|
| |
| |
| |
XXIV
‘De Kanadezen binne al yn Breda! Yn Breda! Se kinne nije wike hjir wol wêze!’ Jan raasde it mem en my ta, wylst er de klompen útskopte by de bykeukensdoar. ‘Hat mem de flagge wol klear?’
Heit kaam mei itselde ferhaal de hûs yn stowen en justjes letter Anneke: ‘De Kanadezen komme!’
De Dútske radio wist fan gjin Breda, wol fan it Albertkanaal yn België, dêr't de Dútske ienheden manmoedich, sei de radiostim, de alliearde opmars kearden. Mar wa leaude dat! Se komme der oan. Heit helle de flagge út it skûlplak, bûn him oan 'e flaggestok en sette him plechtich, yn bywêzichheid fan ús allegearre, yn de hoeke fan de sliepkeamer njonken it rút dêr't er út moast as it safier wie. Ik waard der fan binnen trilderich fan. Mem draaide har ynienen kâld om en gie nei ûnderen. Doe't ik ûnder kaam, wie se dwaande de gong oan te feien. Dat hie se fan 'e moarn ek al dien.
De oare deis hie Jan alwer bliid nijs: Barendsma en de frou, frou Van der Zee, Janke van der Zee en noch wat kammeraten en kammeraatskes fan de NSB wiene mei koffers ûnderweis nei it stasjon. ‘Dy naaie út,’ rôp Jan. ‘Hup, allegearre nei Mofrika. Houzee. Heil Hitler.’
Ik tocht oan Janke, sa't se tsjin it stek stie op it skoalplein. Slimmer allinne hie 'k noait in bern sjoen. Har heit hie grif in treflik ferhaal ophinge fan hoe goed en hoe moai yn Dútsklân. Dat dogge heiten mei bern, en net allinne ferkearde heiten. Ast fyftjin of sechstjin biste
| |
| |
stjonkst dêr net mear yn, mar wat te sizzen hast likegoed net.
En wêr bleaune de Kanadezen? De Dútske en de Londenske radio wiene dizkear aardich ienriedich: It wie ho by it Albertkanaal. En Breda? In geroft út oerspande ferwachtings. En dochs stie de loft sêd fan hope om ús hinne. Fieldest it yn de longen ast sykhelleste. Se komme. Wy koene ek ûnmooglik noch wer in winter yn mei dat ûnnoazele bytsje iten, gjin branje, gjin klean, gjin skuon. Dat wisten de Alliearden ek wol en oars fertelde menear Tsjeard it harren wol. As alles goed gien wie, siet dy al moai frij oan de oare kant.
Gjin dei mear sûnder nijs en de bypassende emoasjes. Krekt noch sangere buorman De Jong as amateur-strateech oer de barrière fan de grutte rivieren, of dêr kaam it nijs, dat alliearde troepen by tûzenen en tûzenen út de loft sweefden om Arnhim hinne. Krekt kaam heit hannewriuwend yn 'e hûs: ‘Jonges, 't giet goed,’ of Edammer foel de keamer binnen mei: ‘Rob is dea.’ Wylst er noch fertelde hoe, dûkte heit op út it koalehok: ‘Spoar en tram moatte stake, seit ús regearing yn Londen!’ De deis dêrop stie Dineke ynienen oer de flier: ‘Se ha Johanna yn in kanaal fûn. Deasketten.’ Wylst Dineke noch spriek - hjir past de ferteltrant fan Job - tettere de distribúsjeradio de súksesfolle operaasje fan de Dútskers tsjin de landingstroepen út. Treinen en trams stiene gau genôch stil, mar yn Sint Nyk moasten der al trije foar deasketten wêze as represaille. Nije doerakken, wreder as wa, flechte út België, setten yn Fryslân op 'e nij de jacht yn op mânlju en jonges en stielen as de raven by hússikings. De loft om ús hinne ferlear syn prikeljende lading.
Hoe't Johanna oan har ein kommen wie, bleau in riedsel nei it riedseleftich drama mei Bouwe. Fan Rob waarden wy mear gewaar. Rob frijde mei in joadintsje yn Grinslân, allang, die no bliken. Dat Rob út en troch samar ferdwûn wie as menear Tsjeard ferlet fan him hie, wie dêrmei ferklearre. Hy frijde net allinne, hy holp ek de
| |
| |
KP-ploech dêre as dy wat by de ein hie. In oerfal op de pleats dêr't dy Grinzer KP krekt fergadere, ferge trije deaden. Ek Rob. Us Pinokkio kâld en dea. Wa begraaft him? Wa fertelt syn mem yn it sanatoarium: ‘Jo soan is dea’? Dan sil sy sizze: ‘Myn man is ek al deasketten.’ En wat kin immen dêr dan oars op sizze as ‘Och.’
By ús thús folge op de rûzige septimbermoanne in lange rige hjerstdagen, sa gewoan as stie der in heech stek om ús hûs hinne dat ûnheil kearde. Heit bleau faker en faker dagen by honk mei't der op syn wurk dochs gjin materialen mear wiene en de Lânwacht om it hurtsje mânlju fan de strjitte helle foar wurk yn Dútsklân, it graven fan mangatten yn de berms fan de wegen, of grûnwurk yn Drinte. Heit hie wol goede papieren mei in hiele kolleksje neimakke stimpels en imitearde hantekeningen, mar altemets joech de Lânwacht dêr neat om. Jan en Anneke setten wol alle dagen nei skoalle, mar nei it ferdwinen fan trije masters yn de see fan ûnderdûkers, wie it dêr in wyldeboel.
Folle oanrin fan de jonges fan de KP krigen wy net mear. Alles stie by it ferset op haren en snaren om dropte wapens te bergjen, spoarmannen mei de húshâldingen ûnderdûke te litten en safolle mooglik Lânwacht en oar happich folk foar te wêzen by it leechheljen fan de huzen fan ûnderdûkers. Seachst likegoed bytiden hynder-en- weinen, in persoan yn unifoarm derby, fol húsried troch de buorren riden.
Fan Dineke fernamen wy neat mear. ‘Se moat no alles befytse,’ sei mem. ‘Alles moat fytse. Wat sil dat in tiid frette.’
‘Behalven dan Ien. Dy rydt op 'e motor, 'k Ha him sjoen,’ glundere Jan. ‘Machtige motor.’ Hy draafde lûd brommend rûntsjes om 'e tafel, folge fan Anneke.
‘Asto no,’ sei de âldere man dy't mei Wite by ús oankommen wie, ‘dit pakje foar my nei Ljouwert bringe
| |
| |
woeste. 't Is foar myn soan en hy sit yn it Hûs fan Bewaring.’
‘Dat kinsto it bêste dwaan, Klaske,’ trune Wite oan. ‘Do wurdst noch net socht.’
Ik tocht oan myn stik âld rust mei útpúljende bannen en hoe faak as dy foar Ljouwert klappe koene. ‘Wat sit der yn it pakje?’ ‘Tsiis. Allinne tsiis.’
En yn de tsiis in file, fantasearde ik.
‘Hâlde se har dêr dan net?’ frege mem, dy't blykber ek fantasearde.
‘Wolnee,’ sei Wite. ‘Dy jonge is in licht gefal. Hy is útnaaid fan wurk op it fleanfjild. Hy hat neat mei it ferset te krijen. Op syn persoansbewiis is er noch mar santjin.’
Ik hie der wol sin oan eins. Al wiken hinge ik om en kaam nearne ta. Ik soe nei pake en beppe, ik soe nei mefrou Pitstra, ik hie noch nei Anneke har heit en mem ta sild, en ik siet mar wat thús te pongjen mei winterklean, dy't aanst wer oan moasten.
It waard in prachtige oktoberdei mei om te begjinnen sa'n sulveren ieremoarn, dat elke pleats in antyk printsje liket, elke strûk fol spinnekraaltsjes sit en gjin wyn. Goed twa oeren op 'e fyts wie wille, as de bannen omlyk woene; heit hie se nochris ekstra fersterke mei stikken âlde fytsbân.
Op 'e Foanejachtsbrêge kaam ynienen in Dútsker ta it brêgewachtershokje út en stiek de hân op. Ik stapte ôf en glimke freonlik; better in Mof as in Lânwachter, no't ik iten yn de fytstas hie. Hy frege nei myn persoansbewiis en loerde yn de fytstassen. ‘Was hast du da?’
‘Tsiis. Käse.’
‘Wo gehst du hin?’
‘Zur Grossmutter in Leeuwarden. Sie ist krank.’ Dochs maklik ast neffens de omstannichheden al of net Dútsk kenne woeste.
‘Ach so.’ Hy naam my nochris op, joech my it PB wer
| |
| |
oer en wonk my troch. Myn nocht oan de dei en de reis, bedoarn troch dit fertoan fan oermacht, kaam mar stadich werom, en rekke wer te lider by de Mauer-muorre tusken Goutum en Ljouwert. Op 'e nij kontrôle. It wie in muorre fan beton, dwers oer de dyk, mei in gat yn 'e midden foar it ferkear. Sokke muorren stiene no op alle tagongswegen nei Ljouwert. Yn in wink koene se de muorren ôfslute. Der omhinne koest net, want yn it lân gniisden swarte deadskoppen op buordsjes dy oan: minefjilden.
Lânwachters dizkear by de muorre. Se wiene krekt besteld mei in stikmannich mânlju, dat ik fytste moai troch.
Ik trille al wat, doe't ik de brêge nei it Hûs fan Bewaring oer fytste, by de tagongsdoar ôfstapte en de fyts njonken in oare damesfyts tsjin de muorre sette. Der yn gie samar. In man yn unifoarm liet my sûnder wat te freegjen yn it wachtlokaal. Der siet al in âldere frou mei in suterich brún huodsje op en in boadskiptas op 'e skurte. Ik knikte en krige in knikje werom. Wy wachten stom. Hjir hie men elkoar neat te fertellen; frjemden yn de nederklits en stil, stil. Ik joech my del op ien fan de keukenstuollen en beseach de grutte hichte fan it lokaal, de grouwe muorren, it rút deun ûnder de souder. In sel soe ek sa wêze, of lytser. Ut it gebou kamen lûden wei fan fuotstappen op beton, op metaal, in galmjende stim dy't wat frege, in anderjende stim, wer stilte. Ik krige it kâld fan beton en metaal, hermetysk om minsken hinne. Ek om my. Twa doarren op slot stiene tusken my en myn frije fyts.
Wer stappen en gerattel. In bewekker of sa kaam de wachtkeamer yn. ‘Jo wiene earst?’
De frou knikte. ‘Ik haw in pakje foar Van der Baan. Simen van der Baan. Der sit iten yn en in waarme trui en in pear sokken. Mei dat wol?’ De man naam it pak oan en soe fuort. Doe pakte de frou him foars by de earmtakke. ‘Hoe is it mei myn man, hoe is it mei him?
| |
| |
Dat mei ik dochs wol witte?’ Ut har eagen spatte eangst, dy fan de bewekker feroaren yn freonlik. ‘'k Sil foar jo freegje, frou.’
Hy ferdwûn en se joech har wer del, op it puntsje fan de stoel, de eagen op 'e doar. ‘Och,’ sei se.
‘Och,’ sei ik.
Der waard wer in frou yn it wachtlokaal litten. ‘Dach, dames.’ Se seach nei it nuvere sitten fan de oare frou, kearde har ôf, naam ek in stoel en fearre op doe't stappen en ratteljen efter de doar klonken. Deselde man wer. ‘Hy makket it aardich, seit syn bewekker. Aardich, hear frou.’ ‘Ik mei him net sjen, tink.’
‘Nee, dat kin net.’ Wer dy freonlike eagen. De frou skodholle en gyng der út.
‘En juffer?’
‘Ik haw in pakje foar Ronald Bosker. Der sit tsiis yn, allinne mar tsiis. Kin ik it jo ôfjaan? Krijt er it dan?’
‘Wat oars, fanke. Dat komt moai yn oarder, hear. Ronald Bosker. Hy hâldt him knap, ja, tige.’
‘Ik wol der wol út no,’ sei ik ferlegen, omt er tsjin my prate as wie Ronald my nei. Ik koe de jonge net iens. Hy draaide de tuskendoar foar my fan it slot. In oare man yn unifoarm liet krekt in Dútske ofsier ta de foardoar yn. Ik koe der sa útstappe.
Njonken myn fyts stie in like âld gefal en dêrnjonken in gloednije damesfyts. ‘Nim dy nije mei. Dy is fan dy hege Mof.’ Wêr kaam dy gedachte sa blikskaterse gau wei? ‘In nije fyts foar dy. Of foar Dineke! Toe, stap op, gau!’ ‘En as dy fyts noris fan dy frou yn de wachtkeamer is?’ wurp ik mysels tsjin. ‘Dy sit dêr ek net foar tiidkoarting.’ Foar en tsjin jakkeren my troch de kop. Ik stapte op myn eigen fyts en seach net om.
Oer de brêge, oan de oare kant fan de grêft oanlâne, rjocht foar de yngong fan de finzenis oer, seach ik de Dútske ofsier op de gloednije fyts stappen. De speaken glinsteren.
| |
| |
Ik koe op de weromreis moai efkes by Dineke oangean. Mocht dat? Oars jage se my mar fuort. De Lânwachters by de Mauer-muorre sieten yn 'e berm te brochjeiten en taalden net nei my.
Ik kaam as roppen, sei Dineke. Se moast mei in pak - ‘wapens’, sei se - nei doomny Henstra yn Reidterp en no koe ik it moai ûnderweis oanbringe. Ik frege wêr't se har ferstân hie. Doomny Henstra soe fuort sizze: Juffer, jo binne grif ferkeard, ik haw neat besteld. En boppedat moast ik oer de Foanejachtsbrêge en dêr wie fan 'e moarn kontrôle. ‘Gean mar mei de boat nei Reidterp. Do kinst omtrint oan de pastorij ta farre.’
‘Tanke foar de tip.’
‘Dan gean ik mar wer.’
‘Do kinst wol mei ús ite. Wy ite yn it kafee, in eintsje fierderop.’
Coby gie ek mei. Jeltsje wie te koerieren nei Swol. Yn it kafee skoden wy mei ús trijen yn in apart sealtsje oan in lange tafel mei wol in stik as tsien boarden der op, yn 'e midden twa grutte skalen mei waarme ragout, in skaal fol mei bôle en twa kannen molke.
‘Asjeblyft,’ sei ik earbiedich. ‘De wurkezels wurde net foarby parte.’ Tagelyk stapten seis mânlju it sealtsje binnen, snúfden boppe de ragout en priizgen de kok. Lange wie der ek by.
‘Goeie, Lange,’ sei ik.
Hy krige my yn de kiker en ik krige in fikse tút. ‘Komst by ús?’ grapke er. ‘Wurk genôch en aardige fammen te min.’
Ynienen kaam Pinokkio my foar de geast, de snoade noas foarút, mank dit fleurich ploechje, dat libbe. Gjin rouwe noch gekryt om Bouwe, Johanna, Pinokkio. Ast der by stilstiest klibbest fêst. Yn in sucht wiene de skalen en kannen leech. De kok kaam deryn mei sûpenbrij en wrychjes in skaaltsje sjerp. Lange skreau myn namme mei sjerp yn myn brij. ‘Net safolle, ju,’ skrok ik. ‘De oaren moatte ek ha.’
| |
| |
‘Wy krije wol faker sjerp hjirre, do krijst it grif noait.’
‘Hast it hjir goed, Dineke,’ sei ik, wylst wy de marswâl lâns weromkuieren nei it hûs. It wiid lei blakstil njonken ús, de beammen oan de oare wâl hiene de hjerstmantels oan, wollich griis.
‘Ja dat wol,’ sei Dineke.
‘Mar?’
‘Alles yn trijefâld. De brieven geane hiel Fryslân troch, it heale lân troch, de kopyën bliuwe yn it wenskip, dêr't omke Oepke en in pear oaren yn wenje en wurkje. O, mar de nammen en plaknammen steane allegearre yn siferkode, elke wike in oare kode, sizze se. Dêr bin ik in jûn foar sitten gien en doe hie 'k de kode oplost. Tweintich of tritich nammen yn kode ûnderelkoar en grif, tolve, fyftjin einigje op deselde sifers; dat is yn Fryslân dus sma en stra. By de plaknammen hast sa de letters um derút. Dan kinst fierder frij maklik ynfolje. Kode-deskundigen moatte der binnen it oere út wêze. Omke Oepke hâldt út fan net. Sikke wol him der net mei bemuoie, dy wit sá wol, dat it net doocht, seit er. Sikke sliept dan ek nachts net yn it wenskip, mar by in boer.’
‘Net sa bêst. Binne de wapens al út 'e hûs?’
‘Ja. Dêr binne Coby, Jeltsje en ik goed oer opspatten.’
‘En as hjir in oerfal komt?’
‘Hjir rinne twa dykjes hinne en oan de ein fan beide wennet ien, dy't alle ferkear dit út yn 'e gaten hâldt en opskillet by ûnrie.’
‘Meist gjin telefoan ha ommers.’
‘Wy wol. Sy ek wol. In geheime lijn, dy't it hiele lân oer liket te rinnen. Seist neat thús wol? Meist de groetnis wol dwaan.’
‘En sizze, datst it goed fan iten en drinken haste. Do sjochst der oars net neffens út. Do hoastest raar.’
‘Gripich, leau'k. Nachts hoastje ik my út 'e liken. Dy geiten hawwe myn bêd yn it fytshok set. Dêr sliep ik. Oars blaf ik de oaren wekker, sizze se. Hjoed mocht ik
| |
| |
thúsbliuwe. Oars fyts ik deis en sneins, tachtich, njoggentich kilometer.’
Ik fertelde har fan de gloednije glinsterjende fyts. Sneu.
In wike letter kaam Wite wer. ‘Ik haw in oar pakje,’ sei er. ‘As jimme der alteast mei rêde wolle.’ Oft wy in joadsk jonkje opnimme woene. Tydlik. Syn pleechmem wie oerspand.
‘Hoe âld is er? Sjocht er der slim joadsk út?’ frege mem.
‘Hy sil in jier as âlve wêze en ja, in echt joadsje. Hy kin hjir net bûtendoar.’
‘Bring him mar,’ sei mem. ‘'t is dy ek goed, no Harm?’
‘As er tabak meinimt,’ sei heit.
‘Dat kin daliks,’ grapke Wite. ‘Hjir hawwe jo in pakje sigaretten.’
‘Players?’ rôp heit.
‘Neat freegje, lekker smoke.’
‘Players.’ Der klonk in djip ûntsach yn heit syn stim en hy beseach it pakje as hie de ingel Gabriël it him persoanlik brocht. Ik hie in fermoeden, mar ‘Net oer prate’ hie Dineke my oplein, doe't se my fan de droppings fertelde. Mem sloech de eagen justjes omheech. Se wist hielendal neat, mar fermoede blykber al wat. Heit stiek plechtich in sigaret oan, helle him ûnder de noas lâns en smookte tige mei sin. Mem seach sa tagedien nei heit as wie er in bern mei nij boartersguod.
Jûns brocht Wite de jonge. Dikky, in fleurich feintsje mei reade wangen en ûndogense eagen en gjin sprút ferlegen. Hy hie it blykber goed nei it sin hân en grif net altyd yn 'e hûs sitten. Wolnee, op in pleats. Hy koe melke, hy koe kealleboarne, hy koe mjuksje, hy koe alles. Hiene wy gjin fee? Nee! Och, spitich. Hy waard letter boer, dêr koe de wrâld mar op rekkenje.
Mem krige Dikky oan it oarderjen fan de spultsjedoazen, dêr't wy sûnt de foarige winter net mear nei
| |
| |
omsjoen hiene, en liet him wylst fertelle hoe't it siet mei skoalle, lessen. Koe er lêze, rekkenje, skriuwe? O ja, hy hie in pear wiken of moannen, dat wist er net krekt mear, les hân fan in master dy't by him op 'e pleats kaam. En der hie ek noch ris in ûnderdûker west dy't him oan it rekkenjen en skriuwen sette. ‘Mar ik melk leaver, hear. Nei de oarloch moat ik fansels wer nei skoalle. Bah!’
Anneke krige al gau yn de rekken, dat sy aardich fierder wie mei learen as Dikky. ‘Hy lêst hieltyd deselde bledside en 't is in skytmaklik boekje. Hoefolle is 126 en 274, Dikky?’
‘Ik kin dongkroadzje, do net,’ sei Dikky mei in fjoerreade holle.
‘Anneke! Ofdroegje,’ sei mem. Protteljend ferdwûn Anneke yn de keuken.
Nei dy kear omwaskjen wie it dien mei it narjen, dat sy safolle knapper wie as Dikky. De noas in slachje oars, de eagen justjes oars, de lichemsbou in krom breder útboeid, en Dikky syn kânsen wiene min, Anneke harres navenant in stik better.
Mem en ik hellen de kasten leech en fandelen alles wat in minske mar om 'e lea ha kin tsjin de kjeld. Wy ferhuzen fan de romme wenkeamer nei de krappe foarkeamer; dêr wie 't gauwer smûk. 't Elektrysk die it net mear, dat heit fleach alles ôf om in flesse oalje. De winkelman hie driuwerkes yn 'e hannel: blikken plaatsjes mei in gatsje yn 'e midden dêr't in ketoenen triedsje troch helle wie. Oalje yn in kopke, driuwerke op de oalje, lúsjefer derby en 't brânde. Guon handigen konstruearren in mooltsje op it dak, dat in akku oplade; oaren stelden in fyts op en trapen in akku fol. Wy skimeren by it driuwerke, fochten om in plakje foar ús boeken sa deun mooglik by it pitsje en waarden stadichwei stienkâld. De hjerst bearde wakker om it hûs en altemets krige ik it gefoel dat er dwers troch de keamer avensearde. Himd oan, trui, fest, jaske, en noch kâld.
Mem kaam yn 'e neimiddei wer mei tikkertsje en
| |
| |
weikrûpboartsje tsjin de kjeld, mar neidat Dikky yn it skimerige hûs fan de trep knoffele - blauwe plakken, bûden en janke - wie dêr de aardichheid ôf.
‘Razzia! Razzia!’ Jan en Anneke kamen midden op 'e moarn thúsfleanen. ‘Master sei, alle bern moasten nei hûs en sizze dat der razzia is. It doarp is ôfsetten. Oeral binne Dútske soldaten.’
Dikky seach om him hinne as in opsletten hûn nei de útgong fan it hok.
‘Ho!’ rôp heit. ‘No allegearre earst kalm. Oars barre der ûngelokken. En gean sitten.’ Heit wachte yndied oant wy allegearre sieten. Doe ferdielde er de taken. Jan op 'e útkyk yn 'e erker en warskôgje - kalm, gjin geraas - as se yn ús strjitte ferskynden. Heit en ik soene wylst it skûlplak ûnder de kast iepensette en fêst myn fyts ûnder de flier skowe. Wy soene Dikky wize, hoe't er yn it skûlplak komme moast. Mem moast Anneke by har hâlde. ‘Doch mar in spultsje domino.’ As Jan warskôge, ferdwûn Dikky ûnder de flier en heit en ik makken it lûk ticht.
‘Mûskestil hâlde, Dikky, ast yn it skûlplak sitste.’ Hy slokte en knikte.
‘En dosels, Harm?’ frege mem.
‘Ik betrou op myn papieren. Wy weagje it der op. It giet no earst om de bern.’
Wy makken alles safier klear: lûk iepen, fyts dertroch, doomnyshoutsjes op 'e tafel.
Jan warskôge: ‘Se komme de hoeke om oan de kant fan it doarp.’
Dikky gie nei de kast ta as soe er dêr slein wurde. Mem seach fuort de oare kant út. Heit holp him troch it lûk. It lêste seach ik eangsteagen, in skiere foarholle en in swart prúkje ferdwinen. ‘Gean mar op it liif lizzen, jonge. It duorret net lang. Ik doch it lûk pas ticht, as se hjir hast oan ta binne.’ Hy besocht kalm te praten.
‘En no allegearre o sa rêstich,’ flústere heit ús ta, ‘dat Dikky gjin tel kjel wurdt.’
| |
| |
‘Se ha...,’ rôp Jan. ‘Ssst,’ warkôge mem fuortdaliks.
Ik rûn nei it rút. Timmerman Joustra waard út 'e hûs helle en opsteld by in groepke mânlju, bewekke troch in Mof mei in gewear. ‘Hekstra is derby,’ sei Jan, ‘en de soan fan Hekstra, Johan.’ Ik trille en sykhelle djip om mysels ûnder kontrôle te krijen. Dikky hie it slimmer, machteleas yn it tsjuster. Ik woe dat se avensearden.
‘No it lûk ticht,’ warskôge ik en holp heit om it te plak te krijen.
Wy koene ús amper ynhâlde, doe't ek buorman De Jong út 'e hûs stompt waard, buorfrou der gûlend efteroan. In soldaat treau har werom.
Se skillen net, se hompten op 'e doar om. As Dikky dêr mar net kjel fan waard. Ik harke skerp, mar gjin inkeld lûd ûnder de flier. De beide mannen begûnen yn 'e gong daliks te roppen fan papieren en it hûs trochsykje. Heit syn stim klonk sêft en rêstich. Dêr bekamen se grif fan. Se kamen ridlik fatsoenlik de keamer yn. Radio? Heit wiisde op it distribúsjeding. Yn 'e kast? Heit makke de kasten iepen, ek it glêzen diggelguodkastje, ek de laden.
De âldste seach efkes ta by it spultsje domino fan mem en Anneke en wiisde Anneke in houtsje oan, dat se oanlizze koe. Anneke joech him in juwiel fan in fyn glimke.
‘Kommen Sie,’ sei heit en fierde harren nei boppen. Dêr skopten se wakker tsjin it beskot oan, hearden wy. Se kamen de trep del, heit hieltyd rêstich pratend, sy no ek. Ik wie wylst nei de keuken gien, want nijsgjirrich Aachje woe al sjen wat der fierder barde.
‘Küche,’ sei heit, en ynienen feller, wylst er de keldersdoar iepenklapte: ‘Keller’. 't Wie krekt as waarden de mannen kjel. ‘Nichts, nichts,’ sei de âldste en rûn gau troch nei de bykeuken, as hie er fan kelders noait oars as ellinde meimakke. Troch de bykeuken soene se der út, de âldste stie al bûtendoar. De jongste ûntdiek heit syn fyts en it koalehoek mei turven. Heit helle gau syn bewiis dat
| |
| |
er de fyts brûke moast foar it heil fan it lân, út de portefeuille.
‘Mit, mit,’ hearde ik ynienen. Ik skrok my lam. Namen se heit mei? Troch it keukensrút seach ik de jongeman mei de fyts nei bûten kommen, folge fan heit. De oare kearde him om, frege wat oan syn kollega en wat oan heit. Heit helle op 'e nij papieren foar it ljocht, mar de jonge doerak wie al mei de fyts ûnderweis.
‘Dêr giet heit syn fyts,’ hearde ik Jan roppen.
‘Wy ha 't hân,’ suchte heit, doe't er weromkaam yn 'e keamer. Hy joech mem en Anneke in tút. ‘'t Is mar in fyts.’ Mar in fyts!
‘Mei Dikky der út?’ frege Anneke.
‘Efkes wachtsje. Se kinne noch weromkomme. Op 'e útkyk bliuwe, Jan.’ Heit makke it lûk in skreefke iepen en priizge Dikky. ‘Noch efkes, jonge. Nee, no net skrieme. It slimste is foarby.’
‘Ik ha blykber bêste papieren,’ sei heit tsjin ús. ‘Soks moat yn de praktyk bliken dwaan.’
‘Och hea,’ sei Jan, ‘dêr helje se Steensma mei de lamme hân ek noch op. Ja, fansels, wer twa fytsen. Stelle mar, jonges.’
‘Kalm, Jan. Wat ha 'k dy sein,’ sei heit.
Dêr ferdwûnen de Moffen, de fongen mânlju en de wein mei fytsen om 'e hoeke. Heit soe krekt Dikky ferlosse en dêr wie buorfrou. Heit die de kastdoarren gau ticht.
‘Mar net by de bern, buorfrou,’ sei mem, 'dy binne al genôch kjel wurden. Ik gean wol efkes mei jo nei hûs ta.’ De froulju setten ôf.
Heit en ik hellen Dikky ûnder de flier wei. Hy trille en fielde kâld oan.
‘Ik hoech net mear te gûlen,’ kaam der bibberjend út. ‘Marre, ik bin wiet. Ik koe it net ophâlde.’
Yn 'e keuken strûpte ik him de klean út. Wat stonk dat jonkje. ‘Waskje dy. Ik helje skjin guod op. Let neat, hear. Ik sil waarme molke foar dy meitsje.’
| |
| |
‘Hat er yn 'e broek dien?’ frege Anneke mei grutte eagen.
‘Ja, no, en,’ sei Jan.
Jûns wist it hiele doarp al, dat Andreas fan de slachter, in âldere broer fan Bonne, deasketten wie. Hy siet by boer Monsma, krekt bûten it doarp, ûnderdûkt en wie útnaaid, it lân yn. Se hiene him samar deasketten en oan 'e kant fan de dyk delsmiten. Bonne seach syn broer lizzen, doe't er yn de ploech oppakte mânlju dat lâns kaam. Doe't er rôp, dat syn broer dêr lei, hiene se Bonne in traap jûn en nei hûs ta stjoerd mei it boadskip, dat se it lyk oprêde moasten.
Hoe moast Bonne him field ha, en noch fiele. Jopy wist it fansels ek al. Ik hie altyd tocht, dat Jopy bêst in noflik eintsje libben hie. Foarsafier ik wist gjin gedoente mei it ferset en gjin broers dy't óf yn it ferset gean koene óf by de SS, lyk as de broer fan Hinke. En no de broer fan har feint samar dea.
Mem draafde de dagen dêrnei wit hoe faak nei buorfrou ta, bang dat buorfrou oars by ús komme soe. Wêr soe har man wêze, wat soene se him dwaan? En doe kaam buorman ynienen wer thús. Oars altyd in keurige man, no ûnder de smoargens en rûch yn it burd. In dei letter, dêr wie timmerman Joustra ek wer. Se wiene nei Drinte stjoerd om te graven. Wenje yn kâlde, sigerige barakken, kwalik wat te iten en tsien oeren deis dolle. Bewekking wie der amper, dat de iene graver nei de oare naaide út as de kust efkes frij wie. Se waarden as helten ynhelle.
Jan kaam ek as helt thús. Mei in fyts. ‘Kom! Foar heit!’ Hy skode it noch aardich knappe ding de bykeuken yn. Wy stiene der allegearre stom nei te sjen. Wêr helle ús Jan samar in fyts wei? Grif net krige by syn freon Karst, dêr't er hinne soe te boartsjen, sa't er sei doe't er ôfsette. ‘Sizze jimme neat?’ glundere Jan. ‘Stellen. Fan de Moffen. Dy sitte te sûpen by De Engel en der stiene wol tritich fytsen tsjin de muorre. Karst en ik ha elk ien pakt.’
| |
| |
‘Kin dat samar?’ Mem besocht lulk te sjen, mar har eagen glommen en de mûlshoeken trillen fan ynhâlden laitsjen. Heit stie it mirakel noch wat skeptysk oan te sjen, oant er sei: ‘Der sit neat Mofsk oan. It is fansels ek in stellen fyts. Dy kenne se net wer. En do kinst him al min werombringe: menear, ik hie de fyts stellen en ik bring him no werom.’
De Moffen hâlden ek wer in razzia yn it wetterlân. It waard al gau bekend. Ik hie noait thús ferteld wêr't Dineke siet. Ik pakte der allinne mei om. Soe Wite wat witte? Ik fytste nei syn kosthûs ta. Nee, net thús. Oft er by ús oankomme moast? Ik knikte.
‘Moai, datst wer ris by ús sjochste,’ sei mem. ‘Sin oan in miel iten, tink.’ Wite seach my oan.
‘Klaske, do hast frege oft ik oankomme woe. Is der wat?’
‘Hat Klaske dat frege?’ sei mem.
‘Ja. Witsto hoe't it gien is mei Dineke-en-dy by de razzia yn it wetterlân?’
‘It is krekt goed gien. Se wiene op 'e tiid fuort. De Moffen hawwe it wenskip fan omke Oepke neaken útklaaid, mar se hawwe neat fûn.’
‘Ek gjin paperclip?’
‘Dat wit ik net. Neat bisûnders yn elk gefal. Se hawwe al de BM-er meinommen, de Moffen.’
‘Dermei ferdwaald yn it reservaat, yn 'e sompen fêstrekke en dêr ferhongere,’ betocht Jan. ‘Oe, wat ha se om help roppen en net ien ferstie Dútsk.’
‘It is Dineke-en-dy better ôfgien as oaren,’ sei Wite. ‘Wa't der allegearre net oppakt binne de lêste dagen! Binammen yn Ljouwert. Krekt in ankerkeatling dat ôfrint, skeakel foar skeakel. De organisaasje wurdt ek sa grut. Tûzenen sitte der yn, witte der fan, no't rûnom sabotaazje- en striidgroepen bewapene en traind wurde. Wa kin dêr noch each oer hâlde.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd