Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875

[p. 388]

[Bijlage
Herinneringen van D. Haspels]

Bijlage

Opmerkingen van D. Haspels betreffende Multatuli's optreden tijdens de repetities van Vorstenschool. (Woord en Beeld, jg. 5, 1900, p. 219-238). Vier fragmenten.

Mina Kruseman was bij de directie gekomen om te zeggen dat 't schande was, dat niemand 't stuk speelde. De gezelschappen durfden 't niet aan, ze zagen er een parodie in op Willem III. Maar toen besloten wij 't te wagen. Dekker zelf leidde de repetities. Ik weet nog de eerste maal dat hij kwam, in de kleine comedie, een echt stal-achtig ding. Wij wachtten hem op tooneel af, er werd eerewijn aangeboden, en 't orkest, dat achter stond opgesteld, ontving hem met fanfares. Hij hield een mooie speech, naar aanleiding van zijn Ideeën: ‘Er leidt geen weg ten hemel, dan over Golgotha’, enzoo, heel mooi. En daar begon 't; Dekker was vreeselijk hinderlijk bewegelijk, altijd even druk; en hij bleef vóór op 't tooneel, en als je wat deed, kwam hij met z'n neus op je liggen. Beviel 't 'm niet, dan deed'ie 't voor; kranig hoor, dan zag je ineens zoo'n rol léven. En eenmaal bij ziekte van Le Gras, en later toen van Zuylen ongesteld was, is hij zélf ingevallen in de rol van Spiridio en van Von Schukenscheuer, nee maar voortreffelijk! Dien eersten keer kwam ook Vosmaer mee; juist een tegenovergesteld man; alles deftig en kalm wat er aan was. Mina Kruseman en Elise Baert speelden mee, maar dat was veel lawaai en 't viel erg tegen. Ik hoor Mina nog afdraaien op zoo'n toontje:

‘Wat is den arme 't schoon der lente? Niets!
Een sterrenhemel? Niets! Wat is hem kunst?
Wat zijn hem tonen, tinten, geuren? Niets!
Wat is hem poëzie? Wat liefde?...’

Dekker, die op en neer liep in 't parterre, stond bij dat laatste woord in eens stil, en gilde haar toe: ‘juffrouw, zoo wil ik nog geen liefde van mijn keukenmeid!’

Een streng criticus hoor, en begrijp nu is hoe heerlijk ik me voelde, toen hij van mij als Koning tegen Vosmaer zei: ‘Dat is 'ie, zóó moet ik 'm hebben!’ En aan Van Hall en aan zijn vrouw seinde hij: ‘de Koning is goed.’

(....)

Bij 't eerste lezen van die rol in de Ideeën - 't stuk was toen nog niet

[p. 389]

afzonderlijk verschenen - dacht ik: lieve hemel wat moet ik dáár van maken? - In 't tweede bedrijf, de spelden-scène met den meester kleerenmaker Landsheil, leek de Koning me stapel-gek... Maar dan dat serieuse, dat prachtige slot?... Toen besloot ik de heele figuur als serieus op te vatten, alles serieus te spelen, ook de nachtelijke experimenten met 't nieuwe model schouderweren. 't Was een trouvaille. 't Publiek, de critiek, sloeg groote gaten in de lucht, en Dekker zelf was er heel erg mee in zijn schik. De goede kerel heeft zich dan ook niet onbetuigd gelaten...

(....)

't Was zoo'n sympathieke man, zoo op ende op een artiest; en amusant dat'ie zijn kon! Als 'ie mee op reis ging vóchten we om bij 'm in den coupé te komen. En zoo eenvoudig; hij ging nooit in eerste hotels, nee, waar wij logeerden sliep hij ook, en dan gingen we 's avonds na afloop om 'm heen zitten, en dan hield 'ie ons uren bezig met vertellen, met moppen en verzen - hij kon o zoo mooi gedichten zeggen. - Maar Mina Kruseman kon hij niet goed zetten; 't was ook weinig artistiek, erg dor; ze speelde alleen maar mee om zichzelf op 'n voetstuk te zetten. Ik herinner me nog dat Dekker en ik door Utrecht liepen en dat we 't over haar hadden. Toen reciteerde ik zoo'n mooi klausje uit de Koningin... ‘Wel wat bliksem!’ - zei Multatuli in eens - ‘speel jij de Koningin’. Daar staan in die rol zulke heerlijke dingen om te zeggen!

Je weet, de eerste opvoering van Vorstenschool is in Utrecht gegaan. We waren hier in Rotterdam wat huiverig, en wilden maar liever beginnen in een studentenstad; - en 't was zoo vermákelijk. De autoriteiten waren bepaald báng. De hoofdcommissaris en andere politielui zaten in de zaal om bij 't eerste schandaal de voorstelling te verbieden; vooral voor den Koning waren ze bang; ze dachten zeker dat ik Willem III zou namaken, ze lagen op de loer voor de grijze bakkebaardjes. Maar ik wist 't, en niemand van ons dácht natuurlijk over een parodie op onzen Koning; en toen ik nu baardeloos, en maar heel weinig geschminkt opkwam, gaf dát al sensatie. 't Stuk had dadelijk een razend succes. - Die tijd van Vorstenschool, dat zijn mijn gelukkigste dagen geweest. Dekker was werkelijk voor ons allemaal zoo lief en zoo goedhartig; en wat kón 'ie vermakelijk wezen. Hij durfde alles, en hij was toch waarempel niet zoo jong meer in dien tijd. Ik herinner me

[p. 390]

bijvoorbeeld nog: in Utrecht stond op het Vreeburg zoo'n brok ruïne; en daar op een avond kruipt hij met een kaars tusschen zijn vingers daar tegen op en een poortje binnen, een erg verweerd, wankel ding. En nauwelijks is 'ie in dat donkere gat of ze schreeuwen 'm toe: pas toch op, daar is een groote regenput in. Hij kon zich niet meer omdraaien, en op handen en voeten kroop hij terug.

Vorstenschool was mode geworden in alle kringen, en al zaten heele rijen er naar te kijken als de ganzen naar 't weerlicht, ieder vond 't duivels mooi... om zich zelf een brevet van bekwaamheid te geven. En in Amsterdam in de Amstelstraat zagen de socialisten in elk woord iets van hun gading; dat gaf telkens zeer ontijdig applaus, en Dekker groot plezier als ze dan door een volgenden zin weer een snee over hun neus kregen, - want hij was 't met de socialisten heelemaal niet eens. - En wat voor ons ook geen bijzaak was, Vorstenschool haalde de zaken flink op, en dat was duchtig noodig in die dagen...’

(....)

'n Eigenaardig coquet mensch, die Mina Kruseman. 't Is voorgeschreven dat de Koningin in 't laatste bedrijf stemmig gekleed is in zwart fluweel, hoog dicht aan den hals. En dat deed ze hier dan natuurlijk ook. Maar toen gaan we met 't stuk naar Antwerpen, en verbeeld je dat ze me daar in eens zóó brutaal gedecolleteerd opkwam - ik heb nog nooit een vrouw zoo gedecolleteerd gezien; - waarachtig, ik was er een beetje verlegen mee; ik moet 'r zoo omhelzen, en dat een vrouw die de mannen haatte... maar, eerlijk is eerlijk; 't mócht gezien worden; wat een pracht van 'n hals.

Ik kende Dekker al van vroeger. Indertijd bij De Vries hadden we z'n Bruid daarboven opgevoerd. Wat was die man toen blij, dat zijn stuk gespeeld werd; enfin, hij begon toen pas, en vond alles nog aardig. Ik speelde de rol van Karel, en hij gaf me z'n portret, dat daar nog hangt, met 't citaat ‘die man is eerloos’. Later zei hij me 's van die rol van den knecht: ‘Als ik dat nou zou moeten schrijven, maakte ik hem ingenieur bij de doorgraving van 't heelal.’

Op zijn verzoek hebben we 't bij Le Gras, Van Zuylen en Haspels toch ook nog eens gegeven, voor 't benefiet van mijn broer, vlak

[p. 391]

na Vorstenschool; voor de aardigheid natuurlijk; hij dolde er zelf 't hardst mee; 't deed ook niet veel op 't publiek.

Vorstenschool was een echt kasstuk; dáárdoor en met de Twee Weezen konden we 't houden; voor 't overige ging 't ons beroerd.