Tin iis

[p. 266]

XXVI

‘Hast it al heard? De Moffen binne in grut offensyf begûn yn de Ardennen. Se lykje oan de winnende hân te wêzen.’ Hindrik hie lang syn moed net. ‘It giet dêr rûch, neffens de Dútske radio. In soad deaden, 'k wit net hoefolle kriichsgefangen Alliearden.’

De Ingelske radio yn de golle prottele ús al net folle fleuriger nijs yn de earen. Yn 'e Ardennen bergen snie, dêr't de Alliearden blykber gauwer yn smoarden as de Dútske troepen.

Neeltsje besocht wat te meitsjen fan de krystdagen. Hindrik en sy kamen om te begjinnen op krystmoarn optein út tsjerke, sa'n oandwaanlike preek en sa tapaslik oer in ûngewoane tekst op krysttiid: ‘As de Heare net mei ús west hie.’ Dêr koest wer in moai ein op fierder, wie Hindrik syn kommintaar.

Wy bakten pankoeken fan weetmoal, wy krigen sop mei fleis en in soarte fan pudding mei slachreamme.

Aldjiersdei sieten wy krekt oan de boerekoal, doe't Aly sei: ‘Dêr komt in frjemdenien oan.’ Hindrik seach ta it rút út en kuerde. ‘'t Is Dineke!’ rôp er en wy stoden nei bûten.

‘Bern, bern, wat sjochst der skimmelich út.’ Dat wie Neeltsje har begroeting. Neeltsje mocht graach oerdriuwe, mar dizkear hie se gelyk.

‘Ik soe mar ris thús sjen mei Aid en Nij,’ sei Dineke, ‘mar ik seach it fuort wol: de snie withoeheech by de doarren op. Dêr koe yn gjin tiden in minske troch de doar west hawwe. Ik nei Joustra. Ja, dêr hiene se al guod fan ús op 'e souder, mar wêr't heit-en-dy binne koe er net

[p. 267]

sizze. Ik tocht: dan mar nei Hindrik en Neeltsje. Wa wit. Mar se binne hjir net, sjoch ik.’

‘Se binne by muoike Afke. Jan en Anneke ek,’ sei ik.

‘Bliuw hjir fannacht mar, net?’ noege Neeltsje. ‘Do kinst wol by Aly en Klaske yn 'e bedstee. Lekker waarm mei jimme trijen.’

Dineke woe perfoarst Ald en Nij by heit en mem trochbringe. Moarnier om âlve oere moast se alwer yn Snits wêze om te koerieren.

‘Op Nijjiersdei?’ frege Hindrik ferheard.

‘Deis, sneins en op hjeldagen,’ sei Dineke. ‘Oft it altyd wol like needsaaklik is, dêr bin ik net wis fan, mar yn de NBS is it oars as yn de KP. Foarhinne oerleine wy alles meielkoar, no krijst opdrachten en do kinst se mar útfiere. En 't kin noch lang oanhâlde. Hoe't it dêr yn de Ardennen komt..’

‘It is ommers gjin leger dy BS,’ sei Neeltsje. ‘Do kinst der sa útstappe.’ ‘Oantreklike gedachte,’ sei Dineke. ‘En dochs dochst it net. It is krekt as is it in fêste betrekking. Sûnder lean.’

Dineke en ik woene tegearre omwaskje nei iten. Efkes tegearre yn de keuken. Neeltsje begriep it, gelokkich. Dineke klage oer de mage, se klage dat se hast noait mear ûngesteld wie en as it kaam dan sa slim, dat se amper op 'e fyts bliuwe koe. Oare koeriersters hiene itselde. ‘Te grutte ynspanning,’ hie in dokter sein. ‘Letter sille jimme it wol belije.’ It moast al hast út wêze, neffens Dineke. ‘Ast neigieste wa't allinne al de lêste fjirtjin dagen oppakt binne en dy rot-SD-ers út België binne beesten. Ast de ferhalen fan goede bewekkers út de finzenissen hearste, kinst wol hiele dagen janke. En dan dy stumpers út Hollân op har rykrakken, guon mei karkes derefter. Allegearre froulju fansels, want de mânlju wurde fongen as se ûnderweis geane.’

‘Hat de RAF al nije fytsbannen dropt?’ frege ik. Ik moast útlizze hoe't ik op dy fytsbannen kaam. Ja, der wie in container fol fytsbannen delkommen: Allegearre In-

[p. 268]

gelske bannen, te lyts foar ús fytsen. Se hiene der om lake en gûld tagelyk. De jonges hellen no wolris ûnder bedriging fytsen mei goeie bannen by swarthanlers wei. Ja, wat moatste.

Ik woe ek witte hoe't it mei de jonges wie. Ien lei al wiken yn it sikehúske fan de nonnen: tuberculose. Twa en Wite seach se noait mear en Edammer en Lange komselden. Se hiene wol meidien oan de oerfal op de Ljouwerter finzenis. Soks hiest dochs mar de âlde KP-ers foar nedich, pochte Dineke.

‘Sitst mei omke Oepke op itselde adres?’

‘Nee, dat wol ik net mear. Ik wol tenei allinne wêze by minsken dy't fierder neat yn 'e hûs ha. Ik sliep no op in souder, dêr't de snie bytiden oant op myn tekkens wisket, mar ik fiel my better. Party lju dogge krekt as wie der gjin oarloch. Hâlde meielkoar feestjes, ferdomme. Tink dy dat efkes yn.’

‘Do feriensumst sa wol,’ sei ik.

‘Okee, mar ik haw it no sa lang al rêden en ik wol der noch altyd net troch eigen skuld ynstjonke.’

Wy seagen Dineke nei, in lyts swart figuerke op in hearefyts yn 'e snie, fûl de reade klompen op en del, oan de ein fan de reed swaaide se. Wat hie ik har wol in eigenwize misliksma fûn. Miskien omt ik har bewûndere en oergeunstich wie, doe't ik noch leaf nei skoalle gyng?

Hindrik, Neeltsje, Wander en ik sieten it Aldjier út mei Neeltsje har lêste poeiermolke en eigenbakte snieballen mei slachreamme. Aly lei wekker yn 'e bedstee en dronk en snobbe mei. Nei de klokslach fan tolve sei Hindrik: ‘Sille wy bidde.’ In doomny koe grif flotter wurden fine en gever sinnen bouwe, mar ynliker, earliker, nee. It nije jier lei as in swart hellegat foar ús. Wie der wier in meilijende God? Ik ûntteide mei de hân in stik fan de blommen op it rút. Bûtendoar stie in poalhimel oer ús en alles hinne iiskâld prachtich te wêzen. Lok en seine?

De Russen namen de winter goed mei. Jonge, wat

[p. 269]

avensearden dy nei it westen. Radio Oranje pochte oer Ivo Jima, en Italië. It wie allegearre te fier fuort. Yn ús rjochting avensearde it neat. En hjir knypte it ta. Hindrik kaam út it doarp mei de meidieling, dat de minsken no yn lange rige mei pannen by de gaarkeuken stiene. ‘'k Ha efkes wat preaun út frou Joustra har prakje. Stamppot fan jirpels en in bytsje reade byt mei wetterflut. Der sit gjin piid yn.’

Wy krigen alle dagen sêd en hiene krêft genôch om lekker te reedriden op 'e wyk. Wander en ik op de redens fan Hindrik en Neeltsje, Aly op redens, dy't in buorfrou noch op 'e souder hie. Koest der alles by ferjitte yn de skjinne froastloft. As libben wy mei ús fiven op in eilân fan frede.

Oant der trije lânwachters de reed nei ús hûs delkamen.

Wander siet allang yn it skûlplak foar't se oan ús ta wiene.

‘Wêr is jimme joadinne!’ raasde in sloppentaai, 't gewear rjochte op Neeltsje har skelk.

‘Moat dit sa mâl?’ fûtere Neeltsje en treau it gewear oan 'e kant. ‘Kearel, hâld jo fatsoen by in oar op it hiem. Kom der yn en sykje ús joadinne sels op.’

‘Ja, in fanke,’ rôp er.

‘Do jagest op bern? Moai is dat, Ritske. Wiest altyd al in flinke fint.’

Dêr wie Hindrik.

‘Toe ju,’ warskôge Neeltsje. ‘Kom der dan yn, mannen, en sjoch sels.’

Dat joech harren blykber wat moed.

‘Wa is dit?’ Ritske seach my leidich op en del oan. ‘In swarte.’

‘Dat is Klaske, de faam,’ sei Neeltsje.

‘Sil 't wol. Persoansbewiis.’

Ritske beseach it papier oan alle kanten, betomke it, hâlde it deun foar syn brilleglêzen, hâlde it op earmslangte, maneuvele mei de pasfoto njonken myn gesicht,

[p. 270]

en joech it my skytskoarjend werom. Ik wie benaud, wylst it dochs in komysk spektakel wie.

‘Sykje, mannen,’ kommandearde Ritske. Se skuorden de bedsteden leech, hellen Neeltsje har kreaze kasten en laden oeral, stampten op 'e flier, diene gewichtich. Yn it bûthús loerden se efter de kij. Hindrik woe Ritske mei alle geweld by Emma yn de boks ha. ‘Dêr kin dochs bêst in joadinne sitte? Joaden sitte it leafst ûnder hynstepoaten,’ narre er. De man seach der fan ôf.

Op it lêst joegen se it sykjen oer. ‘Bûter,’ kommandearde Ritske.

‘In heal pûn en betelje,’ sei Neeltsje.

‘Bûter,’ rôp Ritske nochris.

‘No der gau út, Ritske, oars bring ik dy oan by de kommandant fanwege skoaien.’ Hindrik hie de gripe yn 'e hân, seach ik.

‘Ik krij dy noch wol, Hindrik,’ grânzge Ritske en wappere wakker mei it gewear.

De fraach wie: hoe wisten sy fan in joadinne? It moast wol om Anneke te rêden wêze. Ien moast praat hawwe, of der moast in ferrieder wêze. Wa? Wa koe sjen, dat Anneke in joadintsje wie? Neffens my net ien. Der moast ien praat of ferret ha, dy't it wist. Wa? Wy kamen der net út.

Ik fytste nei heit en mem om te sizzen wat wy hân hiene. Mem-en-dy wiene krekt fan doel om mei Jan en Anneke werom nei ús eigen hûs. Der hie noait in ynfal west of sa, dus. No like it har better om noch by muoike Afke te bliuwen.

Anneke en lytse Mike kamen krekt optein de keamer yn. Se hiene in koblomke fûn. ‘It earste,’ glundere Anneke. Mem tute Anneke en doe Mike.

‘'t Komt wol goed,’ preuvele mem. ‘'t Komt goed.’

Jawis, mar wannear. Avenseare Eisenhower, Churchill, jei jimme troepen dit út. Wy wolle meielkoar oerlibje.

Yn België sloegen einlings en te'n lêsten de Alliearden

[p. 271]

de Dútske troepen tebek. No moasten de soldaten fansels earst op asem komme, nei de kapper, himden waskje, skuonpoetse, nei mem skriuwe, it ark repareare, en ús geduld wie skjin op.

De skriklikste geroften giene om fan ferried, arrestaasjes, martelingen, lju dy't op it lêst trochsloegen en meimoasten om de Moffen wapenopslachplakken en huzen fan fersetters oan te wizen; lju dy't harsels yn de sel tekoart diene, nije arrestaasjes, brânende pleatsen, fusillades.

Dyselde middeis kaam Dineke oan. Nee, se bleau net, net by family yn 'e hûs, al hie se ek alhiel gjin ûnderdak mear. Miskien koe se by Tsjerkstra sliepe. Dêr woe se mar hinne. Omke Oepke wie oppakt mei noch ien. En mei de komplete administraasje. ‘Dêr stiet myn namme yn. Ja, yn kode fansels. En as er myn echt persoansbewiis net ferneatige hat, dan ha se myn foto ek. Hy soe it ferbrâne. Dat hie ik fansels sels dwaan moatten. Ik kin mysels wol foar de kop slaan. Op alle brêgen en op alle hoeken is kontrôle.’ Se fertelde, dat se ûnderweis hjirhinne al op in buorkerij yn de kelder sitten hie mei fyts en al. Se seach yn 'e fierte folk fan de SD oankommen dy't minsken oanhâlden. Se wie krekt by in pleats, dêr't se lang lyn alris mei Wite west hie, al wist se net mear wêrfoar.

‘Ik sei tsjin de frou: ik moat efkes út 'e wei, de SD komt deroan en ik kin gjin kontrôle ha. Se sei neat, naam my mei de fyts mei en brocht my yn ien kear de kelder yn, lûk derfoar. In hoart letter helle se my mei fyts derút. De SD is foarby, sei se. Wer frege se neat. Sa'n trochtaastende behanneling haw ik noch noait meimakke. Reuze minske.’

Dineke liet ús frijwat ûngerêst efter. De lânwacht om Anneke, de SD lichtwol yn it besit fan Dineke har namme en foto. En ús adres stie op har echte persoansbewiis. Dochs in flater makke.