Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[24 februari 1856
Afschrift van de voorgaande missive]

24 februari 1856

Afschrift, door de klerk Rhemrev gemaakt naar de minuut van de voorgaande missive, aanwezig in het archief te Lebak. Groot dubbel vel, tot het midden van de laatste bladzijde beschreven. (M.M.)

Alleen over dit dokument had Multatuli de beschikking toen hij in het najaar van 1859 de Max Havelaar schreef. Het stuk bevat talrijke aantekeningen in potlood, kennelijk van de hand van een latere onderzoeker.

Afschrift

Spoed

No. 88

Rangkasbetoeng, den 24 februarij 1856.

Sedert ik voor eene maand mijne betrekking alhier aanvaardde heb ik mij hoofdzakelijk bezig gehouden met het onderzoek naar de wijze waarop de Inlandsche hoofden zich kweten van

[p. 505]

hunne verpligtingen jegens de bevolking op het stuk van Heerendiensten, Poendoetan en dergelijke.

Zeer spoedig ontdekte ik dat de Regent op eigene autoriteit en ten zijnen behoeve menschen deed opkomen vèr boven het hem wettig toekomend aantal pantjens of kemits.

Ik weifelde tusschen de keus om terstond officieel te rapporteren, en de zucht om door zachtheid - of later zelfs door bedreigingen dien Inlandschen hoofdambtenaar daarvan terug te brengen, ten einde het tweeledig doel te bereiken om dat misbruik te doen ophouden, en te gelijkertijd dien ouden Dienaar van het Gouvernement niet dadelijk al te streng te behandelen, vooral uit aanmerking der slechte voorbeelden die ik geloof dat hem dikwijls gegeven zijn, en in verband met de bijzondere omstandigheid dat hij bezoek verwachtte van twee verwanten (de Regenten van Buitenzorg en Tjanjor, althans van den laatsten die met groot gevolg reeds naar ik meen onderweg is) en hij dus meer dan anders in de verzoeking was - en met het oog op den benarden staat zijner middelen als het ware in de noodzakelijkheid, om door onwettige middelen te voorzien in de noodige toebereidsen voor dat bezoek.

Dit alles leidde mij tot zachtheid omtrent hetgeen reeds geschied was, doch geenszins tot toegevendheid voor den vervolge.

Ik drong aan op dadelijke staking van elke onwettigheid.

Van die voorloopige proeve om den Regent met zachtheid tot zijnen pligt te brengen, heb ik Uwedg. onderhands doen kennis dragen.

Mij is echter gebleken dat hij met brutale onbeschaamdheid alles in den wind slaat en ik gevoel mij krachtens mijnen ambtseed verpligt thans Uwedg. medetedeelen:

Dat ik den Regent van Lebak Radhen Adipattie Karta Natta Negara beschuldig van misbruik van gezag door het onwettig beschikken over den arbeid zijner onderhoorigen en verdenk van knevelarij door het vorderen van opbrengsten in naturâ zonder of wel tegen willekeurig gestelde onvoldoende betaling.

Dat ik voorts den Demang van Paroengkoedjang (zijn' schoonzoon) verdenk van medepligtigheid aan bovenstaande feiten.

Om beide zaken behoorlijk te kunnen instrueren neem ik de vrijheid Uwedg. voortestellen mij te gelasten:

[p. 506]

1.	Den Regent van Lebak voornoemd met den meesten spoed naar Serang optezenden, en zorg te dragen dat hij noch vóór zijn vertrek, noch gedurende de reize in de gelegenheid zij om door omkooping als anderszins te influenceren op de getuigenissen die ik zal moeten inwinnen.
2.	Den Demang van Paroengkoedjang voorloopig in arrest te nemen.
3.	Eenen gelijken maatregel te nemen omtrent zoodanige personen van minderen rang als tot de familie van den Regent behoorende, geacht zullen worden invloed uitteoefenen op de zuiverheid van het intestellen onderzoek, dan wel op eenige andere wijze blijken in de zaak betrokken te zijn.
4.	Bedoeld onderzoek terstond intestellen en van den uitslag te dienen van omstandig rapport. -

Ik neem de vrijheid Uwedg. voorts in overweging te geven om de komst des Regents van Tjanjoor via Djassinga te contramanderen.

Ten slotte heb ik de eer (ten overvloede voor Uwedg. die de afdeeling beter kent dan mij nog mogelijk is) de verzekering te geven dat uit een politiek oogpunt de streng regtvaardige behandeling dezer zaak geen het minste bezwaar heeft, en dat ik eer voor gevaar zoude beducht zijn als ze niet tot klaarheid gebragt werd, want ik ben geinformeerd dat de geringe man - die naar een getuige mij zeide ‘poessing’ is van de vexatie - reeds lang naar redding uitziet.

Ik heb de kracht om den moeijelijken pligt die ik door het schrijven van dezen brief vervul, te volbrengen hoofdzakelijk geput uit de hoop dat het mij vergund zal zijn ter zijner tijd een en ander ter verschooning bij te brengen van den ouden Regent met wiens positie, hoezeer door eigen schuld veroorzaakt, ik evenwel als mensch diep medelijden gevoel.

De Adsistent Resident van Lebak,

(w.g.) Douwes Dekker.

Aan den Heer Resident van Bantam

voor eensluidend afschrift

De Klerk bij den Ads: Resident v Lebak

C.H. Rhemrev