Volledige werken. Deel 15. Brieven en dokumenten uit de jaren 1872-1873

[Bijlage
Herinneringen van Multatuli aan Natal]

Bijlage

Herinneringen van Multatuli aan gebeurtenissen te Natal in februari 1843. Dubbel blad papier, tot onderaan blz. 3 beschreven. (M.M.)

Handschrift van Mimi, waarschijnlijk door Multatuli gedicteerd ofwel door haar overgeschreven uit een moeilijk leesbaar klad. Daar enkele namen open zijn gelaten, of verkeerd gespeld, staat het vast dat Multatuli deze tekst niet heeft gecontroleerd. Aan de andere kant behoort hierbij een door hemzelf met potlood getekend kaartje. De tekst bevat geen enkele indicatie omtrent de tijd van ontstaan. Maar de vele herinneringen van Multatuli, door Mimi opgetekend in Dagboek II, en voorts de Brief aan den Koning met de waarschuwing aangaande een voorgenomen actie tegen Atjeh maken het najaar van 1872 als datering verantwoord.

Voor Multatuli's verhaal van deze feiten in de Max Havelaar zie V.W. I, blz. 175-185; voor de dokumenten zie V.W. VIII, blz. 133-141.

[p. 346]

De resident van A.B. was Weddink. In de adsistent residentie           met de hoofdstad Penjabogagan - ook wel Batta-landen genoemd - was regent Jang di Pertoean (die-heerscht) en adsistent-resident de Kervel. De kontroleur van Natal was van Meerte - de zoon van die dame met haar school. Van Meerte was getrouwd met de dochter van van Kervel. Van Kervel en van Meerte waren gouddieven. Ze schagcherden en dreven handel, zoodat v. Meerte in een jaar op Natal een 40,000 f had overgelegd. De toeangkoe (Monseigneur) regent van A B was zeer jong en had een oom, zoo veel als zyn voogd. Deze oom heette Soetan Salim en schagcherde met van Kervel en van Meerte. Soetan Salim was van lagen afkomst - hoe dat gegaan is weet ik niet; zyn verheffing dateerde van den tyd van de engelschen. Natal was in de engl. tyd een aanzienlyker plaats dan nu. Vandaar ook nog dat groote fort met vier bastions terwyl het garnizoen dat zeer klein was er niet een bezetten kon. Thans is A B de hoofdplaats van A B. De regent van de Batta-landen leefde met Soetan Salim in onmin. v. Kervel en v Meerte handel dryvende en bevriend met Soetan Salim waren insgelyks water en vuur Jang di pertoean.

In dien tyd was Merkus gouv.gen. v. N.I. en Michiels gouverneur van de Westkust van Sumatra. Merkus was tegen het uitbreiden van onzen vlag en gezag, daar dat geld kosten en er toch geen troepen waren om de posten te verdedigen by aanranding. Michiels had zyn gezag uitgebreid en zelfs aan de Oostkust van Sumatra twee forten aangelegd Bila en Perlibie. Merkus noodigde Michiels uit zyn troepen terug te trekken wat deze weigerde. Eindelyk kwam Merkus op inspectie naar Sumatra en Michiels die koppig was, nooit iets terug zou trekken en jaloers op zyn gezag wist de G.G. zooveel uit te leggen, zooveel op zyn locale kennis te doen steunen dat de G.G. eindelyk toeliet dat Michiels de beide forten op zyn verantwoording bezet hield. Wat by deze vergunning vooral zwaar woog was het voorwenden van Michiels zoo byzonder goed te staan met Jang di Pertoean, ook persoonlyk zoo bevriend met hem te zyn en in alles zoo op hem te kunnen rekenen. Het was namelyk door het land van Jang di Pertoean dat de generaal Michiels van West S. naar Oost was gegaan om daar Bila en Perlibie te vestigen. Ik weet dit alles zeer goed van een jong mensch Steinmetz(?) die den g.g. op zyn reis naar Sumatra verzelde en zyn kabinet werkzaam was, die dus inzage van de stukken kreeg.

[p. 347]

Nu gebeurde het dat v. Kervel ontdekte een zamenzwering van Jang di Pertoean zyn broeder en anderen hoofden om op die of die wyze een opstand te bewerken en het land van de Hollanders te zuiveren. Dit was koren op de molen van van Kervel. Hy maakt de noodige stukken op, neemt Jang di pertoean gevangen en zend hem geboeid naar Natal. Van Meerte ontvangt hem laat hem altyd geboeid in het fort wachten tot Weddink de resident de stukken heeft nagezien en goed gekeurd, wacht dit geschied op een schip naar Padang en zend hem geboeid naar Padang, de residentie van den gen. Michiels. Zoodra men dezen berigt dat Jang di pertoean geboeid van verraad beschuldigd aan de wal ligt beveelt hy - ik zie het hem doen. Michiels sprak met veel hm, hm, zal hy gezegd hebben dat kan niet. myn koets inspannen, met vier paarden. de kamers hiernaast voor den regent gereed maken... kortom hy ontving hem met alle eer. Met eereschoten werd de regent ontvangen. De stukken geknoeid en Jang di pertoean werd terug gezonden naar Pengaboengan met alle eer. van Kervel werd gesuspendeerd. van Meerten verplaatst. Ik kwam toen op Natal in zyn plaats. Er werd toen natuurlyk over die zaak gesproken. Maar van Meerten zei me dat hy den generaal beet had. En zy wezen my een geboeide gevangenen die men gebrandmerkt had en die bekende door Jang di pertoean uitgezonden te zyn om den Toeankoe Soetan Salim, van Meerten en meer anderen te dooden. Hy was gaan zitten voor de woning van den Toeankoe en had daar zyn kris geslepen. Toeangkoe was niet tehuis. toen was hy weer gekomen, men had achterdocht gevat, hem gevangen genomen en hy had bekend en tal van behoorlyk in orde getuigenissen waren er by. Zoo zou dezen man als kettingganger naar Batavia worden gezonden en van Kervel die reeds te Batavia was, zou zyn veroordeeling als een levende bewys tegen Jang di Pertoean en Michiels aldaar aan wenden. Intusschen vertrekt van Meerten.

Op zekeren dag zien wy twee vaartuigen aankomen. Dat was de generaal Michiels. De resident Weddink had hy wegens           gesuspendeerd. - Michiels had recht om te suspendeeren, niet te ontslaan - Hy had een vaartuig met kanoniers by zich, waarschynlyk om zyn kostbare persoon te dekken, want moed had hy niet al ging hy er voor door. hy zorgde altyd terdeeg uit het vuur te blyven. De generaal stapt aan wal. hy neemt intrek in myn woning. met hem kwam een generaal           die vond het zeker aan het schip beter

[p. 348]

Op blz. 348: Situatieschets van Sumatra, door Multatuli in potlood getekend; origineel 13½ bij 19½ cm (M.M.)
De dwarslijn betekent de evenaar, de verticale golflijn het gebergte. Juist boven de evenaar links: Natal, waar Multatuli van 30 november 1842 tot 31 augustus 1843 als controleur in functie was; zie V.W. VIII blz. 108-279. Daaronder A B: Ayer Bangies, hoofdplaats van de gelijknamige residentie.

[p. 349]

dan by my; nu ik kan ook niet zeggen dat er veel           was. hy bleef aan 't schip. De generaal belegde een raad uit hem, my, de off. die met hem waren gekomen, zyn secretaris, de plaatsvervangend resident van A B etc. een geimproviseerde raad, legde ons de stukken van den veroordeelden, reeds gebrandmerkten           voor, bracht getuigen, die hem onschuldig verklaarde byeen. Knoeide, en die raad verklaarde den man onschuldig. Verscheidene van de stukken die my by die gelegenheid zyn voorgelegd heb ik niet willen teekenen. de vraag blyft nu of de schuld van dien man beter bewezen was dan nu zyn onschuld. Van Meerte kan geknoeid hebben, zoo goed als Michiels. Het deed er niets toe of ik de stukken teekende. het was toch een zaamgeraapte raad. Zoo dat het onverschillig was of er een handteekening meer of minder was. Soetan Salim werd gevangen en naar Batavia gezonden. ook de Toeankoe wilde de generaal gevangen nemen maar ik verkreeg voor hem dat hy blyven mocht, deels om zyn jeugd, deels omdat hy zeer bemind was. Soetan Salim wachtte in het fort op een schip om te vertrekken en vroeg of hy zyne vrouw nog eens zien mocht. hy had meer vrouwen maar vroeg naar eene. We hadden geen rytuigen en ik ging haar halen. Die vrouw was bitter ontsteld, zy had van niets geweten en het was zoo pas opgekomen. Zy ging aan myn arm en snikte en huilde en had een groot gevolg achter zich. Wy moesten langs het strand gaan, daar lag het fort. aan het strand lag de boot met kanoniers die de generaal Michiels had mee gebracht. Om voor de zon te schuilen waren zy onder de gallery van een zoutpakhuis gegaan, waar ik het opzicht over had, en dat daar lag. De kanoniers en hun aanvoerder een adelborst D           scheenen veel vermaak te hebben in de smart van de inlandsche vrouw. er ging daar een hoeratje op en toen ik de vrouw by Soetan Salim gebracht had en afgesproken dat ik haar over

[p. 350]

een uur zou komen halen, ging ik naar de Mariniers en vroeg wie hun commandant was. Ik zei dat het een goedheid van me was ik ze onder die schuur liet blyven, en speelde op myn poot om hun baarsch lachen. Maar D           scheen myn gezag als controleur, eerste van die plaats, niet te erkennen zoodat ik my aan Michiels beklaagde die hem op zyn plaats heeft gezet.

Weddink was gesuspendeerd. Zyn betrekking als resident werd waargenomen door een jong mensch,          . Na het vertrek van den generaal had die er aardigheid de resident te spelen. hy kwam op myn kantoor om de boel na te zien. Maar ik zei dat hy niet noodig had, dat de resident dat wel doen zou als hy aangekomen was en het ging zoover dat ik hem een inktkoker naar 't gezicht smeet. Hy beklaagde zich over my, zei dat ik lastig was voor hem, zyn gezag niet wilde erkennen. Ik kreeg toen een overplaatsing naar de padangsche bovenlanden. Ik ging naar Padang om van daar verder te reizen, maar te padang aangekomen kreeg ik last daar te blyven.