|
| |
| |
| |
XXV
Wite woe my wol fertelle wêr't Dineke no siet. Op in pleats, net fier fan Ljouwert. In nije koerierster fan Wite syn sabotaazjegroep, in Wytske, moast dêr hinne mei brieven. As ik nei Dineke ta woe, koe ik mei har opfytse. Okee. Ik sei foar alle wissichheid tsjin heit en mem, dat se net ûngerêst hoegden te wêzen as ik ien of twa nachten fuortbleau.
Wytske en Wite kamen tegearre oanfytsen. Wite soe Dikky werombringe. Dikky, danich ferpakt yn mûtse en sjaal sadatst allinne syn eagen mar seachste, sprong by Wite efterop. Syn eagen glommen, want hy mocht wer buorkje. Wy fytsten in ein meielkoar op, doe sloegen Wite en Dikky in lange reed yn nei twa pleatsen, fier it lân yn.
Wytske die bliken in gesellige prater te wêzen. Geheimen wiene yn har ferpakt as wetter yn in koer. Wat se allegearre net dien hie en wat se allegearre net die, en wa't se allegearre net koe, en wat se allegearre net wist. Se wiisde in pleats oan: ‘Dêr sit te wapens ûnder de dongbult. Ja, dy dongbult dêre,' en yn 'e doarpen huzen, dêr't se wolris boadskip hie foar de NBS, en alles oe sa wichtich en riskant.
‘Wêrom fertelst my safolle?’ Ik besocht kalm te praten.
‘Wêrom net,’ lake se. ‘Do bist fertroud, oars naam ik dy net mei.’
Ik seach har fansiden op en del oan. Fiifentweintich? In foarse, sterke lea. Der moast in bytsje ferstân yn wenje.
‘Ik bin net by de NBS,’ sei ik, ‘mar as ik der by wie, soe ik fêst net ien minske wat fertelle. As jo oppakt wurde en tramtearre, kinne jo net loslitte wat jo net witte.’
| |
| |
‘O, ik soe noait wat loslitte. Tsjin dy rotmoffen, tink’.
‘Geweldich, datst dat al fan te foaren witste. Sokken binne der net folle. Ik tink sels, datsto de iennichste biste. Fylseteard’.
Se seach nei my, fernaam ik, mar ik fytste stûf troch, de eagen op de blaugrize wolkebank, dy't by de loft op skode. De wyn helle oan en ik moast tatraapje om Wytske by te hâlden. Se sei neat. Ik hope eigenwiis, dat har swijen op ynkear tsjutte.
‘Hjir is 't,’ sei se. Wy draaiden in reedsje mei beamwâlen yn, dat efter om in tsjerke hinne it lân yn stiek. Oan de ein stie de pleats.
Wytske gie my foar de syddoar yn. Yn 'e keuken begroete de boerinne ús. Se stie by it fornuis yn in panne brij te rieren. In lyts famke boarte by de tafel.
‘Ik bin Dineke har suster. Klaske,’ sei ik.
‘Dineke? Ik ken gjin Dineke,’ sei de frou en seach my skerp oan. ‘O, wachtsje ris. Klaske. Dêr hat Kike it oer hân.’
‘O ja, Kike is myn suster,’ sei ik gau. Margaretha Maria van Wamel, koart Kike, suffert.
‘Ja, hear, se is it suske fan Kike,’ befêstige Wytske.
‘Kike is nei Snits. Se komt yn 'e neimiddei werom. Do kinst hjir wol bliuwe, hear. Ien iter mear of minder let hjir neat.’
‘Is omke yn 'e keamer?’ frege Wytske.
‘Gean der mar hinne’.
Ik folge Wytske de lange gong mei de âlderwetske doarren troch nei de opkeamer. Wat in kostlik hûs. Omke wie omke Oepke, mar ik bearde, dat ik him net koe. Hy moast sels mar fanwegen komme. ‘Dach, jufke,’ sei er.
Wytske joech har brieven oer. De frou kaam deryn mei in kanne kofje en kop-en-pantsjes. Wy sieten ûnwennich byelkoar te kofjedrinken. Wie ik de oarsaak, de frjemde yn waans bywêzichheid stilte past?
Wytske sette wer ôf.
| |
| |
‘Do bist Kike har suske. Hoe hjitst ek wer?’ frege omke Oepke no.
‘Klaske.’ Moast ik him ferklappe, dat Wytske lang net ticht wie? Hy ferwachte fêst gjin op- en oanmerkings fan sa'n flarde as ikke, hy, sa'n defticheftige menear, in kaptein.
Hy frege oft ik type koe. ‘Koest moai helpe hjoed’.
Ik typte de heale moarn, de hiele middei. Ik typte yn trijefâld, nammen en plaknammen yn sifers. Ik typte listen fan wapens: safolle stenguns, safolle bazoeka's, safolle munysje, safolle stiks springstof, en fernaam pas wat in waar it wie, doe't de snie it fjild al wyt hie, hearde pas it gerattel en gekroan fan it hûs, doe't de stoarm al op syn fûlst wie.
‘Kike krijt seare skonken,’ hearde ik in stimke sizzen. In beukerke stie foar it rút út te sjen.
‘Seare skonken?’ frege ik.
‘Hat Kike altyd as it hurd waait,’ sei it wyfke.
‘Hoe let kin Kike hjir wêze, omke?’
‘Se is meast om in oere as seis werom’.
Om seis oere ieten wy. De boer hie ik al earder sjoen. ‘Sis mar Auke en de frou hjit Ymkje’.
‘Kinst hjir wol sliepe, hear,’ sei Ymkje. ‘Do kinst der sa net troch’. Ik hie net iens prakkeseard oer fuort, sa drok hie ik it hân mei typen.
Nei iten brocht de frou lytse Sybrichje op bêd. Auke stie alris om it hoekje fan it fertsjusteringsgerdyn út te sjen. ‘Wêr bliuwt Kike dochs,’ sei er in kear. ‘Dit is gjin fytswaar.’ Omke Oepke like it gewoan te finen dat syn soldaten yn alle waar en wyn ûnderweis wiene.
Auke die op it lêst de duffel en de learzens oan. ‘Ik gean har yn 'e mjitte’. Mar dêr wie Kike. Se waggele de keamer yn en foel fan harsels, langút oer de flier foar de kachel.
‘Se hat mar ien knoop mear oan'e mantel,’ bearde Ymkje. ‘De oaren binne der gewoan ôfropt’.
| |
| |
Omke Oepke die in taast efter de bedsdoarren en geat wat yn in beker.
‘Lit har dit drinke’.
Auke knibbele by Dineke del, tilde har holle op en besocht har drinke te litten. Efkes sloech se de eagen op, alhiel wite eagen. Ik waard deadsbenaud; stjerre minsken sa? Se like dochs wat te drinken en foel wer slap del. Auke besocht it nochris. Se kaam wer wat by, dronk, mar swymde op 'e nij.
‘Lit har gewurde,’ sei Ymkje. ‘Se komt fansels wol by’.
‘Mar dy wiete klean,’ protestearde Auke. Ynienen kaam Dineke stadich oerein en glimke mei in bryk bekje nei my.
‘Wat raar,’ flústere se. ‘Klaske is hjir net, no Auke?’
‘Jawis al. Dat is Klaske. Harkje ris nei my. Do moatst út dy wiete klean wei, oars wurdst siik. Hearst my, Kike?’ Dat sa'n foarse, rûch ynelkoar sette kearel sa sêft en soarchsum wêze koe.
‘Is it noch waarm yn 'e keuken, Ymkje? Lit har dêr dan droech spul oandwaam. Kom, famke’. Hy naam Kike op en droech har nei de keuken. De frou gie efter harren oan. Auke kaam werom, en in hoart letter Ymkje.
‘Wat siet dêr yn dy beker?’ frege se strang oan omke Oepke.
‘Whisky puur,’ sei omke Oepke. ‘Goed tsjin alle kwalen’.
‘Neffens my is Kike dan no dronken,’ sei Ymkje.
Letter op 'e jûn fertelde Kike fan har reis. Noch mar in kilometer as tsien fan Snits ôf moast se al fan 'e fyts; tefolle snie, te hurde wyn. 't Slimste wie it skowen fan 'e fyts. Hieltyd heakke de mantel efter it stjoer of de pakjedrager en dêrtroch skuorden de knopen derôf. Se moast op it lêst de fyts mei ien hân triuwe en de oare brûke om de mantel om har hinne te hâlden. Grif tolve kilometer hie se sa wrotten en gjin kop te sjen. Se wie al in rydtúch mei in hynder derfoar tsjinkommen. Se koe yn it spoar rinne oant ek dat tichtwiske.
| |
| |
‘Sake is dea!’ rôp se ynienen. ‘Ik sit oer mysels te sangerjen en Sake is dea!’ Se skriemde.
‘Hoe? Wêr?’ frege omke Oepke kjel.
‘Fan 'e moarn. Jou my in bûsdoek’. Auke helle syn reade út 'e bûse. ‘Fan 'e moarn betiid. Hy hie in nacht nei syn frou en bern ta west. Hy kaam werom op syn dûkadres yn Snits en dêr siet de SD him op te wachtsjen. Sake naaide daliks út en doe ha se him deasketten. Ik hearde it yn 'e winkel dêr't ik de post altyd bring’.
‘Dan hoege wy hjir net wei,’ sei omke Oepke. ‘As se Sake libben krige hiene al’.
‘Ja, mar wy witte net, wat se op Sake syn adres fûn hawwe’. Dineke wie der wer aardich by.
‘Dan moatsto moarnier daliks wer nei Snits om informaasje,’ sei omke Oepke.
‘Dêr komt neat fan yn,’ rôp Auke. ‘Gjin sprake fan. As der moarn fytst wurde moat, dan doch ik dat. Buorman rêdt him moarntemiddei wol mei it melken. 't Fanke is ommers skjin ynein.’ Auke wie sa dúdlik lulk, dat omke Oepke fuort belies joech.
Auke sette de oare moarns al betiid ôf. It waar hie him deljûn, mar de diken bleaune min. Snieskowe en sâltstruie wiene stikjes service út in fier ferline. Dineke en ik typten dy deis om bar. Ik betrape mysels derop, dat ik Dineke sei as wy tegearre wiene, en Kike as der oaren by sieten. Wat went soks gau.
‘Sjoch, myn ankels wurde alwer gewoan,’ sei se wylst se de broekspipen opstrûpte.
‘Hast faak lêst fan seare ankels?’ frege ik. ‘It lytse famke hie it deroer.’
‘Altyd, as ik lang yn 'e hurde wyn op traapje moat. Ik haw no oars wol in goede fyts. Omke Oepke sines, mei fersnellings. Mar it is ek sok rotwaar. Noch net iens heal novimber, de winter moat noch begjinne. As it friest kinne wy skielk wol op redens rjochtstreeks dwers troch Fryslân. Yn 'e lege midden en ek Snits in ein foarby rint alles ûnder wetter. It gemaal by de Lemmer wurket net.’
| |
| |
Ik mocht noch in nacht bliuwe. Ymkje snúfde teiwaar, want de dongbult rûkte. Moarn soe it grif al makliker fytse.
De jûns, noch krekt foar acht oere, spertiid, kaam der yn plysjeman yn, folge fan twa mânlju yn burger.
‘Lútzen,’ sa stelde de jongste en behindichste him foar.
‘Olaf,’ sei de oare.
‘Se binne parachutisten, radiomannen,’ sei omke Oepke. ‘Kinne se hjir bliuwe, Ymkje?’
De frou prakkesearde efkes. ‘Klaske en Kike mar tegearre op it ienpersoansbêd, dan kinne sy yn it twapersoans op 'e útfanhûzerskeamer’.
Lútzen naam my temûk op, fernaam ik. Mocht ik no sizze, dat ik him wol koe? Mar wêr koe ik him fan? Fan 'e gymnastykklub, wist ik ynienen. Hy wie by de ‘hearen’ en ik by de ‘adspirant-dames’. Raar, datst net gewoan sizze koeste ‘Hee, Lútzen!’ Dineke moast him ek kenne. Se liet neat skine. Lútzen, ja, sa hjitte er doe ek. Hy moast dus nei Ingelân ûntkommen wêze en no siet er hjir wer, yn 'e nacht delsaaid út in fleanmasjine.
De mannen praten wakker oer de reis, it ark dat se meinommen hiene, de opdrachten dy't se útfiere moasten, en ik hearde omke Oepke sizzen: ‘Yn Ingelân witte se noch noait krekt, wat hjir geande is.’
Omke Oepke helle de whisky-flesse foar it ljocht om dizze besite te beklinken. Dineke hie har poarsje juster al hân en it spul griisde my oan.
Ynienen sei Lútzen: ‘Wy hoege der net omhinne te heljen, dat wy elkoar kenne. Do bist Dineke en do hjitst...’
‘Klaske,’ sei ik. ‘Dineke hjit no Kike’.
No ju, dat dit no krekt sa trof en dat Klaske hjir tafallich ek wie, hearken, hearken.
‘Meist wol dûbeld foarsichtich wêze, Lútzen,’ sei Dineke. ‘Der sille genôch wêze dy't witte datst nei Ingelân gien biste. As se dy no hjir wer sjogge, hoege se net te rieden hoe't dat kin.’
| |
| |
Doe't wy tegearre op it ienpersoans leine, fielde ik dat Dineke trille. ‘Wurdst siik?’
‘Ik hoopje it net. Wat moat ik dan? Ik kin net nei hûs. It wie sa'n freeslike dei juster. Sake dea en wylst ik yn de sniestoarm op rûn seach ik hieltyd Sake syn gesicht foar my, in deademasker yn de sniejacht. Bizar. Goed datst by my biste, Klas’. Ik seach nei de blommen op it rútsje. Tin iis, mearkeseftich prachtich, ferrifeljend oantreklik.
‘Giest moarn wer op 'e fyts?’ frege ik oan de holle njonken my.
‘Fansels. Ik haatsje it fytsen njonkenlytsen. Ik tel de beammen, ik tel de kearen dat ik traapje tusken twa kilometerpeallen, ik sis gedichten op, ik sjong, ik bid, en dochs twinge gedachten oan wat der bard is en wat der barre kin har der tusken troch. Dat fytsen is sa skriklik iensum. Ik fiel my net safe.’
Ik fertelde fan Wytske har gerattel ûnderweis.
‘Ferried en praterij. Miskien is it wol praterij en ferried. Dat nekt ús.’
‘Binne omke Oepke-en-dy al wat foarsichtiger wurden?’
‘Ja, al wat, mar do stiest bytiden noch wat út. Ik wurd trouwens lekker waarm. Do ek? Ik trilje net mear’.
In pear wiken letter kaam Wite by ús thús oanjeien en skuorde fuort de fyts mei yn 'e bykeuken. Hy stode nei it húske en wy hearden him oerjaan. Dêr kaam ek Edammer efterom, alhiel ûntdien. ‘Is Wite hjir? En Twa?’
‘Wite is hjir. Hy spuit,’ sei mem. ‘Wat is der geande?’
‘In oerfal op “Marsicht”. Der sieten wy al in skoft mei ús sabotaazjeploech fan tsien man. 't Wie ûnder melkerstiid. Wy leine noch op bêd. Se ha fuort twa soannen fan de boer ûnder de kij deasketten en de sweager fan de boer, in spoarman, ek. Wy binne daliks begûn te sjitten. Doe setten se ôf, op twa nei. Dy ha wy deasketten, blykber. Se wiene mar mei har seizen. De boer en de frou ha se net krige omt dy it lân yn stoden wylst wy mei de SD- | |
| |
ers oan it sjitten wiene. Doe koene wy ek útnaaie. De SD hat help helle. Ast hjir bûten it doarp stieste, kinst “Marsicht” brânen sjen.’
Wite kaam der ek yn. ‘Sorry,’ sei er, ‘ik wie sa mislik. Ik ha noch in kear werom west. Lânwachters ride twa weinen mei kij fuort.’
‘Hoe kamen se op “Marsicht”? Ofgelegener pleats soe ik net witte,’ sei heit.
‘Ferried, tink. Mar wa? As ik dy fint krij!’ Wite krige der wer kleur fan.
‘Dy stumpers, samar twa bern en in sweager kwyt’. Mem seach de tafel rûn, Anneke, Jan, ikke, alle trije libben en wol.
‘Rotsakken,’ mompele Jan. ‘Skobbejakken.’
‘Wy moatte hjirwei, Wite,’ sei Edammer. ‘Net mear ûngelokken. Ik ried jimme oan in skoftsje fuort te gean. Net te witten wat se krekt fûn ha of wat dy ferrieder mear sein hat. Se witte no, dat der tsien gefaarliken mei wapens yn dizze krite op 'e flecht binne. Gean sa gau mooglik fuort. Kom, Wite, wy moatte mear minsken warskôgje.’ Dêrmei setten se ôf.
‘Hoe no,’ sei mem.
‘Ik gean mei Anneke nei Hindrik en Neeltsje,’ sei ik.
‘Anneke bliuwt by ús,’ stelde men fêst.
‘Doch dat no net, mem. Foarsafier ik wit ha Hindrik en Neeltsje noch noait fertocht west. As alles stil bliuwt, bring ik Anneke wol by jimme. Mar wêr sille heit en mem en Jan hinne?’
‘Nei Afke,’ sei mem.
‘Dy wol graach alles witte,’ sei ik.
‘Dan wol se dizkear mar ris net alles witte,’ sei heit. ‘Kom, jonges, spul yn de tassen en fuort.’
Heit soe Jan efterop nimme, mem naam myn fiets, Anneke en ik koene wol rinne. Mem seach ferwyldere om har hinne. Alles samar stean litte? Net earst omwaskje en oprêde? En de stuoltsjeklok en beppe har perslein?
| |
| |
‘Dea guod, fanke. 'k Sil by Joustra sizze dat wy dûke. Mooglik kin dy jûn noch wat fan wearde út 'e hûs helje. Toe, wy moatte fuort.’
Anneke en ik stiene al klear, elk in boadskiptas oan de hân. ‘Wy geane mar.’ Nee, der moast earst noch tute wurde.
Eins kuieren wy bêst moai tegearre troch it stille, keale lânskip de Langeleane del, dêr't de âldroeken as poetsdoeken út 'e beammen wapperen as wy oan har ta wiene. Anneke wiisde my op in pear hazzen, jeiende nei ús ûnbekende doelen.
‘Och bern, jimme dêre’. Dat wie de begroeting fan Neeltsje. ‘Mar gau deryn. Hindrik en Wander binne oan it melken.’
Der kaam in famke fan Anneke har jierren om 'e hoeke fan it hûs. ‘Dat is Aly,’ sei Neeltsje, ‘ien fan in nicht fan my yn Hollân. Se wiene hjir om iten en ik sei: lit dat stumper by ús, hjir krijt se alle dagen sêd. Moai, dat jimme oankomme. No hat Aly in boarterke.’
Ik waard al wat kjel fan dizze nije gast en gyng yn gedachten de sliepplakken yn de foarein fan it pleatske nei. Koe ik noch wol freegje om plak foar ús? Ik hoegde der net oer te begjinnen, want Neeltsje murk ús tassen op. ‘Is der wat?’ frege se.
‘Wy moatte dûke. Heit, mem en Jan binne al nei muoike Afke en wy tochten...’.
‘Fansels,’ foel Neeltsje my yn de mûle. ‘Kom der by. Kinst aanst moai helpe om de slieperij yn oarder te meitsjen. Hoe, dêr fine wy wol wat op.’
Hindrik lake as in hotelier dy't bliid is mei elke gast mear, doe't er hearde dat Anneke en ik foarearst bliuwe soene.
‘No moatst dêr ris sjen. Stiest net wat út!’ Neeltsje wiisde. Anneke en Aly sieten tegearre op it bûthúsbankje en besochten de kat in poppejurk oan te lûken.
Under iten sei Anneke ynienen: ‘Klaske, no bin ik dûbeld ûnderdûkt.’ Aly seach efkes benijd op, mar be- | |
| |
griep blykber net wat Anneke bedoelde. Wander seach ek op en begriep it wol. Namste better, no't wy meielkoar yn deselde skûte sieten. Dan moast de iene op de oare passe.
Anneke kaam te sliepen yn 'e weach by Hindrik en Neeltsje yn 'e bedstee, Aly en ik tegearre yn 'e oare bedstee. Wander sliepte op 'e souder. Anneke har poppe en harlekyn mochten by Aly en my sliepe. ‘Oars wurdt it te fol by my,’ sei Anneke.
Doe't wy allegearre leine, hearde ik Neeltsje fûterjen: ‘Lis stil, Anneke. Hindrik moat sliepe’.
‘Ik sliep ommers al,’ bromde Hindrik. ‘Hâld do dy leaver stil, Neeltsje.’
Aly sykhelle rêstich njonken my. Ik koe net sliepe, hoe nofik ik my ek fielde yn 'e bedstee, de eagen nei de lêste gloede efter it kachelsrútsje. De wyn bromde yn 'e skoarstien, fluite om it dak, en ynienen spile de rein op 'e ruten. Hoe feilich dit hoaltsje, wylst de jonges fan ‘Marsicht’ en de spoarman no earne stil en kâld leine, de pleats opbrând op 'e romte stie, de boer en de boerinne grif earne djip ûnderdûkt sieten, stom fan fertriet. En dy't it dien hiene, mooglik yn feeststimming: Gesundheit, in hiele haal dien hjoed. Of net. Dyën binne ek twa kwyt. Hear, wêrom dogge minsken elkoar dat oan. Noait sil ik dat begripe. Wês mei allegearre dy't lije en kin hjir net gau in ein oan komme? De rein rûze del en ik hearde earne in striel wetter rinnen.
Hindrik kaam de oare middeis werom fan in boadskip yn it doarp mei de skiednis fan ‘Marsicht’. Elk hie it der oer hân.
‘Dêrom moasten jimme dûke, tink,’ sei Hindrik. ‘De begraffenis is oaremoarn. De âlden fan dy jonges kinne der grif net iens by wêze, want tink derom, dat der ferrieders by de begraffenis komme te loeren.’
By Hindrik en Neeltjse hinge altyd de sfear fan bern
| |
| |
dy't wat útheve, dat abslút ferbean is: driging fan gefaar jout enerzjy, trochstiene driging leveret in komysk ferslach, de kâns op ûntdekking en straf wurdt rekken mei hâlden, mar net oer stind. Wa't se ek oanhellen, Amerikaan, stedsjonge, joad, hongertochter of ús, se beaën wat se hiene en harren spontane hertlikheid der op ta.
It wie krekt as hâlden Anneke en ik fakânsje fan de oarloch: lang sliepe, lekker en gesellich meielkoar ite, ik Neeltsje helpe. Anneke en Aly koene it skoan fine tegearre. As Hindrik en Wander molken, mocht ik graach op 'e bûthúsbank sitte yn de noflike waarmte fan it fee, en gauris skode Neeltsje njonken my. As it melken hast dien wie, kamen de fêste molkehellers út it doarp mei harren flessen en kantsjes. Dan ferdwûn ik, want net ien hie der wat mei nedich, dat Klaske Jagersma hjir útfânhûze. Ik hie trouwens ek wol wurk yn de keuken. In part fan de molke moast ik yn grutte platte skalen skeppe om reamme te setten. Hindrik hie in lytse tsjerne op 'e kop tikke en dêr makken wy ús eigen bûter yn. Ik mealde weet foar Neeltsje har ferneamde weetbrij. Wander moast nei melken hout fandelje foar de kachel en it fornuis. Hy moast hieltyd fierder de reed njonken hûs del om yn de beamwâlen hout te kapjen. It waard wat langer wat drokker mei minsken, dy't de beammen oansprieken om hout.
‘Hoe soene de lju yn 'e stêden har waarm hâlde?’ frege Neeltsje har ôf.
‘Us heit hat de trepleuning sloopt,’ sei Aly dêrop. ‘En heit sei: ik sloop leaver al it hout yn 'e hûs as dat wy kâld sitte,’
‘Fuoi, bern,’ bearde Neeltsje en beseach har kreaze bedskut op en del. ‘Hokfoar hûs hâldst dan oer’. Aly helle de skouderkes op.
Nei in dei as tsien begûn it my dochs yn te brânen, dat ik hjir mar wat omtyspele. Binammen doe't Hindrik út de buorren kaam mei it berjocht, dat dêr ferteld waard dat de ûndergrûnske de finzenis yn Ljouwert leechhelle
| |
| |
hie - der moasten wol fyftich minsken úthelle wêze - krige ik de kribels. Earst mar ris nei heit en mem, mar hoe? Ik hie de fyts hjir net. Dan mar rinne. Mar dêr woe Hindrik neat fan hearre. De oare moarns nei melken spande er Emma foar de wein. Anneke kaam krekt rôze fan it sliepen út 'e bedstee en hearde wêr't de reis hinne soe. ‘Oô, mei ik mei, omke Hindrik?’ Se strûpte de klean al oer de holle.
‘Moatst dy net waskje?’ frege Neeltsje.
‘Kin moarn wol,’ sei Anneke ûnder de trui wei. Se iet hastich har brochje op, wylst Hindrik strie op 'e wein lei. Neeltsje tôge mei tekkens.
Dêr rieden wy hinne, as prinsessen, en hiene begrutsjen mei it gewoane folk, dat op kusjebannen de dyk lâns dindere. Emma sjuttele mei waaiende moanjes foar ús út en Hindrik fluite. Anneke fûn it prachtich. ‘Folle moaier as in auto,’ rôp se tsjin Hindrik.
Mem stie yn de keuken, seagen wy, doe't wy by muoike Afke it hiem op rieden. Se seach op en stode op ús ta. Wie it wol ferstannich om Anneke mei te nimmen? Wie it gjin tergjen fan mem?
Wy sieten noch mar krekt oan de surrogaat-kofje fan muoike of de nije regeling wie al makke nei it sin fan alle partijen. Anneke bleau by mem en Jan glundere omt er weromride mocht mei Hindrik. It muoide Anneke wol wat om it ritsje, mar Hindrik sei, dat se in oare kear meimocht op 'e wein mei Emma derfoar.
Mem en heit akselen tsjin, doe't ik sei, dat ik nei Dineke ta woe. ‘Bliuw hjir, bern, wat silst bemale. Wite hat hjir west en it is raar hoefolle minsken as der oppakt wurde. Ek ûnderweis, by kontrôles’.
Ik liet my net keare. Hindrik en Jan wiene noch mar krekt út sicht of ik siet al op 'e fyts. It foel my raar ôf. Ik hie my in hearlik frij gefoel foarsteld, mar der stie in stive wyn en it begûn te sniejeien. Wiete snie fleach my yn de hymjende mûle en plakte my yn 'e eagen.
Yn 'e fierte seach ik minsken stean. Ik fytste stadiger
| |
| |
en kuerde troch de sniefitraazje oft ik gewaar wurde koe wat soarte minsken it wiene. Soldaten? Lânwachters? Wat dan noch. Ik hie neat by my as wat klean.
It wie in ploechje fersutere froulju en fankes, in stik as tsien, allegearre mei in âld fyts op kusjebannen of samar op de keale fellings. Se stiene dêr as skiep op in protsje yn 'e sniejacht, triennen yn 'e eagen.
Ik stapte ôf. Se praten Hollânsk. Se fertelden, dat se út Amsterdam kamen om by boeren iten te keapjen foar harren húshâldings. ‘We hebben niets meer, anders waren we hier niet. Een vreselijke tocht, juffrouw. Dit kind kan helemaal niet meer’. Se wiisden op in smel famke fan in jier as trettjin op iepen kleppers en yn in te lyts, tin manteltsje.
Hoe krige ik dat espeltsje ellinde yn in doarp, dêr't se om ûnderdak freegje koene? Se moasten fan de dyk ôf. It wie grif wol tsien kilometer nei it neiste doarp. Ik moast harren earst moed oanprate, hope op útkomst, dat ik bearde wakker fan freonlike, gastfrije Friezen dy't harren grif opnimme woene foar de nacht en fan swarte prizen foar iten hie ik hjir noch noait heard, en ik bidde wylst oft de Hear it meilydsume Friezen reine litte woe.
Yndied kaam der wat libben yn al dy eagen, genôch, hope ik, om harren wer op 'e fyts te krijen. Nee, net samar op 'e fyts en elk traapje foar himsels, mar wy soene dwaan as de guozzen. ‘Ik bin Akka fan Kebnekaise’ sei ik. If famke glimke: ‘Dan fiets jij dus voorop’. Sy hie dus ‘Nils Holgerssons wonderbaarlijke reis’ lêzen. ‘Ja, precies, en jullie fietsen in V-vorm achter mij aan’.
Dêr skode de formaasje swijend de keale dyk lâns yn de snie op. Ik fytste stadich om it wurge swikje net op 'e nij moedeleas te meitsjen. ‘Zo gaat het wel,’ hearde ik skean efter my. It famke. Se ried yn myn lij.
En wa hiene wy dêr yn 'e berm ûnder twa beammen?
Lânwachters, ek by ûntij yn 'e skrep foar har Führer. En ik wist net, oft de froulju al kocht iten yn de fytstassen hiene. Dêr soene dy smychten neat fan ha, as it oan my lei.
| |
| |
‘Doorfietsen, niets zeggen,’ rôp ik efterom foardat de Lânwachters it hearre koene. Ien fan de swarte kearels die in stap de dyk op. Wy fytsten swijend rjochttroch as wie er lucht. Hy die deselde stap tebek.
Wêr koe ik de froulju ôfleverje, as wy yn it doarp oanlânen? Doomny, master, plysje, edelman, bedelman, koster, pastoor, koning, keizer, schuttermajoor? De wyksuster. Ik wist fan foarige reizen wêr't in grien krús op it hûs stie.
De wyksuster die bliken in fikse tante fan middelbere jierren te wêzen. Se naam myn legerke op mei in pear grutte blauwe eagen as bea ik har in klub geasten oan. Ik lei har mar gau de tastân út.
‘Wêr moatsto sels hinne?’ frege se.
‘Nei Ljouwert.’ Alhiel fansels kaam de leugen oer myn doel der út. De suster stie yn bestân foar tsien pear freegjende eagen. Miskien bidde sy wylst ek wol om in fiks poarsje barmhertichheid en leafst tichteby. Op it lêst noege se ús yn 'e hûs. Yn 'e keamer brânde in kachel. Op 'e nij triennen no't de waarmte om harren hinne loek, de ferklomme gesichten, de blauwe hannen mei deade fingers. It muoide my no ek om 'e suster. Ik hie har wat op it dak stjoerd.
‘Gean mar. Ik rêd my der wol mei,’ sei se mei in te dapper lûd. ‘Do moatst ek te plak.’
Te plak wie neffens my by Dineke, by Auke en Ymkje op 'e pleats. It skeat my yn 'e fuotten, doe't ik betocht, dat Dineke mooglik allang wer ferfearn wie. De hiele pleats koe wol leech wêze. Ik trape sa hurd as ik koe om sa koart mooglik mei dizze nije ûnwissens ûnderweis te wêzen.
Myn bân klapte, mar ik trape troch oant ik yn de snie stykjen bleau. Mei de fyts oan 'e hân draafde ik fierder. Noch in lyts eintsje en dan koe ik de pleats sjen, sjen oft der minsken wiene. Ja, gjin sprake fan. De snie foel te ticht. Ik hearde it piipjen fan Auke syn kroade earder as dat ik him sjen koe. Wat in prachtich lûd.
| |
| |
Nee, Dineke, Kike, wie al in wike lyn ferfearn. Nee, se wisten net wêr't Kike no wie. Omke Oepke wie ek ferfearn. Allinne Lútzen wie der noch mei syn radioboel. Dy soe trouwens de oare deis ek fuort. Der swalken de lêste dagen hieltyd soldaten troch it fjild en se kamen ek wol oan 'e doar om molke en bûter. Lútzen fertelde derby, dat der al in pear kear in Dútske truck oan de ein fan de reed stien hie. It koe in peilauto wêze, dy't om syn stjoerder socht. ‘Ik sit hjir al te lang.’
Ik siet wat ridelich op 'e stoel en réagearre amper op lytse Sybrichje dy't my oan 'e mouwe loek. Wat no? Werom nei Hindrik en Neeltsje rêde ik noait foar spertiid en ik waard al mislik as ik tocht oan wer op 'e fyts yn dit waar. Ljouwert. It hûs, dêr't Dineke fan 't simmer wenne. Grutte kâns, dat it in leech hûs wêze soe. Ik prakkesearde mar. Wylst Auke en Ymkje it sa fanselssprekkend fûnen dat ik bliuwe soe te sliepen, dat se der net fan repten. ‘Hiest tocht, dat wy dy gean lieten?’ sei Auke ferheard.
De oare moarns moast Lútzen earst berjochten nei Ingelân útstjoere. Ik mocht wol sjen, as ik woe. Op syn sliepkeamer boppe stiek er earst in tried ta it rút út. Doe knipte er in swart kofferke iepen. Dêr stiek er de oare kant fan de tried yn. Ik seach knoppen en trieddeboel. Njonken it kofferke lei er kaartsjes del mei letters en sifers en briefkes mei de boadskippen dy't er trochjaan moast nei Ingelân. ‘Sjoch do út, oftst in Dútske auto gewaar wurde kinste.’
Lútzen sei, dat er nije droppingsterreinen trochjaan moast. ‘En ik moat ek freegje oft se fytsbannen delsmite wolle.’ Gô, dat soe wat wêze.
Fytsbannen! ‘Presiis om healwei tsienen moat ik begjinne’. It wie safier. Ik hearde in seary lange en koarte tikjes mei lichte finger op in toets tikt. Ik seach nei de loft en miende de tikjes fleanen te sjen, streekrjocht nei it westen, dêr't yn frijheid in oare man of frou siet te no- | |
| |
tearen wat wy hjir begearden en wêr't se it spul kwyt koene.
‘Ik hâld op foar hjoed,’ sei Lútzen ynienen. ‘Ik doar hjir net mear.’ Hy helle de antenne yn en knipte it kofferke ticht. ‘Moarn fierder’.
‘Ik sjoch oars neat fertochts.’
‘Dat seit neat. Se kinne my al wol peild hawwe en hjir elk eagenblik ynfalle. Ik moat deselde kant út as do, asto teminsten net fierder om Dineke sikeste. Do kinst my helpe by it ferfier.’
‘Ik haw in lekke bân.’
‘Freegje Auke, oft dy 'm plakke wol,’
Auke hie de bân al plakt. Ymkje en Auke fûnen it in goed idee, dat ik Lútzen helpe soe. It kaam der op del, dat ik de stjoerder yn 'e fytstas krige, samar, mei allinne in nachtpon der oerhinne. Koest it ding noait ferbergje ast oanhâlden waardest. En Lútzen woe syn revolver ek foar gjin noch safolle sels ferfiere. Wêrom hast dan sa'n ding? tocht ik. Hy wie benaud, fernaam ik. Hawar, as der in stjoerder yn myn fytstas fûn waard, dan makke in revolver derby ek gjin ferskil mear yn myn lot. ‘Ik fyts in ein efter dy oan,’ sei Lútzen.
Doe waard ik lulk. ‘Do foarop. Dan sjoch ik it asto oanhâlden wurdste en kin ik miskien noch keare of my ferbergje’. Hy aksele tsjin. As hy oppakt waard, wie it net bêst.
‘En as ik oppakt wurd?’ Ik waard hellich. Him koe amper wat oerkomme, hy mei de bûse fol papieren mei stimpels, sa safe as de Bank fan Ingelân.
‘Asto net foarop fytse wolste, dan doch ik it net.’ Auke knypeage my ta. Doe joech Lútzen belies.
It wie wol in tweintich kilometer nei Lútzen syn nij adres. Ik wie my elke meter bewust fan de ynhâld fan myn fytstassen en ik hâlde gjin each ôf fan Lútzen, sa'n pearhûndert meter foar my út. De wyn hie him deljûn, mar it fytste beroerd yn de snie. Altemets moast ik de fyts troch in sniedúntsje hinne slepe. Ienkear kamen wy
| |
| |
in fytser tsjin en letter in hynder-en-wein mei hout. Dêr sitte wapens ûnder, fantasearde ik. Ek ûnderweis foar it lêste bedriuw.
Wy kamen troch it doarp dêr't ik myn itenhellers efterlitten hie. Gjin kop te sjen, behalven wat bern dy't in snieman makken. De froulju wiene grif fan 'e moarn al wer ôfsetten. Hoe soe it gien wêze?
Wy lânen sûnder ûngemak op Lútzen syn doel oan. Nee, ik woe der net mei yn. Mar gau it spul oerpakke. Wat soe ik hearlik fytse sûnder stjoerder en revolver yn 'e tassen. Dat foel ôf.
Ynein fan it wrakseljen mei fyts en snie bedarre ik by muoike Afke. Jan wie dêr ek wer. Nee, ik hie Dineke net fûn en ik hie ek neat oer har heard. Ik koe sa'n moai ferhaal kwyt oer de itenhellers, dat ik net iens yn de ferlieding kaam om oer Lútzen en syn ark te begjinnen. Deselde neimiddei fytste ik troch nei Hindrik en Neeltsje.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd