|
| |
| |
| |
XXIII
Wy wiene noch mar krekt wer yn ús eigen hûs of in razzia jage troch it Underdûkersparadys.
‘Se ha alles neisjoen, simmerwenten, wenskippen, pleatsen, skiphokken, alles wat mar in dak hat. Se ha mar in pear gewoane ûnderdûkers fûn. Der wie warskôge, mar dy jonges woene it net leauwe. Op ien ha se sketten. Hoe't dat beteard is, wit nimmen. Guon ha oeren tusken de reiden stien, oant de hals ta yn it wetter. Us skou is fuort. De Moffen ha 'm brûkt en net werom brocht.’ Heit moast fansels efkes nei Tsjerkstra om te hearren wat der bard wie, en mei dit boadskip kaam er werom.
‘Hoi!’ rôp Jan. ‘Se binne fansels mei ús skou omwipt en fersûpt.’
‘Jonge, wat bist fûl,’ prottele mem.
‘No, dy rotsakken. En ik kin net iens wat weromdwaan.’ Hy skriemde heal en fleach nei boppen. Efkes letter hearden wy him. ‘Pang! pang! Pang! Zzzzzt pang! Zzzzzt pang!’
‘Jan sjit Moffen dea,’ sei heit. ‘Wy wurde net bettere minsken fan in oarloch.’
‘Omke en tante binne leave minsken.’ Anneke kroep heit oan.
‘Haatsje is net leaf, famke,’ sei heit. ‘Dêr wurdst fan binnen tsjuster fan.’
Anneke knikte as hie se der weet fan.
Wenden wy der ta, dat Dineke in kat mei sân libbens like, dat it ûnheil ús krekt net tenei kaam? As mem bibellies nei iten sloech se almeast op 'e rûs in psalm op.
| |
| |
Blykber foel ús bibel maklik iepen by ‘al foelen der tûzen oan dyn side en tsientûzenen oan dyn rjochterhân, dy sil it net benei komme.’ Mem like it achteleas te lêzen. Of op te sizzen. Se lies deselde psalm in kear, doe't it neffens my allang te skimerich wie om tûzen fan tsientûzenen te ûnderskieden. Ik waard der elke kear wer kjel fan: tûzen en tsientûzenen om ús hinne, goekunde en de ûnbekenden, skuldich of ûnskuldich oan dit barren. Oan ús wie it net takommen. ‘Net ta wenne,’ sei Dineke hast elke kear dat se efkes lâns kaam. ‘Net ta wenne. It wurdt riskanter.’ Se neamde nije nammen: in Bouwe, in Sikke dy't yn de lieding fan de KP kommen wiene, in Johanna, ien fan adel of sa, mar dy't se net mei ha woe nei ús ta. Wêrom net? Samar net. O. En der soene meikoart noch folle mear bykomme, no't alle fersetslju meielkoar en mei nije lju derby, hûnderten yn elk gefal, de Binnenlandse Strijdkrachten foarmje soene om skielk de befrijers te helpen, as se hjir oan ta kamen.
‘Oant no ta koene wy elkoar allegearre, wisten krekt wat wy oan elkoar hiene. No't it in grutte organisaasje wurdt, rekkest dyn wissichheid wat kwyt.’ Dineke like der muoite mei te hawwen. Wy harken har swijend oan. Dit spile him fierder fuort ôf; wy koene ús der gjin foarstelling fan meitsje. ‘It sil dy net beneikomme’ gie grif net op, psalm of gjin psalm, tocht ik.
Mids augustus brocht Rob in briefke fan Dineke. Oft ik har skjin guod bringe woe en ik koe wol in pear dagen yn Ljouwert bliuwe. Adres derby. Briefke daliks ferneatigje. ‘Kinst noch op dyn fyts?’ frege mem.
Heit ynspektearde soarchlik myn bannen, dêr't op ien plak de binnenbân troch de bûtenbân nei bûten ta pûde. Heit helle de bûtenbân derôf en lei in stik fan in noch âldere bûtenbân op it seare plak tusken binnen- en bûtenbân. Likegoed krige ik tusken Warten en Wergea in lekke bân. It waar wie knap, dat ik rûn fierder nei Ljouwert ta. ‘Moatst sokke bannen nimme!’ rôp in fytser
| |
| |
my ta en wiisde op syn kusjebannen: in stripe rubber om 'e fellingen. Hy dindere en knarste oer it ûnsljochte asfalt.
It jonge pear by wa't Dineke yn 'e hûs wie, like wol aardich, mar folle hichte krige ik der net fan. Ik ferkearde meast op Dineke har sit- en sliepkeamer. Ik hie my wat gesellichs foarsteld fan myn earste útfanhûzerij by myn grutte suster, mar ho mar. De KP, of hoe't it no mar hjitte mocht, hie it measte fan in ferballe bijekoer. Dan menear Tsjeard oer de flier, dan Sikke, dan Bouwe, allinne of yn ferskillende kombinaasjes. Ik krige amper in knikje en dan ferdwûnen se yn de efterkeamer, doar goed ticht. Oer en tefolle fielde ik my en ik woe nei hûs.
‘Bliuwe,’ kommandearde Dineke. ‘Kinst my helpe moatte. Op dy kin ik alteast noch oan.’
‘Wat is der dan oan. Gefaar?’
‘Dan fan binnenút,’ sei Dineke muoilik. ‘De ienriedichheid is fuort en ik ha soarch, dat guon der net mear tsjinoan kinne.’
‘Om Johanna?’ Ik waard kjel fan myn eigen fraach. Wêr kaam dy ynienen wei.
‘Hè?’ sei Dineke. ‘Do hast har mar ienkear sjoen. Hjirre.’
‘Ik wit net. De atmosfear om har hinne rûkt - ja, nei lekkere parfum -, mar foaral nei ûnheil. Woesto har dêrom net mei nei hûs ta ha?’
‘Nuver, datsto itselde fielste as ik. Ik topje al wiken om mei soarch om Johanna. 't Is in geweldich fanke, wier, hertlik, behelpsum, warber, wat net al, mar ik kin it ek net better útdrukke as do niis: se rûkt nei ûnheil. Menear Tsjeard en Sikke gniisden my út, doe't ik der oer begûn. Sikke waard sels lulk. Bist oergeunstich, sei menear Tsjeard. En no seisto it. Do en ik ha ús gelyk trouwens al krige. Se fynt in Dútske kaptein no ynteressanter as Bouwe, waans help se is. Wie. Se hâldt út, dat se har Kapitän brûke kin om ús te skewielen. Ach. Ik leau net,
| |
| |
dat Johanna in ferriedster wurde kin, lykas dy Anna fan 't simmer. Sa is se net. Mar dit komt yn elk gefal net goed. Dêr is Sikke wer.’ Dineke hie ûnder it praten hieltyd ta it rút fan har keamer boppe útsjoen. No roffele se de trep del om it kante postuer, dat ik al earder ris goed opnommen hie, op te heinen.
Ik stelde my op foar it rút. In stille stedsstrjitte, âlderwetske lytsdeftige huzen, net gelikens, wol elk mei in erker. Soest net sizze, dat it al fjouwer jier oarloch wie; foar elk rút skjinwite glêsgerdinen, keurich yn tearen ophinge. En strang rjocht yn elke erker tusken de gerdinen de aronskelk of de clivia.
Menear Tsjeard oan de oare kant! Hy flanearde foarby, seach efkes om en draaide de holle stadich wer mei de noas foarút. Hy nimt dit hûs op. Is er bang, dat.... Ik skeat de oerloop op nei de doar nei it platdakje. Hoe komt men hjir it gauste út? Foar my lei in sloadrich patroan fan túntsjes, fytshokken, hege houten sketten, sêrres. In inkeld steechje tusken it sletten gelid fan eftergevels. Dêr soe men hinne moatte om wer op strjitte te kommen. Hoe lang duorret it om oer fjouwer moai hege sketten hinne te klatterjen?
De skille gie twa kear. Oer it trepsstekje hinne seach ik Dineke nei de foardoar ta gean en weromkommen mei menear Tsjeard. Nei de efterkeamer, doar goed ticht - ik hearde in twadde klik fan it slot -, stilte. Wie 'k mar thús.
Ynienen hearde ik ferheftich praten en in fûle flok. Dineke ferskynde yn 'e gong. Ik slûpte nei har keamer ta. Se kaam de trep op en de keamer yn, ynwyt, âldsk.
‘Ik kin dy neat útlizze. Sorry.’
‘Lit mar.’
‘'t Is net bêst.’
‘Dat ha'k begrepen.’
‘Ik sil wol in oere of langer fuort moatte.’
‘Kin 'k mei?’ O, ik woe sa graach út dizze finzenis fan eangst en bitterheid wei.
| |
| |
‘Ik ha graach, datst hjir bliuwste. Menear en mefrou binne fuortgien en ik wol aanst net weromkomme yn in leech hûs.’
‘Dineke!’ De stim fan menear Tsjeard. Se joech my in tút, seach my oan en ferdwûn. Wie 'k hjir mar noait kommen. Wat hie 'k der mei nedich. Lit dy lju har eigen ellinde oprêde. Wy knappe thús ek ús eigen saakjes op. Krij dyn fyts en gean nei hûs, gean te swimmen en te kanoën mei it âlde skoalleploechje, wat hiene wy in wille meielkoar; lang lyn. En Dineke stikke litte, tink.
Der leine in pear boeken op in kastke. Ik krige it boppeste derwei. Op side 21 wist ik noch net wêr't it oer gie. Op de bledsiden rûn Dineke, my ûnbekend wêrhinne. 't Wie benaud, it rút koe wol iepen. Wat, as Dineke net weromkaam? Tin iis, tin iis.
Ik siet mei de earms oer de seare mage, doe't mear as twa oeren letter de skille gyng, twa kear. Foar alle wissichheid bûgde ik my ta it rút út. Dineke.
Op 'e keamer helle se in pûde út har tas. ‘Sjoch, apels. Nim mar.’ ‘Do ek?’ Se knikte. Se seach, as hie se wat skrikliks sjoen, draaide de apel om en om en lei 'm del.
‘'k Ha by Johanna west,’ begûn se.
‘Wêr is se dan?’
‘Se wennet by har Kapitän en noch in ofsier.’
‘Hasto dêr west?’
‘Dy Moffen wiene der net, gelokkich. As se der al west hiene, dan hie 'k wol in ferhaal klear hân. En dêr hie Johanna my dan wol by holpen. O ja. Mar sa wie 't better. Ik moast har freegje, oft se weromkomme wol. By ús. Ik hie har sa wol meislepe wold, want se heart by ús, net dêre. Nee, sei se. Sa batsk as hiene wy noait tegearre wurk opknapt, gekheid makke, klean ruile. Nee! Wy hoege gjin tel te tinken, dat se ús kwea oandwaan sil, mar weromkomme? Nee! Wa is dy Bouwe hielendal, sei se nota bene, in fintsje fan neat, sa'n amtnerke dat fersetsman boartet. Doe koe 'k har wol fergrieme. En doe moast ik har sizze, dat Bouwe en Sikke perfoarst mei har
| |
| |
prate wolle en as se net komt, wurdt se kidnapt. Ik ha noait witten, dat se sa razend kin. Se skold my út. Ik bin in ûnnoazel bern; mar gau werom nei mem en folwoeksen wurde. Dat sei se. As immen sa wol, bin ik ek koart foar de kop. Komme of oars. No, se komt. Moarnier. Hjirre.’
‘Ik bin bang,’ bekende ik.
‘Ik ek. Wy moatte moarnier mar elk op in hoeke fan dizze strjitte op 'e útkyk stean en rinne om te sjen oft Johanna wol allinne komt. Ik leau wol, dat se ús neat oandwaan sil, mar se hat net alle Moffen yn 'e bûse, al tinkt se dat. En as se jûn tefolle sûpt, wat flapt se der dan út tsjin dy beide Moffen? Of mear Moffen? 't Is dêr altyd feest.’ Dineke gie wer fuort om Bouwe en Sikke ferslach út te bringen.
Johanna soe om tsien oere komme. Dineke en ik patrouillearden om healwei tsienen al yn de strjitten om Dineke har thús hinne en ik besocht in ûnopfallende foarbygongster te lykjen al fielde ik efter elke clivia en aronskelk eagen prykjen. Bouwe rûn my foarby sûnder my te kennen, eagen foardel, rêch noch rûner as oars. Efkes letter Sikke. Hy knikte justjes. Ik kaam krekt om 'e hoeke ús strjitte wer yn en dêr ferskynde om 'e oare hoeke Johanna, eleganter as ea yn in wide beige jas mei in skattich bontkraachje, it ljochte hier perfekt opstutsen, prachtich opmakke. Yndruk meitsje. Ik gie gau foar de bakkersetalaazje stean en seach yn it rút hoe't Johanna yn 'e hûs litten waard. In pear fytsers, in frou mei in bern yn in piipjend weintsje, in âlde hear mei in kuierstok. Dineke ferskynde op 'e oare hoeke en wonk justjes mei de holle. Ik rûn har kant út en trof har op 'e stoepe fan in kantoargebou.
‘'t Liket rêstich,’ sei ik.
‘Ja, en knap waar. It hie ek spiele kind en dan hiene wy no dweil west.’
Wy besochten te laitsjen. ‘Hearlik, datsto hjir biste, bern.’ Se knypte my yn de earm. ‘Kom.’
| |
| |
Wy rûnen blokjes en ik fûn, dat wy hjir abslút kranksinnich en opfallend oan 'e gong wiene. ‘Dineke, dit kin net,’ sei ik.
‘Nee. 't Is in tekoartkomming, dat men jin net nei winsk fan uterlik feroarje kin. Pas op! Rinne! Kom mei!’ Se skuorde my in portyk yn. Johanna stapte like sierlik as niis de hoeke om en ferdwûn de oare kant út. Bouwe en Sikke kamen ús foarby. Sikke prate drok, mar Bouwe like der gjin acht op te slaan.
‘Wy ha wol wat fertsjinne,’ sei Dineke. ‘Kom. Ik ha bonnen. Wy helje in útsmiter yn dat kafee dêre.’
Dêr wie Sikke wer. ‘Bouwe wol my net mear sjen,’ sei er. Ja, hy woe wol mei om in hapke iten. Under it iten seach er earst freegjend nei my, doe nei Dineke. Se knikte. Doe fertelde er sêft pratend oan Dineke, dat ‘sij’ út Fryslân ferdwine soe, fan 'e jûn noch, mei de trein fan goed fiif oere nei Hollân. Dineke moast op it stasjon kontroleare oft ‘sij’ wier yn dy trein stapte. Dineke sei, dat ‘sij’ yn Akkrum of it Fean ommers sa wer útstappe en weromreizgje koe. ‘Dat sil har min bekomme,’ fersekere Bouwe. ‘Wy bewekje it hûs fan de Kapitân.’ Bouwe soe foarearst bûten Fryslân ûnderdûke en menear Tsjeard moast ek in skoft fan it toniel ferdwine. Dineke skokte efkes op 'e stoel by dy lêste meidieling, pluze dan wer fierder fan de bakte aaien.
‘En ik?’ frege se hifkjend.
‘Wy woene dy earst ek oerpleatse, mar do bliuwst. Wat menear Tsjeard wit, witsto ek en dy kennisse kinne wy net misse. Der is wurk by de rûs. Hast noch folle wurk mei dyn piloaten?’
Dineke fertelde, dat der gjin wei wie om de piloaten fuort te krijen. De flechtwegen soene alhiel nedich wêze foar kontakt fan it ferset mei de Alliearden yn België. Pleatslike meiwurkers rêden har wol mei wat de piloaten nedich hiene.
Om fiif oere stiene Dineke en ik efter in glêzen loadske
| |
| |
op it perron. Troch de ruten hinne hiene wy rom útsjoch oer de yngong en de perrons. De trein nei Hollân stie der al te sissen.
‘Is dat 'm?’ frege ik. In Mof yn och sa kreas unifoarm kaam de yngong troch mei twa grutte learene koffers, dy't wakker bylken by de reiden kuorkes, toutassen en buordpapierene doazen fan oare reizgers. Dêr wie Johanna ek. Minsken seagen nei har, sa sjyk. De gesichten ferlutsen op it stuit, dat Johanna de hân op de earm fan har Kapitän lei. Sa gewoan, sa fansels. As it gjin oarloch west hie, in oantreklik kreas pear. En dêr ferkearde de hiele KP om yn trewyn. Rotsoai. Hy gie mei Johanna in koepee yn. Moffekoepee, tink, mei alle romte foar madam. Tsjin de fertrektiid pûlen de passagiers alwer ta de portieren fan de koepees foar it Nederlânske rosmos út. De kondukteur en de stasjonsjef setten de lea derop om de portieren ticht te krijen. Linich wipte de Kapitän de trein út, kearde him om en saluearde. Ek dat portier ticht. Ik snúfde de swietrustige rook fan de reek út de pipe fan de lokomotyf. In skerp fluitsje, ferheftich sissen fan stoom. ‘Fuort,’ suchte Dineke. Se hie triennen yn 'e eagen. ‘Fan somlike lju woest, datst se noait sjoen hieste.’
Doe't wy dy jûns op bêd leine, sei Dineke hoeden: ‘Bouwe oerlibbet dizze oarloch net. En Edammer ek net.’
‘Hoe komst dêr ynienen by?’
‘Net ynienen. Ik bin it my hiel stadich bewust wurden. Like stadich as sy feroarje. Se dogge wat se dwaan moatte, se ha in soad gekheid - Bouwe ek, fóár dit mei Johanna - mar 't is oft har eigen feilichheid har al mar minder ynteresseart. 't Is oft se ynein reitsje, har nocht krije, de spankrêft derút is. Do seiste: Johanna rûkt nei ûnheil. Wol, Bouwe en Edammer rûke nei de dea. Ik doar it tsjin nimmen te sizzen, mar ik moat it kwyt.’
‘En menear Tsjeard?’
‘'k Wit net. Ik reitsje los fan ús âlde ploech, dêr't ik my betroud en ridlik safe by fielde. 't Is allegearre nije
| |
| |
minsken. Wa kinst betrouwe, wa net? Hoe hoeden of sloardrich binne se? Ha se al of net benul fan de risiko's? Ik soe 't net witte.’
‘Tin iis, sis mar.’
‘Ja, slim. 't Is al ferstannich, dat menear Tsjeard in skoft ferdwynt. Ek syn wjerstân hat in klap hân.’
‘Dines net?’
‘Ik haw ommers skriklik gelyk krige. In moai tryste foldwaning. En ik bin noch altyd perfoarst fan doel om te oerlibjen. Ik bin bliid, datst hjir biste. Ik haw op it stuit gjin minske tsjin wa't ik prate kin. Hark! Hearst dy trein? Moatst ris harkje hoe'n lange.’
Mei de hannen ûnder de holle lei ik te harkjen. Op it lânge lêst dôve it lêste gerattel.
‘Sa'nien giet der elke nacht út Ljouwert wei nei de Heimat. Mei Liebesgaben, tsiis, bûter, meubels fan ûnderdûkten, masjines.’
‘Wêr dûkt sa'n Bouwe no ûnder? Net by family of sa, wol?’
‘Bist wizer! Wy ha altyd ôfpraat om by gefaar ûnder te dûken op in adres, dat ûnbekend is by dyjingen, fan waans kant gefaar komme kin. Bygelyks as der ien is, dy'st net mear fertrouste. Of as der ien oppakt is. Kinst dy net foarstelle - ik ek net - hoe't dy smearlappen minsken martelje. Guon litte ek dan noch neat los, guon moatte op it lêst wol wat loslitte. Wa kin foarút garandearje, dat er bestân is tsjin alle marteljen? Net ien. Ik bin net bang foar de dea, ek net troch de kûgel. Ik sil wol net in psalm sjonge, it Wilhelmus ynsette of “Leve de Koningin” roppe, mar bang foar de dea bin ik net mear. Ik bin bang foar it marteljen, sa datst dysels net mear biste en begjinst te dwaan wat se fan dy wolle. Nee, Bouwe sit wol goed djip. Dêr kinst mar op rekkenje.’
‘Fynst it raar as ik moarn nei hûs fyts?’
‘Nee. Gean mar. Mar fertel thús neat. Wat men net wit, kin men net ferklappe.’
Ik skeat rjochtoerein yn bêd omt der in auto de strjitte
| |
| |
yn kaam. Dineke wie der al út en loerde ta it rút út. ‘In Moffewein. Hy rydt troch. Wêr't dy hinne moat.’
‘Do bist ûnrêstich.’
‘Ja. It fielt allegearre net lekker. Gelokkich gean ik fan 'e wike noch út Ljouwert wei. Ik wit noch net krekt wêrhinne. Nije aventoeren temjitte.’
In fjirtjin dagen letter kaam Dineke efkes thús oan. ‘Bouwe is dea,’ sei se. ‘Twa mannen sochten him op by syn broer en skoansuster mei in brief fan Johanna. Hy lies it brief en moat ynienen field hawwe, dat it net doogde. Hy die noch in taast nei syn revolver, mar doe skeaten dy mannen al.’
‘By syn broer? En hy mocht... En in brief fan Johanna?’ Ik rôp it.
‘Unbegryplik allegearre,’ skodholle Dineke.
Heit en mem, Jan en Anneke harken mei grutte eagen. Dineke fertelde yn it koart in bytsje fan de foarskiednis.
‘Lit mar,’ sei heit. ‘Wy ha se beide net kend en wat minder wy witte, wat better.’
‘Bliuwst te sliepen?’ woe mem witte.
‘Nee. Ik kin noch krekt op 'e tiid werom nei wêr't ik weikom. Fan Bouwe ha wy neat mear duchtsjen, mar Johanna... 'k wit net.’
‘Gelokkich, datst har net meihawwe woeste nei ús ta,’ sei ik.
‘Ja. Mar ik bin net wis oft se ús adres net wit.’
Ien, Twa, Lange, Wite en Rob sieten noch by ús yn 'e omkriten, dat se kamen wolris oan. ‘Net mear as twa tagelyk,’ sei mem, ‘Ik wol hjir gjin bosk fytsen tsjin de muorre.’ Ien hie nijs oer ús Dineke.
Dineke siet no mei noch twa fankes yn in hûs yn it wetterlân, hearden wy. Yn in wenskip, djip yn ferbean gebiet, sieten de nije bazen, foar wa't se wurkje moasten. ‘Rare boel dêre!’ Ien blafte syn argewaasje derút. It like neffens him wol in regulier leger. Mei skriuwmasjines,
| |
| |
mei typpapier, mei karbonpapier, sels mei paperclips fan foar de oarloch. Alles waard yn trijefâld typt, brieven, materiaallisten, opdrachten. Neat opskriuwe, alles ûnthâlde, hie altyd it biedwurd west. Dat kaam derfan, ornearre Ien, as jo echte ofsieren út it âlde leger derby yn hellen. Wat wisten dy fan illegaliteit, fan ûndergrûnsk wurk. Kapteins, luitenants, sergeanten. It mankearde der noch mar oan, dat se unifoarmen oandiene, om yndruk te meitsjen op dy diletantyske KP-ers. Dineke wie it al sa min nei it sin.
By it fuortgean wonk Ien my. Oft ik de oare deis nei Dineke ta gean koe. Se moast in nij persoansbewiis hawwe en dat koe ik har wol bringe. Hy tsjutte my út, hoe't ik har fine koe. Hy skode it PB daliks mar ta myn bloese yn. ‘Dêr ferfierst it dochs,’ lake er: ‘Sis derby dat it fan in deade is.’
Ik moast al efkes sjen hoe't ús Dineke tenei hjitte soe. Op it húske ynspektearde ik it ding, Margaretha Maria van Wamel, geb. 4 mei 1923 te Lemmer, pedicure, en in pasfoto fan Dineke. Se stie der teminsten net sa tuttich op as op har echt PB. Dy Margaretha, de echte, wie al dea, as ik Ien goed begrepen hie. En no libbe se wer fierder yn it persoantsje fan Dineke. Ik siet no wol moai stikum op it húske, mar mem-en-dy hearden ek te witten, hoe't dat fanke hiet, dat miskien krekt by in razzia by harren oan tafel siet. Oan de breatafel oefenen wy meielkoar fiifstimmich: Margaretha Maria van Wamel.
Midden yn 'e nacht skuorde Jan ús allegearre út 'e sliep: ‘Hoe hjit ús Dineke?’ Anneke en ik fûnen it wol komysk. Wy hearden mem: ‘Margaretha uh,’ en doe heit: ‘Wolst as de bliksem meitsje datst op bêd komste en dat lapst my noait wer.’ Jan stiek de kop noch efkes by ús om 'e doar: ‘Dat moatte wy dochs sa út 'e sliep wei witte?’
‘Dineke sliept hjir noait,’ murk Anneke op.
‘No nee, mar as.’
‘Margaretha Maria van Wamel,’ sei Anneke stadich en moai op toan.
| |
| |
‘Sliepe!’ Heit syn stim wer.
Jan slûpte fuort. Anneke loek har de tekkens oer de holle, sadat de wolle ek oer myn gesicht aaide. ‘Toe ju.’
‘Efkes. Ik moat sa laitsje en oars heart omke it. Mâle Jan.’
Beppe hie wol in reinmantel foar my naaid út twa lekkens en it guod wetterôftsjittend makke mei spul út in fleske, mar ik wie likegoed dweil doe't ik smelle dykjes lâns by Dineke har nij ûnderkommen oanlâne.
‘Bist foaroarlochsk moai,’ bearde Dineke. ‘Wyt stiet dy goed.’
‘Beppe hie noch lekkens,’ sei ik.
Beppe hie noch, mem hie noch, de winkelman hie noch, de manufakturier hie noch; elke situaasje skept syn eigen taaltsje.
‘Ik ha ek wat,’ pochte Dineke en stiek my in foet ta. ‘Earnewâldster sloffen. Lekker waarm! En sûnder bon.’ Ik mocht se passe. Knap útfûn, sloffen flochten fan rusken. As ik baas waard oer in pear ryksdaalders woe 'k ek sokken keapje. Lekker foar yn it kâlde hûs fan 't winter. Hoewol. As de Alliearden efkes avenseare woene. Dan hoegdest meikoart noch net op readflewielen toffeltsjes mei bontrântsjes te rekkenjen, mar faaks al op in waarme kachel.
Dineke brocht my yn 'e kunde mei de frou dy't mei trije lytse bern it hûs bewenne, dêr't Dineke-en-dy de boppeferdjipping fan brûkten. Boppe trof ik in Coby en in Jeltsje, in ljochte skraits en in ljochte middensoarte.
‘Hjir sliepe Coby en ik.’ Dineke fierde in doar iepen. Wat stiek dêr ûnder in bêd wei? Ik die in taast en griep om kâld metaal hinne.
‘Wel ferdomme. Sa litte dy mânlju ús hjir efter.’ Dineke skopte twa wapens fierder ûnder it bêd. ‘Dat kin sa dochs net. As hjir wat bart. Dy frou betrout derop, dat wy gjin rare grappen úthelje, en sjoch no ris: de stenguns iepen en bleat.’
| |
| |
‘Stenguns? Wat dingen binne dat?’ Der gie my wer in nije wrâld iepen. ‘Komme dy út de loft?’
Dineke liet my ien sjen. In handich sjitding, mar net moai. It ding like gau-gau fabrisearre te wêzen en skyt oan moai en netsjes.
‘De Ingelsken ha wapens útgoaid yn Drinte,’ fertelde Dineke. No moast se my ek mar fertelle, hoe't dat om en ta gyng, want ik hie fleanmasjines foar my, dy't samar earne los wapenark delplûmpten en hoe krige de KP se dan?
Dineke fertelde lulk en koart en befrissele yn har ferhaal in nustje ferwinskingen oan wa't hjir dy stenguns samar delsmiten hie as wie it normaal húsfrous ark. ‘Eh ja ju, wat soe't. Dêr rêde de fankes har wol mei.’
Ik krige dochs in idee fan sa'n wapendropping; alwer in nij wurd.
Op stêfkaarten jouwe se earst mei spjeldeprikken in terrein oan, dêr't de RAF wapens ôfsmite kin: in droech stik, net tefolle sleatten en groppen, sa fier mooglik fan Dútske ûnderkommens en fan alle bewenning of. Dy kaarten geane nei de Alliearden. Elk terrein krijt in slachsin, wat nuvers, lyk as ‘De worm heeft rode haren’ en ‘Jan is een grote jongen’. As sa'n slachsin middeis om kertier oer ienen yn de Belgyske útstjoering fan de BBC neamd wurdt en jûns healwei njoggenen nochris troch Radio Oranje, dan komt der dyselde nachts in dropping op it terrein, dêr't de slachsin by heart. In fersetsploech moat it spul, ferpakt in grutte metalen bussen en dellitten oan parachutes, opheine. Mei wite en reade bûslampen seine se nei it fleachtúch om de piloat it krekte plak te wizen. Dan giet der in lûk yn it fleantúch iepen en de fracht falt derút. Yn it tsjuster moatte de mannen de bussen, containers neame se dy, opsykje en oprêde, yn in skip, in boerewein of sa. En letter wurdt it spul better út 'e wei brocht. ‘No ja, better. Dat hast dus al sjoen,’ fûtere Dineke nochris.
‘Sa'n dropping bart yn spertiid,’ sei ik.
| |
| |
‘Ja, link. As se snapt wurde, kinne se it libben wol dach sizze. Mar ik woe it al stomme graach in kear meimeitsje.’
‘Dan dochst dat dochs?’
‘Gjin sprake fan. No net mear. No giet alles model. Lyk ast sjochste.’ Dineke skopte de stens noch fierder ûnder it bêd. Ik hearde se tsjin de plint klappen.
‘Dêr hie Ien it oer. Alles yn trijefâld en mei paperclips.’
‘En moat ik no, in flarde fan tweintich, wês mar earlik, oan folle âldere ofsieren sizze, dat it sa net kin? Dat dit gjin oefening is, mar in hielendal echte oarloch?’
‘Do moatst de stoute Earnewâldster sloffen mar ris oanlûke.’
It hiele persoansbewiis wie my al út it sin rekke. ‘Sjoch, juffer Margaretha Maria van Wamel, pedicure’.
Dineke beseach it PB fan alle kanten. ‘Samar oardel jier âlder. Witst ek oft it rûn is?’
‘Rûn?’
‘Oft der ek in befolkingskaart fan is op it gemeentehûs yn 'e Lemmer. Oars kinne se by de earste de bêste kontrôle wol neigean, dat it falsk is.’
‘It is fan in deade, moast ik derby sizze fan Ien.’
‘Dan is 't wol yn oarder. Se ha gewoan de ferstoarne Margaretha administratyf wer ta libben wekke. Hoe sil ik mysels neame? Mara. Dat betsjut bitterheid, stiet yn 'e bibel yn it boek Ruth. Gré, Gretha, Grytsje, Kike!’
‘Kike fyn ik moai,’ sei Goby, dy't der krekt ynkaam. ‘Heu, Kike!’
‘Do hast it hielendal noch net oer Bouwe hân,’ ferwiet ik Dineke ynienen.
‘Nee. Unbegryplik. In Gryksk drama yn 1944.’
‘Ferjitte jimme sa gau?’
‘Ferjitte net, mar men kin neat mei neipraat en skriemen. Juster dy, hjoed dy, moarn miskien do of ik. Ast der by stilstiest klibbest fêst.’
Under waard praten. ‘Dêr is de kaptein, omke Oepke.’ Dineke en ik giene de trep del. Efter in menear - omke
| |
| |
Oepke grif - syn brede rêch stie in behindige man mei in grutte bril en in baas tas senuweftich te wippen.
‘Us fotograaf en filmer,’ sei omke Oepke tsjin ús. En tsjin de man: ‘Sille wy jo mar De Brún neame?’
‘Sa hjit ik net, menear’. Hy hie in glêdsliten mar knap ûnder hâlden brún pak oan, seach ik.
‘Jo moatte in namme ha,’ sei Dineke, ‘en dan is De Brún like goed as De Swart of De Wyt en better as Dinges.’ Omke Oepke en De Brún ferdwûnen yn in sydkeammerke.
‘Hy sil kaarten en tekeningen fan Dútske militaire ynstallaasjes filmje. Dy moatte nei it alliearde haadkertier yn Brussel.’
‘Hoe?’
‘Menear Tsjeard sil se bringe. Hy bliuwt yn Brussel. Oer in dei as wat is, as alles goed giet, syn oarloch dien.’
Ik seach hoe't Dineke suver oergeunstich wie. Yn har eagen stie langst nei de ein fan dit riskant gewrot. ‘Ik sit,’ sei se, ‘hjir mei allegearre nijen, dy't neffens my gjin sjoeche ha fan gefaar’.
‘Komt Lange hjir noait?’
‘In inkelde kear, mar myn ferhâlding ta Lange is net noflik mear.’ Se fertelde, dat se slim fereale op him west hie en hy op har. Efkes hiel moai en gau ûnferdraachlik, want syn ferloofde jinsen en it stikume gedoch. Ut dus, en no beide op har hoede foar elkoar. Mem hie fan 't simmer de eagen net yn 'e skelksbûse hân.
‘Komt Ien wolris?’
‘Sjochst net hoe't dy útklaait? Ik kin wol grine as ik him sjoch. Ien is siik en hy wol net siik wêze.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd