Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[maart 1856
Rapport inzake buffelroof]

Midden maart 1856

Maleis rapport inzake buffelroof. Twee dubbele vellen folio in omslag; 7 bladzijden tekst. (M.M.) Vertaling.

De datering is onzeker, maar aangezien de maand februari vermeld is, lijkt midden maart het meest waarschijnlijk. Voor het eerste gedeelte zie men ook Minnebrieven, Werken II, blz. 127.

Geheime politie

Bevinding omtrent de getuigenissen van de dessabewoners en van hun leed en zorgen, ontstaan doordat hun een bijdrage in karbouwen en andere zaken onder dwang is gevraagd door Raden Wira Kesoema, Demang van het district Paroengkoedjang in dit jaar 1856. De Demang heeft aan de kampongmensen gezegd, dat die karbouwen en andere zaken gevorderd worden voor de Regent, omdat deze bezoek zal krijgen van de Regent van Tjiandjoer, maar hij betaalde niet naar behoren doch slechts de halve waarde, en er zijn er ook die helemaal niet betaald worden. Altijd richt die Demang de kampongbewoners te gronde en daarom houden ze het niet langer uit; hieronder is vermeld wat de politie dienaangaande is te weten gekomen.

[p. 552-553]

Dag en maand	Naam van (diegenen) die karbouwen of andere zaken bezaten	Naam van de dessa
febr: 1856	Kassib	Kadoegawir
febr: 1856	Manggia	Tjibongbong
febr: 1856	Oessoep	id
febr: 1856	Mayassieh	id
febr: 1856	Radaya	id
febr: 1856	Hadji Sadik	id
febr: 1856	Sapioedien	id
febr: 1856	Moerssid	Waloekoe
febr: 1856	Sadjiah	Sanggier
febr: 1856	Ridjal	Tjimontjang
febr: 1856	Kalar (Loerah)	Badoer
febr: 1856	Mamak	Tjipoeroet
febr: 1856	Kaliam	Kadoeleboe
febr: 1856	Asmil	Kadoe Gawier
febr: 1856	Rangga	Kadoedamas
		Pasi ayer
1854	Njaij Astie	Djamie
febr 1856	Marnie	Tjisansang
febr 1856	Sariada	id
febr 1856	Djepo	Tjidadap
febr 1856	Djaya (dessahoofd)	Tjoeroeh
febr 1856	Bayie (dessahoofd)	Lebak Tjitra
febr 1856	Asmil	id
febr 1856	Mayinten	Tjikatampe
febr 1856	Ayim	Tjilegong
febr 1856	Moetassie (dessahoofd)	Tjigingang
Maart 1856	Artaya	Lebak dadap
Maart 1856	Moelana	id
Maart 1856	Njaij Awoe	id
Maart 1856	Sadjoeman	id
febr.	Mandaya	Kadoelamboe
febr.	Arday	id
febr.	Adjiman	Lawiebongor
febr.	Arpan	Tjikario
febr.	Abien	Tjimerak
Mei 1855	Arman	Babakan
		P. Koedjang
febr 1856	Dakier	Tjorog dalong
febr 1856	Moektar	Serewech
febr 1856	Assieh	id

Dag en maand	Naam van het district	Opgelegde heffing aan karbouwen of andere zaken				Toelichting
		aantal karbouwen	aantal kippen	aantal klappers	hoeveelheid rijst
febr: 1856	P. Koedjang	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	2	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	2	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	2	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
febr: 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
1854	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Badoer
		_____	_____	_____	_____
	Totaal	19	..	..	..
febr 1856	P. Koedjang	1	..	..	..	} Kaloerahan Goenoeng Kentjana
febr 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan Goenoeng Kentjana
		_____	_____	_____	_____
	Totaal	2	..	..	..
febr 1856	P. Koedjang	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Kerta
febr 1856	id	1	10	170	..	} Kaloerahan dessa Kerta
		_____	_____	_____	_____
	Totaal	2	10	170	..
febr 1856	P. Koedjang	2	..	..	..	} Kaloerahan dessa Tjikoessik
febr 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Tjikoessik
febr 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Tjikoessik
febr 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Tjikoessik
febr 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Tjikoessik
		_____	_____	_____	_____
	Totaal	6	..	..	..
	en
Maart 1856	P. Koedjang	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Kompany
Maart 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Kompany
Maart 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Kompany
Maart 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Kompany
febr. 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Kompany
febr. 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Kompany
febr. 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Kompany
		_____	_____	_____	_____
	Totaal	7	..	..	..
febr. 1856	P. Koedjang	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Tjileles
febr. 1856	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Tjileles
Mei 1855	id	1	..	..	..	} Kaloerahan dessa Tjileles
		_____	_____	_____	_____
	Totaal	3	..	..	..
febr 1856	P. Koedjang	1	..	..	..
febr 1856	id	1	..	..	..
febr 1856	id	1	..	..	..
		_____	_____	_____	_____
	Totaal	3	..	..	..

[p. 554]

1	Ramoe en Moetakir, vertrouwelingen van de Demang, en Kasdin, oppasser van de Demang, deze drie personen zijn door de Demang belast om deze heffing van Karbouwen onder dwang van de mensen te innen.
2	Kadis, loper van de loerah van de kampong Badoer is degene die gelast werd de bijdrage aan klappers, rijst en kippen van de mensen te vragen voor de Demang.
3	Moersid van de dessa Waloekoe had reeds 2 karbouwen verkocht en hij vroeg een verklaring aan de schrijver van de demang. Hij kreeg grote moeilijkheden omdat hij het niet kreeg als hij geen geld gaf en pas toen Moersid geld gegeven had (6 gulden) aan de schrijver van de Demang kreeg hij de verklaring.
4	Arman van de dessa Babakan P. Koedjang werd zijn sawah afgenomen; die werd door de Demang ontvangen en de eigenaar kreeg geen aandeel; Asman hield zich maar stil want hij was bang voor de regent.
5	De Demang heeft droge rijstvelden op 5 plaatsen die beplant zijn met padi 1 in het bos Tandjakan Tjikal 1 in het bos Tjitjorogol 1 in het bos Tjitrap 1 in het bos Tjigolis en 1 in het bos Tjakentak rebah, - deze droge rijstvelden zijn door de kampongbewoners met padi beplant hetgeen aangenomen is zonder betalen en naar willekeur.
6	Aangaande de aanwezigheid van karbouwen(kralen) van de Demang die verborgen zijn in kampoengs 1 karbouwenkraal in de dessa Kadoeladie 1 karbouwenkraal in de dessa Doekoeh 1 karbouwenkraal in de dessa Tjilatak 1 karbouwenkraal in de dessa Boenoed 1 karbouwenkraal in de dessa Tjileles die worden allen door de dessabewoners verzorgd.

[p. 555]

Bevinding omtrent de getuigenissen van de dessabewoners en van hun zorgen en leed ontstaan doordat hun een bijdrage in geld is gevraagd door het dessahoofd genaamd Amsa, Kampoeng Tjilegongilier, onder dwang en doordat hij ieder jaar de mensen als bedienden gebruikt of om zijn eigen werkzaamheden te doen verrichten zodat ze niet met hun dessagenoten kunnen meedoen aan de werkzaamheden van het land, daarmee zowel de een als de ander bezwarend ten eigen voordeel, zoals hieronder is vermeld.

Dag en maand	Naam van degenen die geld bezaten	Naam van de dessa	Naam van het district	hoeveelheid geld moest worden bijgedragen	Toelichting
				guldens
Januari
1856	Ayoema	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Ambia	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Dawatie	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Boerah	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Alib	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Almiah	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Karsie	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Asdama	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Aliassa	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Moekain	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Tjolom	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Radie	Tjikoetra	P. Koedjang	1. -
1856	Taenie	Tjemplang	P. Koedjang	1. -
1856	Nadjiam	Tjemplang	P. Koedjang	1. -
1856	Samie	Tjemplang	P. Koedjang	1. -
1856	Rantjanie	Tjemplang	P. Koedjang	1. -
1856	Antjarie	Tjitra	P. Koedjang	1. -
1856	Mantiah	Tjitra	P. Koedjang	1. -
1856	Kaerah	Tjitra	P. Koedjang	1. -
1856	Makim	Tjitra	P. Koedjang	1. -
1856	Saimoen	Tjitra	P. Koedjang	1. -
1856	Sakina	Tjitra	P. Koedjang	1. -
1856	Njaï Alib	Tjitra	P. Koedjang	0.60
1856	Djarman	Tjitra	P. Koedjang	1. -
1856	Kalman	Poelo	P. Koedjang	1. -
1856	Kanimah	Poelo	P. Koedjang	1. -
				_____
			Transport	25.60

[p. 556]

				guldens
Januari
1856			Transport 25.60
1856	Saniman	Poelo	P. Koedjang	1. -
1856	Oesman	Poelo	P. Koedjang	1. -
1856	Kie Naksan	Poelo	P. Koedjang	1. -
1856	Sanarie	Poelo	P. Koedjang	1. -
1856	Asseriah	Tjibibin	P. Koedjang	1. -
1856	Lapat	Tjibibin	P. Koedjang	1. -
1856	Damad	Tjibibin	P. Koedjang	1. -
1856	Demak	Tjibibin	P. Koedjang	1. -
1856	Sarim	Tjikatampi	P. Koedjang	1. -
1856	Bangbang	Tjikatampi	P. Koedjang	1. -
1856	Marsinten	Tjikatampi	P. Koedjang	1. -
1856	Sabah	Tjikatampi	P. Koedjang	1. -
1856	Sayamah	Tjikatampi	P. Koedjang	1. -
1856	Sariman	Tjilegong	P. Koedjang	1. -
1856	Asmiah	Tjilegong	P. Koedjang	1. -
1856	Samad	Tjilegong	P. Koedjang	1. -
1856	Maksan	Tjilegong	P. Koedjang	1. -
				_____
			Totaal	f42.60

[p. 557]

De volgende 36 mensen hebben te beginnen met het jaar 1853-54-55 tot 1856 niet meegedaan aan de werkzaamheden van het land doch zij hebben werkzaamheden voor het dessahoofd gedaan, zij zijn als het ware verborgen door het dessahoofd, waardoor hun dessagenoten gegriefd waren, zoals hier is vermeld.

Dag en maand	Namen van de mensen	Naam van de dessa	Naam van het district	Toelichting
Januari	Ampier	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Kaoet	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Moeksar	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Moersia	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Djamalie	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Djamali (kind)	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Astam	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Oenda	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Moersaya	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Arsiah	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Sarimoen	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Siroe	Tjikoetra	P. Koedjang
1856	Koenoes	Tjitra	P. Koedjang
1856	Antjarie	Tjitra	P. Koedjang
1856	Mantiah	Tjitra	P. Koedjang
1856	Ardjoe	Tjitra	P. Koedjang
1856	Taya	Tjitra	P. Koedjang
1856	Sarip	Tjitra	P. Koedjang
1856	Sarim	Tjikatampé	P. Koedjang
1856	Ratiah	Tjikatampé	P. Koedjang
1856	Bangbang	Tjikatampé	P. Koedjang
1856	Ratjenie	Tjikatampé	P. Koedjang
1856	Nadjiam	Tjikatampé	P. Koedjang
1856	Samie	Tjikatampé	P. Koedjang
1856	Arsinten	Tjikatampé	P. Koedjang
1856	Armin	Tjibibin	P. Koedjang
1856	Salimoedin	Tjibibin	P. Koedjang
1856	Sakiman	Tjipoetjong	P. Koedjang
1856	Salinah	Tjipoetjong	P. Koedjang
1856	Sanarie	Poeloe	P. Koedjang
1856	Salmie	Poeloe	P. Koedjang
1856	Rakoem	Tjiboentoe	P. Koedjang
1856	Roenah	Tjiboentoe	P. Koedjang
1856	Oesman	Tjiboentoe	P. Koedjang
1856	Madray	Tjiboentoe	P. Koedjang
1856	Karman	Tjiboentoe	P. Koedjang

[p. 558]

Van de volgende dessamensen werden onder dwang eigendommen afgenomen door het dessahoofd genaamd Amsa in het jaar 1854, zoals hieronder staat vermeld. - Omdat het de Demang naar het leek volkomen onverschillig liet, zei het dessahoofd dat hij een bijdrage in geld vroeg, doch waar geen geld was werden eigendommen afgenomen.

Jaar 1854	1 Asiah, dessa Saroeng pangkoeloe werd 1 zilveren omhulsel voor een kris-schede afgenomen als bijdrage, waarde	f20. -
	2 Saidjah, dessa Saroeng pangkoeloe werd 1 koperen rijstketel afgenomen als bijdrage, waarde	3.60
	3 Asmiah, dessa Saroeng pangkoeloe werd geld afgenomen als bijdrage	2.40
	4 Maiah dessa Saroeng pangkoeloe werd 1 karbouw afgenomen als bijdrage, waarde	15.36
	5 Sakam dessa Saroeng pangkoeloe werd 20 bossen padi en geld afgenomen als bijdrage, waarde van de padi en het geld	4.80
	6 Sadam, dessa Poelo, werden 2 paarden en 1 karbouw afgenomen maar daar weet men de bedoeling niet van; waarde	98.72
1855	7 Karasmin dessa Poelo werd huurgeld afgenomen zijnde	13.20
1854	8 Amsa, het dessahoofd zelf slachtte een karbouw, waarde f 12.80. Van het vlees moesten de kampongmensen aandelen nemen, op deze wijze werd de waarde van die karbouw	72. -
1856	9 En meer nog van het dessahoofd Amsa, de kampongmensen van de dessa Tjikoetra mogen van hun klappertuinen en andere tuinen niets afhalen, dat is hun door het dessahoofd verboden; slechts het dessahoofd zelf mag er van halen, en dit brengt de kampongmensen in grote moeilijkheden. Het is dáárom dat de kampongmensen van de hoge heren een rechtvaardige beslissing vragen, want zij zijn onwetend en bevreesd.

[p. 559]

Geheime politie

Bevinding omtrent de wegen of gedragingen van Mas Angkawidjaya, Demang van het district Tjilangkahan zoals hij de kampongbewoners of de dessahoofden ieder jaar uitperst, gelijk hieronder is vermeld.

1	Jaar 1855. De Demang heeft huurgelden gebruikt f 50. recepis van Achma, dessahoofd van de dessa Kandang Sapie, doch de Demang speelde maar stommetje waarop het dessahoofd opnieuw een heffing aan de kampongmensen oplegde.
2	Jaar 1855. De Demang gebruikte f60. recepis aan huurgelden van Mardjay, dessahoofd van de dessa Binoewangen, de Demang speelde maar stommetje zodat het dessahoofd in moeilijkheden kwam.
3	Jaar 1855. De Demang vroeg 7 karbouwen van 7 dessa's van iedere dessa 1 karbouw en wel van de dessa's Baya, Sawarna, Soewakan, Djataké, Tjisongsang, Tjidikit en Tjimantjak; en deze 7 karbouwen heeft de Demang gebruikt om een schuld van f 120. - te betalen aan Arbie, iemand van de dessa Palaboewanratoe, regentschap Tjiandjoer; de dessahoofden namen de karbouwen van de kampongmensen.
4	Jaar 1855. De Demang nam padi van Mantayie, dessa Tjirangdjie, 400 bossen, hij wilde niet betalen zodat dit voor niets geschiedde.
5	Jaar 1855. De Demang nam 1 karbouw van Marssam, waarde f 10.80 recepis zonder te betalen.
6	Jaar 1855. De Demang droeg aan 5 loerahs op om zijn eigen sawahs te oogsten en die sawahs werden verdeeld en die sawahs liggen in de dessa Gembrong 1 loerah dessa Rahong 1 loerah dessa Tjioedjan 1 loerah dessa Tjilangkap 1 loerah dessa Tjipalaboeh, doch de loerahs hadden moeilijkheden met het gelasten der kampongmensen zodat zij onkosten uitgaven voor het oogsten van die sawahs, per loerah f 4. - recepis in 6 plaatsen, maar dat geld was ook van de kampongmensen.

[p. 560]

7	Jaar 1855. De Demang heeft meer aan huurgelden ontvangen van Moestapa loerah van de dessa Rahong f65-112 recepis en de Demang heeft de procenten van deze huursommen niet betaald. f230. - recepis aan de loerah Moestapa, deze is stil heen gegaan, en dit veroorzaakte moeilijkheden voor de loerahs en dessahoofden.
8	Jaar 1855. De Demang heeft zijn oppasser Andon gestuurd om onder dwang karbouwen aan de kampongmensen te vragen om schulden te betalen aan mensen van Tjiandjoer daar de Demang huurgelden had gebruikt 1 karbouw van Djaman, dessa Potjongpadie 1 karbouw van Sakiman, dessa Tji Gembrong en die karbouwen werden niet betaald.
9	Jaar 1850 Dandé, dessahoofd van de dessa Soekaradja was niet meer in staat dessahoofd te zijn want hij hield het niet uit door de moeilijkheden omdat de Demang ieder jaar van hem geld afnam

in	1850 nam de Demang geld		f 28- R
	1851 nam de Demang 1 karbouw	van hem	19-24R
	1852 nam de Demang 1 karbouw	van hem	19-24R
	1853 nam de Demang 1 paard	van hem	148. -
	1855 nam de Demang procenten	van hem	20. -
	1855 nam de Demang 1 gouden omhulsel van een krisschede van hem		68-32
			_____
	Totaal		f302-80R

	en de Demang speelde maar stommetje.
10	Jaar 1854. Mas Aria Patih te R. Betoeng vroeg de Demang 2 karbouwen te kopen, de Demang heeft daarop 2 karbouwen genomen van Sahier, dessa Potjang padie; die 2 karbouwen zijn door de Patih gekocht voor f29-88 recepis, en betaald, het geld is tot aan de verblijfplaats van de Demang gekomen en hij heeft dat geld zonder meer gehouden, tot op heden.
11	Jaar 1854. De Demang liet in drie loerahdistricten een huis bouwen, in de dessa's Tjilangkahan, Gembrong en Pondoek-

[p. 561]

	pandjang, achteraf werden die huizen weer door de Demang verkocht voor 3 karbouwen aan de loerah van Tjilangkahan in het jaar 1855.-
12	Jaar 1854. De Demang nam een karbouw op schuld van Basidin, dessa Rahong, waarde f 17. - recepis, daarna slachtte hij het dier; van het vlees moesten de dessahoofden en loerahs aandelen nemen, zodoende kreeg hij f 51-24 recepis.
13	Jaar 1854. De Demang gebruikte huurgelden f22. - recepis van Saldjah, dessahoofd van de dessa       en hij weigert dit terug te betalen.
14	Jaar 1854. De Demang had een bruin paard verkocht - voor f 80. - recepis- aan de loerah van de dessa Baya maar van dat geld was door de loerah pas f50. - recepis betaald; achteraf nam de Demang dat paard terug, tot op heden wil hij noch het paard noch het geld teruggeven.
15	Jaar 1854. De Demang vroeg een heffing aan twee dessa's, Tjitarate en Tjigondok f 70 recepis, doch hij kreeg van de kampongmensen slechts f50 recepis. -