Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[Bijlage VIII
Missive van 27 juni 1854 van de Regent]

Bijlage VIII

Maleise missive door de Regent van Bantam Kidoel op 27 juni 1854 gezonden aan de Assistent-Resident van Lebak.

Dubbel vel folio, tot bovenaan de vierde bladzijde beschreven. (M.M.) Vertaling.

No. 177.

Met eerbied,

Rangkasbetoeng 27 juni 1854

Ik heb de brief van de Heer Assistent-Resident welke geschreven is op 24 Juni 1854 No. 35 ontvangen en goed begrepen en met die brief stuurde de Heer Assistent-Resident mij een procesverbaal van de aanklacht van het dessahoofd van de dessa Bolang district Tjielangkahan, genaamd Armaija die zijn Demang Mas Angkawidjaja, districtshoofd van Tjielangkahan aanklaagt en

[p. 436]

het procesverbaal van het antwoord van het districtshoofd van Tjielangkahan, Mas Angkawidjaija.

Tevens gaf de Heer Assistent-Resident opdracht dat ik de lijst nauwkeurig moest bestuderen totdat ik hem goed begrepen had en de Heer Assistent-Resident vroeg om mijn juiste mening en overwegingen inzake de aanklacht van het dessahoofd van Bollang en het antwoord van de Demang van Tjielangkahan zoals vermeld in die twee processenverbaal.

Hieromtrent zeg ik de Heer Assistent-Resident dat ik die twee hierbovengenoemde processenverbaal al in de lijst opgenomen heb en het goed begrepen heb.

Wat de aanklacht van het dessahoofd Armaija aangaat, het aantal bereikt 25 zaken; daarom heb ik hier goed over nagedacht, de manier van doen van het dessahoofd Armaija en de hoeveelheid klachten van verschillende aard, dienen om het districtshoofd van Tjielangkahan te bezwaren.

Daaromtrent is mijn mening dat er wel gegronde klachten zijn en ook vele die ongegrond zijn; bovendien is mijn mening betreffende Armaija, dessahoofd van de dessa Bollang ook nog dat geen Loerah en geen mantri, genoemd in zijn aanklacht, van de andere dessa's en dorpen van het hele district Tjielangkahan over de fouten van het districtshoofd van Tjielangkahan een dergelijk aantal zaken kan melden.

Daarom is dit naar mijn mening een teken dat die Armaija dessahoofd van Bollang beslist een wrok koestert jegens het districtshoofd van Tjielangkahan Mas Angkawidjaija en naar mijn gevoelen zijn er [personen] die het met hem eens zijn en hem ophitsen. Bovendien ben ik te weten gekomen dat in het jaar 1853 de commissie voor de padi-controle in het ressort van het dessahoofd van Bollang bestond uit Mas Soleman, mantri in het district Tjielangkahan samen met het dessahoofd Armaija. Toen de controle afgelopen was en hun boeken al bij het districtshoofd waren ingeleverd, kwam het districtshoofd vervolgens van een inwoner van Bollang te weten dat die mantri Soleman en het dessahoofd Armaija in het ressort Bollang wel gecontroleerde padi niet in de boeken hadden opgenomen.

Wanneer de opbrengst aan padi van de mensen al gecontroleerd is, dan heeft in die tijd een ieder zijn rijst al in de rijstschuur op-

[p. 437]

geslagen, of er is verkocht of het is gebruikt om schulden te betalen of er is van gegeten en dit maakte onderzoek moeilijk; het districtshoofd heeft toen maar de mensen bij zich geroepen en één voor één ondervraagd en opgeschreven wat zij zelf opgaven [te bezitten] op het tijdstip dat de mantri controleerde; hij verkreeg van 9 mensen een totaal van 3930 bossen [padi] meer dan de controle van de mantri en het dessahoofd in hun boeken neergeschreven aangaf en hij kreeg 5 mensen die de mantri en het dessahoofd wel hadden gecontroleerd doch die in het geheel niet in de boeken waren opgenomen. Deze 5 mensen nu: hun opbrengst aan padi was volgens hun eigen bekentenis ten tijde van de controle door de mantri en het dessahoofd Armaija totaal 480 bossen, het totaal generaal 4410 bossen, uitmakende 22 Tjaings en 2 Sanga, welke de mantri en het dessahoofd Armaija niet in hun boeken hadden opgenomen. Na afloop heeft het districtshoofd de mantri Soleman ondervraagd; de mantri gaf verwarde antwoorden, zei dat het dessahoofd Armaija opschreef doch het districtshoofd rapporteerde dit niet aan de Regent doch schreef het bij in de boeken omdat die toen nog niet afgesloten waren.

Tweede kwestie: dat jaar heeft het dessahoofd Armaija van de dessa Bolang ook huurgelden gebruikt f414.-. Toen de edele Heer Resident de aanslag wilde innen, heeft het districtshoofd het dessahoofd van Bollang dringend gevraagd [om geld] omdat toen 1 van 4 mensen nog niet betaald had en wat de kampongmensen betaald hadden, was door het dessahoofd gebruikt. Het districtshoofd zond de mantri Wangsaperadja naar de dessa Bolang om het geld aan het dessahoofd van Bolang te vragen, het dessahoofd van Bolang gaf toen kledingstukken, een gouden overtrek van een krisschede tezamen met zijn kris; daarna ten tijde van de aanslag door de edele Heer Resident heeft de Heer Resident het dessahoofd van Bolang toornig beknord omdat er nog zo'n achterstand in de huur was: f 414. - maar het districtshoofd van Tjielangkahan heeft toen gezegd dat het dessahoofd weliswaar huurgelden had gebruikt maar dat hij reeds goederen aan het districtshoofd had gegeven zodat het districtshoofd instond voor [de betaling van] de schuld. Toen de aanslag voorbij was, heeft het districtshoofd sterk aangedrongen [op beta-

[p. 438]

ling] bij het dessahoofd van Bolang; er is wel betaald maar op het eind van het jaar restte er nog een schuld van f 98. - en tot op heden is dit nog niet betaald en de overtrek der krisschede is ook nog in handen van het districtshoofd.

3e kwestie; dat dessahoofd van Bolang genaamd Armaija heeft het districtshoofd gevraagd te verzoeken hem tot Loerah te maken, het districtshoofd heeft niet geholpen omdat zijn aard niet goed is en hij houdt veel van dobbelen; dikwijls gaat hij naar het district Tjiebalioeng Pardana, Regentschap Tjaringien of naar het district Tjiemanoek om daar wel 8 of 10 dagen lang te kaarten zonder daarvoor verlof te hebben gevraagd aan het districtshoofd; en van de andere dessahoofden is er geen die het goed zou vinden indien Armaija tot Loerah of Patingie werd aangesteld. Deze 3 kwesties zijn de oorzaak van de wrok van Armaija tegen het districtshoofd van Tjielangkahan van die tijd af tot op heden, het is net alsof dat dessahoofd Armaija de opdrachten van het districtshoofd niet wil uitvoeren wanneer er werkzaamheden zijn waartoe het districtshoofd de dessahoofden opdracht gaf; wanneer hij een opdracht krijgt, dan gaat hij weg waarheen hij wil en die werkzaamheden kunnen hem niets schelen, dit heeft het districtshoofd mij al vaak verteld.

Daarenboven bedenk ik mij dat zolang die Mas Angkawiedjijaa districtshoofd van Tjielangkahan is en dat is hij al 7 jaar, er nog nooit iemand bij mij Regent is wezen klagen over het districtshoofd, dat hij de kampongmensen te zwaar laat werken of dat hij nonchalant in zijn werk is, eerst nu komt het dessahoofd van de dessa Bolang klagen.

Voorts is naar mijn, Regents gevoelen die Mas Angkawidjaija, districtshoofd van Tjielangkahan, voldoende ferm en ijverig in het regelen der werkzaamheden en vlijtig in de controle, doch naar mijn, Regents gevoelen en mening is het districtshoofd van Tjielangkahan Mas Angkawiedjaija toch ook een weinig fout in die kwestie van die schuld aan de dessahoofden, zoals vermeld is in de klacht van het dessahoofd Armaija en de bekentenis van het districtshoofd Mas Angkawidjaija zelf.

Om deze reden zou het naar mijn, Regents gevoelen en mening goed zijn indien U Heer Assistent-Resident en meer nog de edele Heer Resident er toe zouden kunnen komen voor deze keer het

[p. 439]

districtshoofd van Tjielangkahan Mas Angkawidjaija zijn schuld te vergeven.

Ik hoop op de hulp van de Heer Assistent-Resident en de edele Heer Resident aan het districtshoofd van Tjielangkahan in de hierboven vermelde kwesties.

Zo is het.

Raden Adipattie van Zuid Bantam

Kartanatanegara

Aan de Heer Assistent Resident van Lebak te Rangkasbetoeng