gestelde vragen heeft gereageerd.

captatio benevolentiae: poging gunstig te stemmen (lat.)

Als generaal en chef van onze partij schijnt men Multatuli te mogen beschouwen. Voortdurend klinkt ons het ‘M. heeft ergens zeer juist gezegd: enz.’ in de oren.

Dr. van Vloten betwist hem dien rang; en hij alleen, durf ik met vertrouwen te zeggen, doet dit op den duur met opgeheven hoofd en onvervaarden moed. Hij durft open en onverholen den dictator te Wiesbaden de waarheid te zeggen, of althans wat hij er voor houdt, - waar alle andere het hoofd demoedig in den schoot leggen, na 't ontvangen van enige ‘oorvegen’, zoals M. zijn argumenten - opmerkelijk genoeg - zèlf gedoopt heeft. En dat doet van Vl. zonder voorbehoud, zonder schijn van captatio benevolentiae.

Dát is het ware, en dat voetspoor behoort iedere ‘ridder der waarheid’ te volgen.

[p. 607]

Ik zeg: van Vloten alléén durft dat.

(....)

Ge klaagt - riep mijn vader tot Multatuli - de Regering aan, omdat ze niet zorgt voor de volkswelvaart en gezondheid.

Zal die klacht echter iets beduiden, dan moet het dit zijn: dat gij meent, dat de Regering of in 't bezit is van 't geheim, waardoor ze die welvaart en gezondheid bevorderen kan, óf wel, indien 't de Reg. met die zaken ernst was, zonder veel moeite - of zelfs ook mèt moeite - den sleutel daartoe zou kunnen vinden; òf, eindelijk, dat gij zèlf den weg weet, waarlangs volkswelvaart en gezondheid kunnen bevorderd worden, en dat derhalve de Reg., die dien niet weet, afstand moest doen van haar macht en ze aan lieden geven, die er wèl voor kunnen zorgen, b.v. aan U.

In de beide eerste gevallen zoudt ge moeten bewijzen, dat uw mening gegrond is, en dat de Reg. niet wil gebruik maken van alle haar ten dienste staande middelen om dat door u voorgestelde doel te bereiken.

Dit hebt ge nog nergens aangetoond. En à priori mag men veronderstellen, dat de Reg. er wezenlijk geen weg mee weet, daar de hele kwestie, bevordering van volkswelv., tot nog toe behoort tot de onopgeloste ‘Sociale vraagstukken.’

In het laatste geval: hebt ge ooit blijk gegeven, te weten waar de schoen wringt, bij de tegenwoordige maatschappelijke ellende? Neen! Waarom - zoo ge 't wel weet - het niet publiek gemaakt? Door 't middel achter te houden hebt ge zelf, in al die jaren van achterhouding, aan de kwalen der menschheid de grootste schuld, en staat het zeker u wel 't minste vrij anderen aan te klagen, die deden wat ze konden om tot een oplossing te komen, maar nooit zo gelukkig waren, die te vinden.

Weet gij echter zèlf ook niet een bevredigende oplossing te geven voor 't door u geopperde maatschappelijke vraagstuk, dan is uw hele aanklacht tegen de Reg. ongegrond, daar ge haar niet hard kunt vallen een raadsel niet te kunnen oplossen, waarmee ge zelf geen weg weet.

(....)

Ik keer tot Dr. Feringa terug.

In hem vinden we iemand met oneindig meer gepronoceerde zelfstandigheid, dan in de personen, van wie ik tot nog toe sprak.

[p. 608]

Het is zijn oprecht streven onpartijdig te zijn, en dat toont óók, door nu en dan met M. van gevoelen te durven verschillen.

Waar hij dit dan ook - ik vertrouw tegen beter gevoel in - niet doet, kan men bijna zeker zijn, dat het hem niet bewust was, dikwijls, wáár 't gold blijk te geven van die onpartijdigheid. En hij zal, overtuigd van zijn dwaling, zeker de eerste zijn, om te erkennen, dat eerlijkheid in die gevallen vorderde: afval van Multatuli.

Herhaaldelijk, ik merkte 't reeds op, behandelde hij 't een of ander deel van M.'s werken en gewoonlijk met onverdeelden lof.

Na 't artikel van mijn vader in de ‘Vrije Gedachte’ had iedere loftuiting moeten besterven op de lippen der lovers, voor aan de rechtmatige grief mijns vaders was voldaan.

Zoals nu de zaak staat, heeft de heer Feringa, even goed als de overige Multatulisten, dapper meegedaan aan 't ‘doodzwijgen’ van mijn vader. (....)