Volledige werken. Deel 12. Brieven en dokumenten uit de jaren 1867-1868

[p. 558]

[18 december 1867
Brief van Multatuli aan Huet]

18 december 1867

Brief van Multatuli aan Cd. Busken Huet. Twee dubbele velletjes postpapier, geheel beschreven. (U.B. Leiden; fotokopie M.M.)

Sic ut es, aut non sit: het moet zó zijn, of het zal niét zijn.

qu'on ne vous plantera pas là: dat men u daar niet in de steek zal laten. au fur et à mesure: al naarmate (fr.)

Keulen, 18 Decr. 1867

(in haast)

Waarde Heer Huët. Uw brief heeft my gebouleverseerd. Zonderling hoe de vragen die ge my doet, zamenloopen met myn stemming, of liever met den crisis waarin ik my bevind, en - waarin zich de Regering bevindt. Er broeien groote dingen, ik voel het.

De aandoeningen, die uw schryven in my opwekt zyn velen. Blydschap dat ge verlost wordt uit zoo'n slaverny. Vóór en tegen van uw zyn in Indië, o allerlei!

Maar uwe vragen!

Uw program? Ik ben zeker, dat wy elkander verstaan zouden. Ik schreef sedert dagen aan een stuk, dat eerst eene memorie zyn zou (nu vragen ze my er een brochure van te maken, goed! ge zult het dus gedrukt zien) daarin zult ge vinden, wat ik in de kol. kwestie van den dag voor waarheid houd, en dat komt geloof ik vry wel overeen met uw program. Maar... U zeg ik, dat ik niet al de waarheid in dat stuk geven kan of wil. Dat verkies ik niet, noch als publicist, noch als Multatuli. Ik heb een levensdoel, en ga er niet af. Voor ik u nu echter dat andere zeggen kan, zoudt ge dat stuk moeten lezen (thema: Nederland kàn Java niet behouden, dan door het oude stelsel enz., enz.) In één woord, ik wenschte u te spreken. Binnen weinige dagen, ja, elken dag verwacht ik de uitnoodiging om in den Haag te komen. (Zy zyn te ordinair, om die gevangenis opteheffen zonder consideratie & advies van den Off. v. Justitie te Amst^m. Niet omdat ze zich daarnaar rigten willen, maar om geen vorm te breken, dom!) Zoodra ik in den Haag ben, wil ik by U komen als het dan nog tyd is.

Mannen in Nederland, die zich zullen interesseeren voor uw program? Ik denk ja! Dit heeft nagenoeg gelyke kans, als dat ze myn brochure goedvinden, en daar ben ik zeker van, althans er had (indien de telegraaflyn niet in de war was geweest) moeten getelegr. zyn: ‘Continuez et achevez.’ Dat schreef men my uit de Kamer. Men

[p. 559]

schynt myn stuk te willen gebruiken om te werken op de verkiezingen. En dat is goed. Maar ze weten niet alles van my en dat zal ik U zeggen.

Dat ellendig persoonlyk belang dwingt me op het oogenblik - neen, geen persoonlyk belang. Ik moet immers leven, om iets anders te kunnen doen! Heel gelukkig, dat alles wat men thans van my vordert, juist klopt met myn denkbeelden. - Dat is weer niet geheel waar. De verhouding is zoo: ik verdedig (als vrydenker) het katholicisme, de orthodoxie, tegen de modernen. ‘Sit ut est, aut non sit.’ Nu betoog ik het esse tegen 't anders esse, en houd ik de mogelykheid van non esse voor my, of althans gedeeltelyk (hier en daar blinkt ze door.)

Ja, ik moest u kunnen spreken. Ik verlang er naar, de heele waarheid te zeggen. Het drukt me.-

Zoodra ik in den Haag ben, zal ik U, en myn - hoe zal ik zeggen, dan zal ik U, met wederzydsch goedvinden in regtstreeksche aanraking brengen met den focus van 't behoud, dat ook dàt gedeelte van uw program moet aannemen, waar gy van hervormingen spreekt. Indien ze dat niet doen, krygen ze my ook niet. ‘Hervorming’ niet zoozeer in stelsel (o neen!) in toepassing en uitvoering. De behouders hebben meer kwaad gedaan dan de ‘liberalen’, Tetzel meer dan Luther etc. Reformatie in de Kerk of geen Kerk, maar geen tegenkerk zonder fondament.-

Nu wilde ik zoo gaarne weten, binnen welken tyd gy définitief beslissen moet? O hadde ik het vooruit geweten, ik zou U zoo verzocht hebben één maand uitstel te vragen! Kan dat nòg?

En nog iets, hebt ge eenige zekerheid que l'on (is uw on solide?) qu'on ne vous plantera pas là?

Dat ge ook in dat geval, op Batavia, na eenig tobben, wel best teregt zoudt komen, weet ik wel. Maar ge gaat er niet heen om te tobben. Ach, wat zal uw kereltje gauw maleisch spreken! -

Er heerscht in myn omgeving op het oogenblik iets zeer zonderlings! Ik verzeker U, dat er geen dag omgaat dat ik geen agitante brieven ontvang, byna allen zamenloopende op één punt, zonder met elkander in verband te staan. Ik bedrieg my zeer, indien er niet iets broeit. Uw brief - hoe belangryk ook de inhoud voor U zy - heeft in myn oog nog meer beteekenis dan gyzelf kondet voorzien. Het is my eene indice te meer voor de consolidatie of... ont-

[p. 560]

binding die wy tegemoet gaan. Voor 5, 6 dagen ontving ik ook eene uitnoodiging om medetewerken aan een blad (te Samarang). Dit nu is zoo byzonder niet, maar de zamenloop! En aan dien uitgever en aan de Schotsche boekverkoopers die me stukken vragen, antwoordde ik: ik vraag een maand uitstel. In die maand moet het beslist zyn, of ik - nu dat is 't nu juist wat ik mondeling behandelen wilde. - En er is nog een zonderlinge zyde aan 't nieuws dat ge my geeft. Sedert jaren heb ik my U in Indië voorgesteld. Ik zag wat ge daar deedt, en by 't overdenken van zekere regelingen, speeldet gy een groote rol in myn gedachten. Is 't bygeloof, dat nu - juist nu ik zoo bezig ben, na zoo lange werkeloosheid - uwe aanstaande verplaatsing my zoo treft? Neen, bygeloof is 't niet. Ik zou 't kunnen verklaren.-

Myne vraag is nu: 1^o. Is er uitstel van decisie mogelyk? Zoo ja, hoe lang?

2^o. Mag ik over het u gedaan voorstel, over uwe waarschynlyke aanneming, schryven aan een hooggeplaatst persoon, met het voorstel u met hem in aanraking te brengen? Ik ben zeker, dat hy u gaarne zou willen spreken. Hy moet er belang in stellen u te zien.-

Kan er in Indie zulk eene Courant geschreven worden (d.i. volgens uw program) Dit is eene gewetensvraag. Wat is hier kunnen? Vraagt ge of ze financieel bestaan kan? Dat moeten zy meenen die u f1000 smds. aanbieden, indien zy solide zyn. Over het geheel is eene onrype, jongensachtige, maatschappy als die der... Javasche hoofdplaatsers, slechts gediend met vinnige, piquante oppositie (de makkelykste schryvery) (dat zie ik byv. in de 10 nummers van de my ‘ter kennismaking’ gezonden Samarangsche Courant.)

Eene rigting volgen? Ik spreek nu niet van uw talent en geweten, maar van mogelykheid om te slagen als onderneming - zie, dat zal moeielyk zyn! Uw taak zou de zwaarste zyn die er is, wyl ge conscientieux de waarheid zoudt willen zeggen, en misschien zoudt ge in gewildheid te kort schieten by den eersten den besten die in stelselmatige oppositie deed.

Ik verbeeld me dat een... ploert, eens indedaad iets te klagen had, en zijn personeele grief wou verheffen tot principe (zooals gewoonlyk) dan kan ik 't denkbeeld niet verdragen dat gy, thans nog Nederlander, weldra ‘baar’ en zeer lang nog, ja misschien immer Bataviaan, schynbaar zoudt te kort schieten by iemand die in algemeen inzigt,

[p. 561]

talent en menschenwaarde ver beneden u stond. Ik voorzie dat. (In myn voorstellingen van zekere toekomst had ik reeds middelen bedacht u daartegen te wapenen.)

Hoe dit zy, minstens kunt ge de Bataviasche advokaten aan, die wat Indische zaken aangaat, zonder schaê voor hunne competentie in Nederland hadden kunnen blyven, ja... met voordeel! -

Ik zend U hierby een paar verkladde blaadjes van het stuk waaraan ik nog altyd bezig ben. Ik zend ze au fur et à mesure van 't af zyn. In deze heb ik een en ander bygevoegd. Ge ziet er den topic uit waarover 't loopt. Maar daar is een heele schaakparty in. Want ik wil wel helpen aan wat ik voor waar houd, maar dan moeten ze ook van hun zy veel herstellen. Vraagt ge my of ik geloof dat ze dit opregt doen zullen? Ik gis neen! En dan -

Ik zal vóór ik iets doe met h.h. E. & Z. uwen raad vragen. 't Is my welkom, dat ge my voorloopig wachten aanraadt, ik zou waarlyk in de crisis van 't oogenblik niet weten of en wat ik zou moeten bejagen. Voor 27 Nov^r. zou ik allen arbeid hebben aangenomen voor elke belooning. Nu hóóp ik een beetje keurig te kunnen zyn. Dus ook dàt wacht op den uitslag myner bemoeienis in den Haag. Toch zou het my hard vallen de mogelykheid eener kleine of groote verbetering myner positie, veroorzaakt door uw vertrek, te moeten ongebruikt laten, om 't vooruitzigt dat ik elders slaagde in 't weerkrygen van myn gezin.

Volgens sommige uwer uitdrukkingen echter geloof ik niet dat de h.h. E. & Z. my zouden kunnen gebruiken - Dus, gelukkig dat ik wachten kan.-

Is uwe vrouw ingenomen met de verandering? - Och, ik wou wel meê. Wie weet! -

Ik dank u wel voor de wyze van wederuitgaaf uwer ‘Bemoediging’, en ook voor de f25. 't Zal me een droevig gevoel zyn ze van een ander te ontvangen.-

Heel heel hartelyk gegroet. Antwoord my spoedig of ik uwe zaak noemen mag, by één persoon?

uw liefhebbende

Douwes Dekker

Ik ben boos op myzelf dat ik zoo ergdenkend ben. Ik stel my gedurig voor, dat ze trachten my te gebruiken voor de aanstaande verkiezingen, om my dan òf weg te werpen òf zoo goedkoop mogelyk afteschepen.

[p. 562]

Ik wacht elken dag eene uitnoodiging, om daar te komen. Indien ge my telegrafeert ja, dan beduidt dit dat ik uwen naam mag noemen.