Volledige werken. Deel 9. Brieven en dokumenten uit de jaren 1846-1857

[p. 245]

Brieven en dokumenten

[Bijlage
betreffende Amboina]

Bijlage

betreffende Amboina, ontleend aan de: Handleiding tot de Aardrijkskunde van Nederlands Oostindische Bezittingen. Uitgegeven door de Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen. (Te Leyden, Deventer en Groningen, 1843; blz. 363 en blz. 365)

De Baai van Ambon, waarvan het inkomen, door ondiepten, riffen en een' sterken stroom, gevaarlijk is, moet tevens de valwinden van de naburige gebergten verduren; zij heeft slechts op enkele plaatsen goeden ankergrond, en is, uit dien hoofde, gemakkelijk tegen eenen vijandelijken aanval te beschermen. Men verdeelt dezelve in binnen- en buitenbaai. De buitenbaai heeft drie mijlen lengte, en is, op het smalst, tusschen den Galgenhoek en den Hoek van Laha, eene mijl breed; hierachter vindt, in de westmousson, eene vrij aanzienlijke vloot eene veilige ligplaats. Gedurende deze houdt men onder de kust van Hitoe, en in de oost- of kwade mousson onder die van Ley-Timor; onder beide echter zijn de valwinden te duchten. De binnenbaai wordt gevormd door den Hoek van Batoe-Mehra (rooden steen) op Ley-Timor, en door den Kaaimanshoek, of van Marta-Fons, op Hitoe. De doortogt aldaar naar de binnenbaai wordt door eene zandbank aan deze, en door een klippig rif aan de andere zijde vrij wat vernaauwd. In de binnenbaai stort zich de bergstroom Goeroe-Goeroe-Besaar van een' steilen rotswand naar beneden, en levert, te midden der stille Natuur, in die kom, welke met hoog geboomte omzoomd is, een prachtig schouwspel op. Hier komt men gewoonlijk, om voor de schepen de watervaten te vullen. Op eenigen afstand achter, en hooger dan Batoe-Gadja, zijn de watervallen van Batoe-Gantong, of hangenden steen, eene overhellende en deels uitgehoolde rots, met stalactiten, afhangende tuinen en struikgewas versierd, welke op de lager gelege-

[p. 246]

ne kommen dreigen neder te storten. Ook boven den hangenden steen, zoowel als lager, zijn de rotsen, te midden van een digt woud, als opeengestapeld, en vormen drie boven elkander liggende kommen, waaruit het water van de eene in de andere afstort. Over en tusschen eene menigte klippen baant zich de beek, met geweld, eenen weg, stort 50 voet diep schuimend naar beneden, en vormt de twee waterkommen, het mannen- en vrouwenbad genoemd, om vervolgens zich in de baai te werpen, nadat zij de stad Ambon van versch en helder water voorzien heeft.

Ambon, ook wel Apon en Amboina genoemd, aan de noordzijde van het schiereiland Ley-Timor en de Baai van Amboina, is de hoofdplaats van het Gouvernement der Molukken en van de Residentie Amboina. Onder de verschillende wijken der stad is de Chinesche wijk eene der meest bevolkte. Sedert 1666 bezit Ambon straten, die elkander regthoekig doorsnijden; deze zijn met rijen fraaije boomen beplant, en worden door welaangelegde tuinen van Nederlanders of derzelver afstammelingen verfraaid. Wegens de aardbevingen hebben de huizen slechts een steenen voetstuk; doch zij zijn voor het overige van hout getimmerd, en hebben meestal slechts ééne verdieping. Bij sommige woningen zijn ook, tot meerdere veiligheid, bamboezen slaaphuisjes. Na een' zwaren brand, op het einde der 17de eeuw, moesten de huizen met pannen gedekt worden; echter is dit sedert weder in onbruik geraakt. Eene kleine, maar nette kerk, voor de dienst in de Maleische taal, was door den Predikant Kam gesticht uit de geschenken, hem, vooral door de inlandsche Christenen, bij doop, huwelijk enz. gegeven; doch de aardbeving van November, 1835, heeft die kerk vernield. Er zijn twee Protestantsche kerken, een Raadhuis, een weeshuis, een gasthuis en een schouwburg, waarin door liefhebbers vertooningen gegeven worden. Eene inrigting van uitgebreid nut is de Kweekschool voor inlandsche Schoolmeesters, waaraan eene drukkerij van gebedenboeken, leerboekjes enz. is verbonden.

Het kasteel Victoria, door de Portugezen in 1580 gesticht en Kotta-Laha genoemd, is, na de vermeestering in 1605, meermalen vergroot en verbeterd. Toen het door de aardbeving van 1754 zoo zeer geleden had, is het afgebroken en door eene aan-

[p. 247]

zienlijke sterkte, Nieuw-Victoria genaamd, vervangen. Men vindt er kazernen en woningen, zoowel voor Civile Ambtenaren als Officieren, voorts magazijnen, nagelpakhuizen enz. Nabij de stad liggen twee batterijen, en aan de andere zijde der baai is sedert eenige jaren een nieuw fort gebouwd, dat mede tot bestrijking der reede dient, en den naam draagt van Fort van der Capellen. De landingsplaats is voor het kasteel, aan een lang palenhoofd, van eene kraan voorzien. Door het kasteel komt men in de stad, en zoo op het groote plein, waarop alle straten van Ambon uitloopen. Dan heeft men Batoe-Mehra links, Batoe-Gadja vóór zich, en regts de zoo schilderachtig half tusschen het geboomte verscholene witte graven.

De bodem der baai is rotsachtig, zoodat de ankers slecht houden; daarom zijn er zware ankers op den wal gemaakt, waaraan de schepen, die digt onder den wal liggen, behalve dat zij een anker laten vallen, vastgemaakt worden.

Achter de stad ziet men, op een' rijzenden grond, het gebouw van Batoe-Gadja, het Gouvernementshuis of buitenverblijf van den Gouverneur. Het is in 1711 aangelegd, en ligt te midden van fraaije tuinen, die met velerlei heerlijke, deels zeldzame boomen voorzien zijn. Langs eene fraaije laan, of dreef, nadert men van het fort het sierlijke Batoe-Gadja.

Onder de belangrijke mannen, die hier gestorven zijn en wier aandenken men heeft bewaard, behoort eene eerste plaats te beslaan de beroemde Rumphius, die ook buiten 's lands, om zijne zucht voor de Natuurlijke Historie en de Kruidkunde dezer gewesten, de Indische Plinius genoemd wordt. De Gouverneur-Generaal van der Capellen stichtte hem eene grafnaald. Voorts, noemt men den Majoor Meijer, een' man van vele krijgskundige bekwaamheden; hij werd als Bevelhebber, in 1817, tegen de opstandelingen, nabij Ouw, op Honimoa, zwaar gewond, en stierf, na veel geleden te hebben, den 16den Januarij, 1818, naauwelijks 28 jaren oud. Op Batoe-Gadja werd hem een gedenkteeken opgerigt. Den 25sten December, 1830, overleed hier de Italiaansche Graaf de Vidua, een onvermoeid en rusteloos onderzoeker, zoowel als geleerd waarnemer der Natuur, ten gevolge van een' val in eenen krater, welke op dat oogenblik ziedend water en vloeibare stoffen uitwierp.