Volledige werken. Deel 6. Ideeën, vierde bundel. Ideeën, vyfde bundel

1028.

Indien de Gouverneur-Generaal ex plenitudine potestatis den heer Dubekart uit Indië had gebannen, zou hy daarin zyn nu eenmaal treurigen Nederlandsen plicht gedaan hebben, waarvoor hy betaald wordt. De omweg om den patiënt te doen veroordelen door 'n raad van Justitie, is Nederlandser dan nodig en nuttig was. Een arbitraire administratieve maatregel, onder verantwoordelykheid van den commandant op 't oorlogschip ‘Nederlands-Indië’ kan nu en dan, met beroep op zeker eigenaardig standpunt, politisch enigszins gerechtvaardigd worden. Het uniek vonnis van 'n Rechtbank, nooit. (1019)

Juist de onbeperktheid van de administratieve autokratie eist en vergunt, dat men de Rechterlyke Macht buiten bemoeienis houde met maatregelen, die niet op Wet en Recht gegrond zyn, maar voortvloeien uit een abnormiteit als 't Nederlands gezag in Indië. Geen Regering heeft meer behoefte aan 't handhaven der integriteit van Rechtspleging, dan 'n zodanige die op Onrecht gegrond is. Het is hiermee als met zeker soort van uiterlyk fatsoen, dat het minst kan ontbeerd worden door deugnieten.

[p. 322]

Een Gouverneur-Generaal behoort de uit z'n Nederlands standpunt voortvloeiende Nederlandse misdryven voor z'n Nederlandse rekening te nemen, en mag met de uitvoering hiervan geen college belasten...

Het achterhouden van de door den armen Brata Yoeda gevraagde stukken wás 'n lastgeving!

...een college dat in 't algemeen belang, en vooral in dat van de Regering zelf, zeker prestige moet bewaren.

Het uitzetten zonder vorm van proces, van den predikant Van Hoëvell, van den Bisschop Groof en van den heer Roorda van Eysinga, was - nederlands-indisch gesproken - correct. Het toelaten of bewerken der veroordeling van Brata Yoeda - van recht of onrecht spreek ik nu niet - is 'n fout, waarby niemand iets won dan Brata Yoeda zelf.

1. Geen der door hem aangevallen personen is in de ogen van 't publiek gerechtvaardigd. Integendeel! Zy allen zyn geschandvlekt... op 't authentieke bewys na. Nu onderstreep ik... tot nader order, want straks blykt er dat ook de authenticiteit voortaan niet meer ontbreken zal.

2. De eerbied voor 't Recht is gekrenkt. Geen vonnis ter wereld kan Brata Yoeda's boek maken tot 'n onwaar boek, of hem, óm 't schryven van dat boek, tot 'n ‘lasteraar’. Dit heeft dan ook de Raad van Justitie in den considerans niet durven beweren. Die Rechtbank wacht zich wel te zeggen: ‘de door u beschuldigde personen zyn rein, ge hebt gelogen’. En wat het dispositief aangaat, de opgelegde straf? 't Is 'n aanmoediging en handleiding voor werkelyke lasteraars. Eigenlyk is 't alsof daar stond: ‘wilt ge iemand zwart maken, doe 't dan niet zo onvoorzichtig als Brata Yoeda, die zonder authentiek gedekt te zyn, ronduit de waarheid zei. Zorg dat ge - in plaats van waarheid desnoods, want dat is byzaak - authentieke stukken kunt overleggen, of... kies bedekte termen voor uw aanklacht’.

De europese en indische hoofdambtenaren in de binnenlanden, mogen toezien hoe ze na dit lesjen in de kunst van gevaarloos onteren, hun gezag bewaren, d.i. het gezag van de Regering. Er liggen dozynen pennen gereed om, Brata Yoeda's... onbesuisdheid vermydende, met minder talent of zaakkennis dan hy, en vooral zonder zyn hardnekkige inspanning, dieper wonden te

[p. 323]

slaan. Tot het opsporen van de waarheden die hy aan 't licht brengt, zyn zeldzame gaven nodig - specialiteit! - terwyl geen soort van schryvery zo weinig bekwaamheid vereist, als uit de lucht gegrepen of enigszins gearrangeerde laster. (244)

Om iemand met grond aan te klagen van misdryf, behoort men te weten wat men zegt. Hiertoe is nodig: onderzoek, opmerkingsgeest, oefening in juistheid van uitdrukking, en - in dit byzonder geval - de zeer nauwkeurige kennis van Javaanse toestanden. Daarby moeten ‘de punten op de i's gezet worden’ gelyk Brata Yoeda dan ook doet. Aanklagers van andere soort echter, dien 't alleen te doen is óm te honen, óm zwart te maken, hebben al deze hoedanigheden niet nodig. Juist de algemeenheid der termen waarvan zy zich bedienen, ontslaat hen van alle inspanning tot onderzoek en oordeel.

Tegen één Brata Yoeda die zich aftobde om waarheid aan den dag te brengen, zullen er honderden opstaan, om zonder moeite hun leugens op te dissen, die juist omdat het leugens zyn, en dus geen bepaalde feiten omschryven, niet onder 't bereik vallen van de Strafwet. Alle wetten tegen laster nopen tot studie in 't laaghartig insinueren, een kunstje dat Brata Yoeda niet verstond. 't Zou moeilyk wezen iemand te vinden die minder op 'n lasteraar gelykt dan hy. Ik durf aan z'n rechters vragen: als ge in een roman of drama 'n lasteraar te schetsen hadt, zoudt ge Brata Yoeda kunnen gebruiken als model? Ik niet! En dit zou niemand kunnen. Dewyl nu toch die Rechtbank hem wegens ‘laster’ condemneerde, heeft zy de eer van de Rechterlyke Macht geschonden door 'n ongerymdheid, en alzo een der werktuigen bedorven, waaraan elke Regering, maar vooral 'n autokratische, de grootste behoefte heeft. Men wint noch behoudt Sileziëns, zonder ‘Rechters te Berlyn’. (Zie ‘Vieux-delft en moraal’ in de Millioenenstudiën).

3. De door den heer Dubekart aan den dag gebrachte misdryven... ik vergis my:

...de moeite die men zich heeft gegeven om 't aan den dag brengen van die misdryven te beletten, doet veronderstellen dat men de algemeenheid der strekking van z'n beschuldigingen inzag en vreesde. Niemand toch zal beweren dat de Regering er byzonder belang by had, den Resident Van der Kaa, den Adsistent-Resi-

[p. 324]

aant.
dent Gey van Pittius of den Regent van Blitar in bescherming te nemen. Hiertoe bestond niet de minste reden. Zy meende - als de raadslieden van Van Twist^* - in de bres te moeten springen voor de overal heersende ongerechtigheid, zonder welke zy voorgeeft niet te kunnen bestaan. Dit nu eens aannemende als Nederlands-indische plicht, heeft ze zich zeer dom gedragen. Wat gedempt kon worden met 'n coup d'autorité, met de bekende soort van geweld, die dan toch altyd 'n ontzag sui generis inboezemt, werd nu, juist dóór de in acht genomen vormen, in helder licht gesteld. Onrecht moet fors optreden, om niet bespottelyk te zyn, d.i. - ook in den allerlaagsten zin van 't woord: - onstaatkundig. 't Bewys? Brata Yoeda had geen authentieke bewysstukken, nietwaar? Dáárom alleen werd-i als lasteraar gestraft, nietwaar?

Welnu, thans heeft hy ze!

Ze zyn hem geleverd door de Regering.

Hy bezit: het Soerabaiase vonnis waarin zyn beweringen worden gestaafd voor ieder die lezen kan.

Dit heeft nu de Regering gewonnen met haar halfheid! Zy heeft bewezen - allerauthentiekst ditmaal! - wat de delinquent zelf niet bewyzen kon. Brata Yoeda mag haar dankbaar zyn. De door hem ‘gelasterde’ personen hebben minder reden tot erkentelykheid. Om hen te troosten is het te hopen dat er spoedig 'n paar vacatures in de Kamer komen, om hen gelegenheid te geven naast Van Twist en Van de Putte dienst te doen als Indische Specialiteiten. Waarom niet?

Dan konden ze daar vertellen dat ze ‘over dien schryver en z'n boek... zwygen zullen om den schyn van partydigheid te ontgaan’.

De Natie zou 't slikken.

* Als de Raadslieden van Van Twist in de Havelaarszaak. Hyzelf namelyk ging, juist door z'n onwetendheid, zo ver niet, en meende inderdaad dat ik den Regent ten onrechte beschuldigde. Men had hem in dezen waan gebracht, en daarom sprak ik hem in den bekenden brief van Januari 1858 nog als ‘eerlyk man’ aan. Z'n handelwys na 't ontvangen der inlichtingen die ik hem gaf, bewees dat ik me hierin vergist heb. Wat zo'n wezen voor 'n geweten heeft? Maar... hy kan 't er by de Natie mee doen, en dáárom... 368, nader toegelicht op blz. 258!
(1872)