Volledige werken. Deel 4. Een en ander over Pruisen en Nederland. Causerieën. De maatschappij tot nut van den Javaan. Ideeën, derde bundel

884.

Of ik middelen ter verbetering heb voor te slaan? Neen! Ook ik heb te veel geleerd, en tevens te weinig, om my zo opeens te ontdoen van al den onverteerbaren ballast die m'n denkvermogen bezwaart. Het aanwyzen van de bestaande fouten, of van een deel daarvan, kostte my reeds inspanning genoeg. Ik verwacht dan ook de tot op den draad versleten aanmerking dat ik afbreek zonder op te bouwen, een aanmerking waarop ik herhaaldelyk geantwoord heb, en waarby ik nu niet verder stilsta dan om even te wyzen op 178 en op 't begin van 484. Ook 579 bevat 'n wenk die terzake dienen kan.

Ik durf niet beoordelen of er goede vrucht zou te wachten zyn van mindere verspreiding der Kennis, doch gis dat reeds het stellen van deze vraag vreemd zal voorkomen in den mond van iemand die - al zy dit dan ten onrechte - beschouwd wordt te behoren tot de liberalen.

‘Hoe, teruggaan tot Egyptische afsluiting, tot monniken-geleerdheid?’

Ja of neen... ik weet het niet! Maar dit weet ik, dat de liberalen 't recht niet hebben zich verstoord te tonen over zulke vragen, omdat zyzelf zeer ónliberaal en zeer inkonsekwent - zeer onzedelyk alzo! - deze vragen metterdaad in toestemmenden zin beantwoorden. De gilden werden voor alle handwerken afgeschaft. Voor sommige bedryven van anderen aard evenwel heeft

[p. 608]

men ze met bespottelyken yver in stand gehouden. Wie hoofdpynen geneest of maagkramp, zonder daartoe de par le Roi bekwaam te zyn verklaard, wordt behandeld als 'n misdadiger. De doctoren - en ik bedoel hier niet alleen, ja zelfs niet hoofdzakelyk die in de medicynen - vergeten dat er een zeer eenvoudig middel bestaat om alle kwakzalvery met wortel en tak uit te roeien. Men late slechts geen ongenezen kwalen ter behandeling over. Dan zal binnen weinig tyds alles uitsterven, wat zich ongediplomeerd voor arts uitgeeft. Zolang dit niet het geval is, voelt zich de arme Mensheid wel genoodzaakt, of genoopt althans, haar toevlucht te zoeken by niet gezalfde profeten.

Wat zyn onze Akademiën anders dan Isis-tempeltjes? En de bullen die daar worden uitgereikt, zyn ze niet een middeleeuws overblyfsel uit den monnikentyd waarop we zo laag neerzien? Is er niet huichelary in 't beweren dat wy algemene verlichting bedoelen, zolang onze wetten zekeren voorrang toekennen aan den man die officieel gestempeld werd tot voorganger?

En waarom dan dit stelsel niet ook tevens toegepast op schone kunsten, op bellettrie? Rafaël en Rubens mochten zonder patent zich veroorloven meesters te zyn. My zou men veroordelen als 'n booswicht, indien ik 't waagde een kleinkinderschooltje op te zetten. Ik laat nu daar of ik bekwaam wezen zou voor zo'n funktie, maar 't beproeven moest me vrystaan, dunkt me. En dit zou 't geval wezen indien er oprechtheid ware in ons Liberalismus. Het knoeien met principes baart nooit goede vrucht. Dat de meesten der als grondbeginselen opgedrongen meningen in zichzelf de oorzaken meebrengen, waarom men zich daaraan niet houden kan, stem ik toe. Doch dit bewyst alleen dat ze niet deugen. Men behoort zich van die ergernis te ontdoen, gelyk den ouden over kwade ogen gezegd is.

Misschien kan slechts één grondbeginsel blyven bestaan. Dit: dat men geen principes aankleve, welker toepassing de eerlykheid uitsluit. Wel is het te voorzien dat dit voorschrift ons beroven zou van velerlei staat- en godkundige partyen, maar de Mensheid zou zich redelyk wel schikken in dat gemis.

Ik erken dat het zelf-oordelen in elk voorkomend geval, arbeid vordert. Wie inspanning schuwt... maar van dezulken spreken wy immers niet?

[p. 609]

De eis van 't welbegrepen Liberalismus is: onderzoeken, zelf onderzoeken, en niet het meegaan met een party, al zy 't dan - wy weten nu eenmaal hoe zonderling zekere benamingen worden uitgedeeld - al zy 't dan dat zo'n party zich de liberale noemt. Ik beweer liberaal te zyn waar ik aandring op 't eerlyk onderzoeken der mening van andersdenkenden.