|
| |
| |
| |
XXI
Dineke en ik wosken sjongend om. Wy hiene krekt. ‘As de maitiid komt’ te pakken, doe't heit deryn kaam en sei: ‘Hâld mar op fan sjongen.’
‘Hè!’ rôpen wy tagelyk.
‘De konsjerzje fan jimme skoalle, Galema, is deasketten, juffer Douwenga, menear Gramsma en menear Hoekstra binne oppakt en de griene plysje sleept pakken papier ta de skoalle út.’
‘En Tsjeard?’ rôp Dineke kjel.
‘Untkommen, foarsafier bekend,’ sei heit.
‘Hoe...,’ begûn Dineke.
‘In oerfal, krekt nei skoalletiid,’ sei heit. ‘Mear wit ik der net fan.’
Dineke skuorde de skelksbannen los en soe op slach fuort.
‘Is 't net ferstanniger, datsto hjir bliuwste en dat ik besykje mear oan de weet te kommen? Wa wit wa't se noch mear sykje,’ frege heit.
Mem, Jan en Anneke kamen wylst yn de keuken en krigen ek te hearren, wat der te rêden wie.
‘En ik hjir mar wachtsje, tink,’ blafte Dineke.
‘Dochs is dat no it bêste.’ Heit sei it rêstich, mar de eagen stiene him soarchlik wylst er Dineke oanseach. Se knikte mei ferlutsen mûle. ‘Gean mar nei Twa,’ sei se koart. ‘As dy te finen is.’
In goed oere letter wie heit werom mei it boadskip: ‘Se binne allegearre fuort. Ik kaam tafallich Edammer tsjin. Do moatst ek fuort, Dineke. Edammer sei it.’
‘Wat is der dan bard,’ sei Dineke ûngeduldich.
‘Ferried, tinke se. De Grienen kamen ynienen de
| |
| |
skoalle yn en Galema ha se daliks yn de hal al deasketten. Guon ha sjoen, sizze se, dat in frommeske de Grienen de skoalle oanwiisde. Do moatst fuort, Dineke.’
‘Okee. Ik gean nei Hindrik en Neeltsje, oant der mear berjocht komt.’
‘Meitsje it hûs goed skjin,’ rôp se fan boppen, dêr't se wat kleanspul ynpakte.
‘Dat bart al,’ rôp mem werom. Se treau in krantsje yn Stalin en stiek it oan.
‘Harm, kontrolear do oft de planken fan it skûlplak goed ticht sitte en de radio moat hielendal út 'e wei.’
Anneke, Jan en ik sieten nutteleas de aktiviteit oan te sjen.
‘Goeie, hear.’ Dineke joech ús wrychtich alle fiif in tút.
Mem en ik stiene yn de foarkeamer foar it rút, doe't se fuortfytste. Se loerde ûnder it opstappen de hiele dyk ôf en se seach ûnderweis noch in pear kear om kwânskwiis taastend nei de kleppen fan de fytstassen. In brún prúkje, in ljochtblau blomkejurkje, te bernich foar har, brune kûten, houten kleppers rêd op en del; dêr sloech se de Langeleane yn.
‘Se giet bûten it doarp om,’ sei mem. ‘As se mar foarsichtich is.’
‘Dat is se.’
‘Ja. Mar as it om menear Tsjeard en de jonges giet, dan noch?’ Ik wist net, oft dat in fraach oan my wie of in konstatearring. Ik andere net. Loyaliteit. Wêr lizze de grinzen dêrfan. Is der ek mar ien, dy't se bewust foar himsels steld hat? Of giet suver elk krekt as de falle iepenstiet op emoasjes ôf? En sit de Gestapo foar dat gat te loeren?
‘As it om Lange giet,’ sei mem stadich, as wie de opmerking net ornearre foar in oar.
‘Lange?’ frege ik dochs.
‘Hm,’ mompele mem. Wylst se werom gie nei de wenkeamer sei se, alwer oft se allinne tsjin harsels prate: ‘Der is wat tusken Dineke en Lange. Of ik fersin my
| |
| |
raar.’ Mem stie yn 'e doar nei de wenkeamer, de rêch nei my ta. ‘Lange is ferloofd,’ sei ik. ‘Hy hat in ring om.’
‘Ja. Jawis. 't Is ek sa. Sa'n lytse ploech jonge minsken, tafallich op in bult dreaun, los fan normale kontakten, op elkoar oanwiisd; se kinne op gjinien oan as op elkoar. Soe it dan sa'n mirakel wêze, as...’ Ik harke net mear nei mem. It wie my as seach ik troch it gatsje yn in kykkast, de KP-kykkast. Ik seach wat mem sjoen en opmurken hie. Dêrbinnen menear Tsjeard, ús Dineke, de jonges mei har yntinse bestean tusken died en dea, garant foar elkoar. Bûten de kykkast elkenien oars, hoe nei ek. It stie mem net alhiel oan, begriep ik.
No't ik efkes tebek tocht oan de kearen, dat Lange oanrinnen kaam, foel my ek in lichte feroaring op yn de omgong tusken Dineke en Lange; minder earnst, minder gekheid, mear waarmte yn eagen en stimmen. Soksawat. Mem hoegde net ûngerêster, dus hâlde ik my stil. Dineke wie fuort en wa wit oft se hjir foarearst wol wer yn 'e hûs kaam. It lei my net om oer grutte minsken har affearen yn noed te sitten. Noed genôch. Dineke en Lange soene harsels wol rêde, hoe dan ek.
De oare moarns tsjin iterstiid, dêr wie Rob. Hy wist wat der bard wie. De jongste learaar, Sake Gramsma, ferline jier begûn oan ús skoalle, wie by family op 'e Klaai yn 'e kunde kommen mei in Hesseltsje Brandenburg, dy't dêr ek útfanhûze. Daliks grut spul, ferkearing. Blykber hie Gramsma syn faam it iene en oare ferteld oer geheime dingen dy't op skoalle barden. No ja, syn eigen leave skat, netwier, op wa't er graach yndruk meitsje woe. Soks sjocht men ynienen klear foar jin. It wie Hesseltsje, dy't de Grienen de skoalle wiisde. Ja, no blykte fansels ek, dat it op 'e Klaai wol bekend wie, dat de Brandenburgen - hy grut man yn de Landstand - net heal fertroud wiene. Wol moai te let. Wêrom warskôge net ien Sake Gramsma? Sels syn eigen family net? Of wie er wol warskôge? Nutteleaze fragen foarearst. De skoalle
| |
| |
siet op slot en de doar wie fersegele. Wat de Grienen der krekt oan papieren útsleept hiene, nimmen wist it. It koe slim genôch wêze. Goeie Galema, dy't miskien neat mei it ferset te krijen hie, dea. Keunst, om sa'n behindich âld mantsje del te sjitten. Fan juffer Douwenga, Gramsma en Hoekstra gjin wurd. Ek net fan menear Tsjeard. Dy soe wol djip ûnderdûkt wêze.
‘Moatte wy ek fuort?’ frege heit.
‘Ha josels goede papieren, Jagersma?’ frege Rob. Heit knikte. ‘Dan soe 'k hjir bliuwe.’ Hy sette fuort wer ôf om oaren yn te ljochtsjen en te warskôgjen. Omt hy noch mar koart by de ploech wie, mocht hy boadskiprinne. ‘Wês sels mar foarsichtich,’ rôp mem him nei.
Rob wie noch mar krekt fuort of heit rôp: ‘Dêr binne se!’ Hy wiisde nei it foarkeamersrút, dêr't wy út 'e wenkeamer wei trochhinne sjen koene, as de tuskendoar iepenstie. In oerfalwein fol mei Dútske petten en klotsen ried oan de oare kant fan de feart, folge fan twa militairen op motors.
‘Anneke, sjoch oft se oer de brêge dit út komme,’ kommandearde mem.
Wy wachten, wylst mem nochris omskuorde yn 'e laden op siik nei ferbean spul. ‘Nee,’ rôp Anneke. ‘Se ride nei de buorren.’
‘Jan kin ûnderweis wêze út skoalle,’ sei mem, ‘en as der in oerfal komt en dy jonge...’
‘Kalm,’ moanne heit. ‘Dineke is der net, wy witte fan neat, ús papieren binne yn oarder en der is neat ferkeards yn 'e hûs.’
Jan kaam mei in fjoerreade kop de hûs yn fleanen. ‘Oerfalweinen,’ rôp er. ‘Wol trije en se binne by menear Bos yn 'e hûs en der stiet ek ien by de bakker. Dêr ha se de winkelsdoar yntrape.’
Anneke fleach nei mem ta en mem heinde har triljende lyfke op. ‘'t Is neat, leave pop. Se sykje net om dy, hear.’
‘Ek net om Dineke?’ Sa tûk wie Anneke wol.
| |
| |
‘Dat witte wy net,’ moast mem wol sizze. ‘Mar Dineke is der net en do bist hielendal echt ús dochter. Wy binne dyn heit en mem, as se dy wat freegje. En fersin dy net.’
Anneke roste de foarholle tsjin mem har jurk oan. ‘Ja, mem,’ sei se. ‘Moaie mem,’ sei mem. ‘Ik haw net iens om it iten tocht. Dan mar bôle hjoed en ik haw noch twa eineaaien. Jan, hâld do wacht by it rút. Nee, Klaske, do net. 't Is gjin optocht.’
‘Koe 'k mar wat dwaan,’ sei heit. ‘Dit doelleas sitten fljocht my oan.’
‘Kapje dy tûken efterhûs mar foar my yn stikjes,’ rette mem him oan. ‘Dan dochst wat. Dat liket ek wól sa natuerlik, as se hjir komme mochten.’
Heit feegde der mei faasje yn, hearde ik efkes letter. Anneke woe damje. Mem sette ús boardsjes mei twa stikjes bôle en in pear daalderkes aai njonken it damboerd del. Jan krige syn iten yn 'e foarkeamer en hy prottele net iens fan ‘mar twa stikjes.’
‘Der!’ rôp Jan ynienen. ‘Dêr! Nee, se geane oer de brêge nei de oare kant. Mem!’
Wy draafden nei it rút. De oerfalwein ried foarby, twa boargers tusken de unifoarmen yn.
‘Seachsto wa't dat binne?’ frege mem benaud oan Jan.
‘Ik leau,’ begûn er. ‘Ja. Dy iene dat wie de bakker. Dy oare wie in frou.’
‘De bakker syn frou?’ frege ik.
‘'k Wit net,’ sei Jan. ‘Se siet krekt efter in Mof, mar ik seach in holdoek.’
‘De bakker,’ flústere mem ferslein.
‘Dyn hout is klear.’ Sa kaam heit deryn. Wy fertelden him wat wy sjoen hiene.
‘Moatte de bern aanst wol nei skoalle?’ frege ik.
‘Better fan al,’ tocht heit. ‘Wat gewoaner wat better. Ik gean sa ek nei it wurk.’
‘Wat soene se by menear Tsjeard úthelle hawwe?’ sei ik.
‘Hússiking yn elk gefal. Mar oft se syn frou meinim- | |
| |
me? Se hat lytse bern. No ja, wy kinne wol oan it rieden bliuwe, mar it jout ús neat.’ Mem hie de holle der goed by; it pleage my net, dat wy tegearre thúsbliuwe soene. Mocht der in ynfal komme, dan rêden wy it lang op. Men woe allinne sa minlike graach witte, wat dy Moffen op it stuit by de ein hiene, wêr't se sieten, om wa't se sochten. Wa stiene op de papieren dy't de Grienen mooglik yn skoalle fûn hiene? En wa, skeat my ynienen troch it sin, hat sa stom west om nammen, punt ien, op te skriuwen, punt twa, op in plak te lizzen dêr't wa dan ek se fine kin! It strykte yn gjin gefal mei Dineke har: neat opskriuwe, 't ûnthâld brûke. Marja, al dy ûnderdûkers dy't bonnen ha moasten, al dy minsken dy't jild krigen. It ferset waard in grut bedriuw. Mei in administraasje. Yslik.
Dy jûns kaam Rob noch efkes oan. De noas stie him noch skerper yn it gesicht as oars. Hy hie earst nota bene noch in goed boadskip. De boeren, dy't de tsien piloaten holpen hiene, sieten wer thús. De Moffen hiene op it lêst har ferhaal, dat se de piloaten wier oanjûn hiene fia in man dy't tafallich foarby fytste en dat de fleaners ek ophelle wiene troch plysjes, leaud. De rest fan syn ferhaal hâlde allinne ellinde yn. De Grienen hiene by alle kosthuzen fan de KP-ers in ynfal dien, behalven by Rob sines. Net ien KP-er wie pakt. Menear Bos syn frou wie wol slein, mar se hiene har by de bern litten. De kostbazen fan Ien en Wite, de frou by wa't Edammer en Lange yn 'e hûs wennen, wiene meinommen. It kosthûs fan Twa hie leech west.
‘En de bakker?’ frege mem.
‘De bakker is pakt. Mei de winkeljuffer.’
‘Wêrom dat?’ frege heit.
‘Ik wit it net. Ik bin hjir noch mar koart.’
‘De persoanskaarten? Dy hat er ommers ferbrând.’ It kaam my ynienen yn it sin.
‘Kin net,’ sei heit. ‘Dat is sa temûk om en ta gien.’
| |
| |
‘Dat is dus fiif arrestanten derby,’ telde mem op. ‘Witte dy in soad?’
‘Lit ús hoopje fan net. Ik haw der gjin aan fan, wat juffer Douwenga, Gramsma en Hoekstra loslitte kinne, as se oanpakt wurde mei slaan, tomskroeven of wit ik wat,’ sei Rob.
‘Tomskroeven!’ Ik raasde it wurd út. Dêr hie ik lang lyn op de legere skoalle fan spuie moatten, samar oer bank, boek en skrift hinne, doe't master plastysk fertelde fan de Inkwisysje en it tramtearjen fan finzenen. Ik draafde nei bûten, de ferhearde gesichten foarby. Lucht, frisse lucht moast ik happe. En lulk oan God tinke, dy't minsken talit minsken sa te knoeien, dat se fodden wurde. De stjerren flikkeren iiskâld. Ver boven 't prachtig sterrendak, daar is een heerlijk oord, silligen yn wite klean, ongestoord, tomskroeven oandraaie, traapje, slaan, moardzje, platsmite, opblaze, deasjitte, ferbrâne. Antiperistaltyske bewegingen, tocht ik noch krekt foardat ik spuide.
‘Dochs efkes it nijs harkje,’ sei heit de oare moarns en sette it radiodistribúsjetastel oan, dêr 't oars neat as Hilversum en Dútsklân op te krijen wie. Dat mochten wy noch al brûke. Propaganda.
‘Harkje!’ rôp heit. ‘De ynvasy. Se binne yn Normandië!’
‘De Dútske troepen slaan it ynvasy-leger moedich werom,’ sei de nijsman út Hilversum.
‘Dat sil 't wol, menear,’ sei heit tsjin de radio. ‘Mar se binne der.’
‘O, as 't mar slagget, as 't mar slagget,’ sei mem skodholjend. ‘Dan is de oarloch gau foarby.’ Wy soene brochje-ite, mar wa koe ite.
‘Soene de alliearden hjir op 'e tiid wêze foar de arrestearden?’ frege Jan. ‘En komt Dineke no gau thús?’
‘De Moffen binne noch baas,’ sei heit, ‘en se koene der noch wol kweader op wurde.’
‘Mei ik nei Dineke?’ frege ik. ‘Ik moat der efkes út.’
| |
| |
It mocht, as ik der mar net alle dagen hinne fleane soe.
Ik fytste de Langeleane del. It miggele en ik slikke it pikelige wetter om 'e mûle wei. 't Smakke goed. Under de beammen dripte it, as de wyn efkes pûste. Dat fielde goed op 'e holle. De ynvasy, de ynvasy, mompele ik op it ritme fan de trapers. ‘En no avenseare, jonges,’ rôp ik lûd. ‘Hjir op oan!’ In ko bâlte werom. ‘Just krekt,’ rôp ik it bist ta.
By Hindrik en Neeltsje sleepte Hindrik my fuort mei nei it alkoof, dêr't se sliepten, fierde de doar wiid iepen en wiisde. ‘Ik haw 'm klearsetten.’ Yn it tsjusterste hoekje stie de flaggestôk mei it read-wyt-blau der omhinne wuolle. Hy kniep my yn 'e earm. ‘Och fanke, as er mar gau oan 'e gevel waaie kin. Wat in dei sil dat wêze.’ Hy helle de reade bûsdoek út 'e broeksbûse en helle him oer de eagen. Dineke stie efter my nei de flagge te sjen en joech my in knypke yn 'e rêch.
‘Is Wander der net mear?’ frege ik.
‘Jawis al,’ sei Neeltsje en se begûn ynienen sa te laitsjen, dat ik har ferheard oanseach.
‘Wander is oan it wjudden,’ krige se der mei muoite út. Ik begriep der neat fan. Neeltsje mocht graach laitsje, mar om no sa te laitsjen omt Wander oan it wjudden wie.
‘Eh ju, Wander wie juster ek oan it wjudden en ynienen ropt er: ‘Hindrik! Sjochris wat foar in hurdnekkich ûntúch ik hjir oprêden haw!’ En witst wat er hie? Us rabarberplanten. Stiest net wat út? Hiest dat gesicht fan Wander sjen moatten, doe't Hindrik sei: ‘Do hast ús rabarber ombrocht!’ Neeltsje lake helderop fierder. Mar goed, dat Wander net yn 'e hûs wie, want no koene wy frijút wille hawwe om de stedman. ‘Oeral ferstân fan, ast him hearste,’ sei Neeltsje. ‘Toe, Hindrik, jou my dyn bûsdoek. Ik moat efkes triennen ôffeie.’
It lei my op 'e lippen om te sizzen, dat der ek al oarsoartige triennen yn dyselde bûsdoek sieten, mar dat mocht ik Hindrik net oandwaan.
| |
| |
‘Hast noch klean foar my meinommen?’ frege Dineke.
‘Yn de fytstassen,’ sei ik. ‘Kom mar mei’.
Op 'e hússide fertelde Dineke, dat se menear Tsjeard al troffen hie en dat se safolle mooglik gewoan trochwurkje soe. ‘Ik kom oerdei net yn 'e buorren.’
‘Hoe moat it no mei de piloaten dy't der noch binne?’ frege ik.
‘Dy sille wol nei Normandië wolle, tink. Mar 'k soe net witte hoe. Dy joadske Amearikaan is lêstendeis útnaaid. Allinne. As se him oppakke en útkloarkje. Ik fyn. it mar yslik. De âlde minsken, by wa't er yn 'e hûs wie, ha 'k sein, dat se better útfanhûs gean koene nei harren dochter yn Sleat. Se binne der glêd mei oan, dat er samar fuort wie. Sneue boel.’
‘Bliuwst hjir?’
‘Foarearst al. Earst mar ris ôfwachtsje wat der fierder bart en oft der nijs komt fan de arrestearden. Net bêst foar Gramsma. Hy moat dy ferriedster oanhelle ha.’
‘Soe er dat witte?’
‘Dêr seist sawat. Miskien net. Ik hoopje it mar foar him. Ast der ek sa dom ynstjonkste.’
‘Hast Lange al sjoen?’ It skeat my yn it sin wat mem sein hie en de fraach wie derút foar't ik mei mysels oerlein hie oft ik deroer begjinne moast.
‘Ja. Hy hat hjir west te fertellen wat der yn it doarp bard is. Hoe dat sa?’ Dineke seach my benijd oan, net betrape.
‘Samar.’
Wy stiene dêr ynienen frjemd, it praat op. ‘Ik sil nei hûs. As ik jimme helpe kin, dan graach. De skoalle komt foar de grutte fakânsje fêst net mear iepen.’
‘Wat in ramp,’ suchte Dineke. ‘Ast oan dy minsken tinkste.’
‘Ik sei: as ik helpe kin!’
‘O ja. Goed.’
‘Foarsichtich, fanke,’ wie de groet fan Hindrik en Neeltsje.
| |
| |
‘Ik sil heit freegje om in rabarberplant foar jimme.’
‘Dy kinst midden yn 'e simmer net ferplantsje! Do bist al net folle better túnker as Wander’ pleage Hindrik. Wander stie tusken de sânraapkes en stiek de skoffel omheech.
Doe't ik thús kaam hie heit de kaart fan Europa op tafel en liet de wiisfinger der oer kuierje. Hy skodholle. ‘'t Falt my raar ôf’, sei er. ‘Sjoch. Hast hiel Europa is noch beset op de neutrale lannen nei. De alliearden binne yn Rome, se ha in stikje Frankryk. Mar fan 'e Noardkaap oant yn Grikelân binne de Moffen baas. As dat allegearre doarp foar doarp, stêd foar stêd ferovere wurde moat. En dan ha de Dútskers dat nije wapen, dat V-ding, in fleanende bom.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd