|
| |
| |
| |
XIX
Begjin maart siet ik op in middei boppe te learen. Ik fermakke my mei mjitkunde, in fak dêr't ik net sasear in bolleboas yn wie, mar ik mocht it graach dwaan dat tekenjen fan figueren, it berekkenjen fan langten, oerflakken, ynhâlden. It krong mar stadich ta my troch hoe drok it yn 'e loft waerd, ûngewoan. As siet de himel fol mei fleanmasjines, sa swier en djip droande it en myn rút trille mei.
‘Hearre jimme dat!’ raasde ik boppe oan de trep. Mem kaam yn 'e keamersdoar.
‘Ja! De oaren steane bûtendoar. It is ien stik fleantugen, sizze se. Jan seit, dat it de ynvasy is, mar dy komt net sá, wol?’
‘Nee, dat sil't wol net. Mar se binne der wer.’
De dêrop folgjende dagen klonk ek tidenlang itselde geweldigde droanen. It kaam yn weagen mei koarte tuskenskoften, dat it hast stil wie. Se binne der wer. Op skoalle en op 'e dyk hiene de lju it der oer. Se binne der wer. Mar de Moffen sieten ek net stil. Wy seagen it op 'e nij: in fleantúch rekket út de formaasje, in jager sjit der as in wikel op ôf, gerattel fan geskut, behindige wolkjes. Altemets ûntkaam it oanfallen fleantúch en wy bliid. De strôte sloech ús ticht as in fleanmasjine reek en fjoer útstjitte en syn dwerrelfal begûn. Komme se der út? Dan de parachutes telle. Tsien moasten der wêze. It wiene hast noait tsien.
Jack hiet ús nije, mar de oare deis moast er alwer fuort. Der wie noris in hiele bemanning delkommen yn it
| |
| |
wetterlân, alle tsien hiel en wol. In pear boeren hiene se oppikt, opburgen en it haad fan 'e skoalle warskôge. ‘Wat moatte wy hjirmei?’
Yn in pear oeren wie alles regele, de tsien mannen ophelle troch Dineke en de jonges en goed djip it wetterlân yn ûnderbrocht yn in wenskip. Mar de Moffen wiene ek warskôge en pakten de boeren op. Ien hie de mannen noch krekt op 'e tiid in ferhaal leard om harren der út te ligen.
Dineke kaam efkes thús om te sizzen, dat Jack en de oare fiif piloaten, dy't al yn de buert ûnderdûkt sieten, op slach earne oars hinne moasten. ‘As de Moffen aanst begjinne te sykjen, moatte se neat fine kinne. Dizze buert moat hielendal skjin. Kom mei, Klaske. Wy moatte in goed plak sykje, dêr't net ien harren fermoedet. Jack, meitsje dy klear.’
Wy stoden fuort op de fytsen. ‘Wêr wolst hinne?’ frege ik.
‘Ik wit mar ien plak. It kleaster. Wy moatte tegearre soebatte.’
Och, hoe rêstich sjuttelen fuotstappen troch de gong, nei't wy skille hiene oan de kleasterpoarte. It lûkje gyng iepen en in freonlik, folslein rêstich gesicht ferskynde yn de iepening, in freonlike, folslein rêstige stim frege wat it boadskip wie.
‘Wy wolle der graach yn en gau,’ sei Dineke.
Der kaam aksje yn de muonts, as fielde er ús eangst oan. De poarte kaam fier iepen en hy klapte him daliks efter ús rêgen ticht.
‘Meie wy de prior efkes te wurd?’ frege Dineke.
De muonts gie ús no fiks oantstappende foar nei in keamer en justjes letter kaam de prior der yn. Hy koe Dineke blykber al, want hy frege daliks: ‘Wat kin ik foar jimme dwaan?’
Dineke lei út wat der geande wie en oft se seis piloaten bringe mocht.
‘Seis!’ bearde de prior.
| |
| |
Hy lei op syn bar út, dat it kleaster net fan him wie, dat er der mar net mei dwaan koe lyk as him goedtocht. Dineke stie te wippen fan ûngeduld.
‘It giet om minsken!’ sei se lûd. ‘Om piloaten, mar likegoed om de minsken by wa't se yn 'e hûs binne. En it moat op slach.’
De prior seach ús oan. ‘It moat,’ sei ik súntsjes.
‘Ja,’ sei hy. ‘Wy bringe se yn dat diel fan it kleaster, dêr't noait oaren komme meie as muontsen. Foar hoelang?’
‘In pear dagen. Op syn heechst!’ ûnthjitte Dineke gau. ‘Wy moatte tiid hawwe om nije plakken te finen en de Moffen moatte net mear op har iepenst wêze. En tankewol.’ Se krige de prior samar mei beide hannen beet. Aanst jout se him ek noch in tút, tocht ik, mar safier kaam it net.
‘Do nei hûs en lit Jan Jack oan it túnstek fan it kleaster ta bringe, dan moat Jack der sels mar hinne gean en oanskilje. Ik moat sjen, dat dy oare fiif te plak komme.’
Dútskers op motors jagen al troch de buorren doe't Jan ûnderweis wie mei Jack, mar se sloegen gjin acht op de jonge en de man.
‘Rêden!’ Mei dat boadskip kaam Dineke jûns thús. ‘It tilt op fan de Moffen.’
‘Hâlde se ek hússiking?’ frege mem.
‘Ik wit it net,’ andere Dineke. ‘Wy hoege yn elk gefal net benaud te wêzen, wat der ek bart. Dy piloaten sitte foarearst goed. Blijf zitten waar je zit en verroer je niet.’
‘Dy jonges yn it wenskip sille wol kjeld lije en honger ha,’ beprakkesearde heit.
‘Se skikke har mar efkes. Se hawwe de lêste tiid grif better op 't foer west as wy, dus dy ferhongerje fuortdaliks net. As heit no moarnier nei Tsjerkstra ta gean koe. It wenskip leit net fier ôf fan it húske dêr't wy ferline simmer yn west hawwe. It skip is fan de Brúnsma's. Tsjerkstra wit wol wêr't it leit. It soe it maklikste wêze, as
| |
| |
de Tsjerkstra's it iten fersoargen foar de piloaten. Tsjerkstra giet dochs hast alle dagen mei it skouke by syn fûken lâns, dus it falt net op as dy op it wetter is en wa sil sjen, dat er dan iten by it wenskip ôfjout.’
‘Hoe komme se oan safolle iten? Dy mannen kinne grif wol wat oan,’ woe mem witte. Fansels, dy siet sels altyd mei de frage: wat sille wy ite, wat sille wy drinke en wêrmei sille wy ús klaaie.
‘De earste dagen sil Tsjerkstra it grif wol rêde. Lange of Ien of ikke soargje wol, dat der bôlen komme en wat derby. Dan seit frou Tsjerkstra mar wat der mear komme moat,’ sei Dineke.
De Tsjerkstra's wiene daliks ree om de iterij te fersoargjen. Se fûnen it sels wol in moaie ûndernimming, hoe drok as se it der ek mei krigen. Doe't iksels op in neimiddei by Tsjerkstra-en-dy kaam mei de fytstassen fol itersspullen, seach ik de pannen mei stamppot stean te stomen op de kôkkachel. ‘Aanst yn 'e molkbus,’ sei frou Tsjerkstra, ‘en dan yn 'e skou. Ik haw it hotel al op regel. Se fregen ek om branje, mar myn man sei: dat kin net. Der komt om diztiid noait in minske yn it wenskip, dus heart der ek gjin reek ut de skoarstien te kommen. Hy hat der noch wat tekkenboel hinne brocht.’
‘Hawwe der ek Moffen yn de buert west?’ frege ik.
‘Ja. Earjuster in stikmannich op 'e fyts. Se seagen wakker om har hinne en ien kaam hjirhinne. Ik waard wol kjel. Mar hy frege oft wy ek bûter ferkochten. Myn man hat him mar gau in stikje ynpakt en der de gewoane priis foar frege. Sa sette dy fint ek wer ôf. Juster wie der in patrouilleboat op 'e mar.’
‘Se sykje grif noch,’ naam Dineke oan, doe't ik har it ferslach die fan myn reis nei Tsjerkstra. ‘Dy piloaten moatte noch mar moai efkes bliuwe wêr't se binne.’
‘Geane wy yn de fakânsje ek wer nei it húske fan Tsjerkstra?’ frege Anneke ynienen.
‘Goed idee, Anneke,’ priizge heit. ‘Wa't it earst by Tsjerkstra komt, moat mar freegje, oft wy it in moai skoft
| |
| |
hiere kinne. Om my in pear moannen. It sit dêr feiliger as wêr ek.’
In fjirtjin dagen letter swilen Lange, Ien, Twa en Wite de kleasterpiloaten en de wenskip-fleaners byelkoar en brochten se, oppakt yn twa Dútsk-lykjende auto's, fier fuort. Wy hearden, dat se ûnderweis noch oanhâlden wiene troch plysjes, mar Ien, mei allinne in Dútske ofsierspet op, hie se ferswetst. ‘Oft se no leauden, dat wy Dútskers wiene, of dat se gewoan benaud wiene foar spul, se lieten ús ride,’ fertelde Ien. ‘Mar as ik der noch oan tink, trilje ik op 'e nij. Dy Amearikanen diene it hast yn 'e broek fan benaudens. Ja, moatst dy foarstelle: samar yn in wyldfrjemd lân mei fjouwer wyldfrjemde keardels ûnderweis en oeral gefaar, dêr't se gjin aan fan hawwe.’
Ut en troch wie Dineke in hiele dei fuort op 'e fyts om de Amearikanen op te sykjen en har te bringen wat se nedich hiene. Fuort koene se net, want de ôffierroute nei Spanje wie brutsen. ‘Der is in hiele rigele minsken oppakt. Miskien dy frou mei de helgriene baret ek wol,’ sei Dineke. ‘Se kinne allegearre wol dea wêze.’
En doe kaam Dineke net thús, wylst se dochs dúdlik sein hie, dat se dyselde jûns werom wêze soe, want se moast noch nei menear Tsjeard ta. Wy wisten, dat se wer nei de piloaten ta wie. Wy wachten en wachten, mar gjin lûd op 'e dyk, neat. Mem stjoerde Jan en Anneke op it lêst op bêd. Se gie nei boppe om Anneke te bestopjen en ik rûn efter har oan om in boek op te heljen. Wy fûnen Anneke oerstjoer skriemend. ‘Wêr is Dineke no? As Dineke net weromkomt? Wêr binne myn heit en mem? As heit en mem net weromkomme, wêr bliuw ik dan? Tante!’ Se naam mem har skelk yn har fûsten en skuorde deroan as woe se wat ferniele. En mem, yn noed om Dineke, naam it protsje wanhope yn har earms. Wat sil se no sizze, tocht ik. No seit se wat, dat har hiele fierdere libben feroarje kin, mar mem kin net oars.
‘Do bist ús Anneke, salang't de oarloch duorret,’ begûn mem sêft mei de mûle boppe it swarte kopke. ‘En ás dyn
| |
| |
heit en mem wat oerkomme mocht, dan bliuwst altyd ús Anneke. Sit dêr mar gjin tel oer yn. Dan bliuwe wy byelkoar.’
‘Mei ik in bûsdoek?’ sei Anneke, wylst se oerein sitten gie op bêd. ‘No wol ik net mear gûle. Tante hat ek triennen.’
‘Wêr bliuwe jimme?’ rôp heit ûnder oan de trep.
‘Ja, wy komme sa,’ rôp ik werom. Dy earme heit siet fansels yn 'e lytse loege om Dineke en begriep net, wêrom't wy him allinne lieten.
Doe't ik op bed soe, sliepte Anneke. Ut Jan syn keammerke kaam it lûd fan sêft snoarkjen. Heit, mem en ik koene net sliepe. Dan leine wy op bêd, dan strúnden wy wer troch it kâlde en tsjustere hûs, dronken wat wetter, besochten it wer op bêd, praten altemets elkoar noch benauder mei ‘As se oppakt is’ en ‘Se sil dochs net oppakt wêze.’
De oare moarns rekken Anneke, Jan en ik al nei skoalle en heit nei it wurk, mar ik alteast brocht nearne wat fan telâne. Menear Hoekstra fersocht my te fertellen, wêr't myn gedachten omhingen. ‘By de les, menear,’ wat oars.
Ik jakkere nei skoaltiid nei hûs en ik seach Jan en in eintsje efter him oan Anneke hurddraven. Wy fûnen men yn de stoel, se line efteroer en sykhelle djip. ‘Dineke is terjochte. O gelokkich, gelokkich.’
Wite hie west om te fertellen, dat Dineke ûnderweis op 'e fyts sa beroerd wurden wie, dat se net fierder koe. Se hie noch krekt by it hûs fan kunde komme kinnen foardat se flaufoel. Dy minsken hiene har op bêd brocht en harren dokter roppen. Dineke hie hege koarts, mar de dokter koe neat bisûnders fine. Se is skjin ynein, sei er. In koerierster, in fanke dat boadskippen oerbrocht foar it ferset, hie fan 'e moarn by Wite west om te sizzen wêr't Dineke keard wie. Se soe nochris oankomme om te sizzen hoe't it mei Dineke gie, en oft se dan skjinne klean meikrije koe.
| |
| |
‘Bern, wat sjochst derút!’ skodholle mem, doe't Dineke in dei as tsien letter de hûs yn stapte.
‘My mankeart neat mear, sei de dokter. Meager mar sûn. Dy minsken hawwe bêst op my past. Eins wie it bêst noflik om op bêd te lizzen en bedoarn te wurden.’
Mem seach wat sneu. No moast se in hiel ferhaal oanhearre fan hoe goed en hoe aardich en hoe gesellich, wylst se net iens wist wêr en by wa. Se skode op it puntsje fan de stoel en sagau't Dineke útferteld wie, ferdwûn se nei de keuken.
‘No sil mem dy bedjerre,’ sei ik tsjin Dineke.
‘Hoe dat sa?’
‘Do sietst hjir op te skeppen hoe goed ast it hân haste. Dat lit mem net samar oer har komme. Sjoch mar.’ De doar gie iepen en mem kaam deryn mei it theeblêd. Der lei in haakt kleedsje yn en dêrop stie ús knapste beker mei sûkelademolke en in panne mei brochjes mei tsiis en gehakt.
‘Hat mem noch altyd sûkeladepoeier?’ frege Dineke fer heard.
‘Wat ik net haw,’ die mem geheimsinnich.
‘Skielk is de oarloch foarby, yn de winkels steane lange rigen buskes mei sûkeladepoeier, en wat fine wy dan efter yn de keukenskast? In ferpleechsterbuske mei in boaiem cacao. Mem hat te sunich west,’ sei ik.
‘Pleager,’ sei mem. ‘Do silst noch wolris bliid wêze, dat ik sunich bin mei de lêste bytsjes.’
‘Jou my no dochs mar in beker sûkelademolke,’ besocht ik. ‘En mem sels ek.’
Mem hippele bliid nei de keuken en traktearde harsels en my. ‘En no bliuwst noch moai in wike thús om fierder op te knappen,’ sei se.
Dineke hie fansels alderearst by menear Tsjeard west, dat se moast de oare deis nei Den Haach. Se helle de fytstassen út de bykeuken en liet ús de ynhâld sjen: tûzenen distribúsjebonkaarten en oare bonneboel. ‘Do
| |
| |
moatst mar mei,’ sei se, ‘dy boel kin ik noait allinne sjouwe. Sa fit bin 'k no ek wer net.’
‘Wêrom moat dat spul nei Den Haach?’ frege mem.
‘De jonges hawwe safolle spullen út in distribúsjekantoar helle, dat wy genôch hawwe foar ús ûnderdûkers en dit is der oer. Yn Den Haach sitte se te springen om bonnen.’
Elk mei in skoaltas ûnder de earm setten wy nei it stasjon. Ik hie my der al op taret, dat wy stean moasten yn de trein, mar dat foel ta. Dineke kocht earste-klas- kaartsjes, dat ik sakke as in prinsesse yn it reade pluche en knikte elegant nei de beide hearen, dy't al yn de koepee sieten, 't soene wol deftige hearen wêze. Se knikten stiif werom en seagen efkes nei de skoaltassen.
Yn Meppel moasten wy yn in oare trein, sei de kondukteur, mar hy wist net wannear't dy komme soe, wy koene ús yn elk gefal wol in healoere ôfjaan.
Dineke loadste my mei nei it kafee rjocht foar it stasjon oer en bestelde kofje. Wy slobberen it blauwige drinken en ynienen sei Dineke: ‘Dy fint sit nei ús te sjen.’ Se wiisde mei de holle oerdwers. Dêr kaam er al nei ús ta, glimke freonlik en frege: ‘Binne de dames op reis?’
Dineke knikte en fertelde, dat wy op ús trein wachten. De jongeman frege wêr't wy hinne moasten. Ik fûn it mar yslik. Dineke blykber net. ‘Nei Den Haach,’ sei se. ‘Nei ús muoike.’
‘Dat treft,’ sei er. ‘Ik moat ek nei Den Haach. Mei de auto. Ja, net myn eigen, hear. Ik bin sjauffeur en ik moat de auto bringe. Wat selskip soe my wol noaskje.’
Dineke naam de lift samar oan. As sy it oandoarst, dan ik ek. Ik ûndersocht myn gedachten, oft dêr earne freze yn omspûke. Dat wie sa net. Dineke joech har del njonken de sjauffeur. ‘Van der Meulen,’ sa stelde er him foar. Ik kaam efteryn mei de tassen oer de flier njonken de fuotten. In knappe wein, sêfte learen kessens en bêst de gong deryn. Dit siet ek wer prima.
| |
| |
‘Och hea,’ hearde ik Van der Meulen sizzen, ‘dêr hast dy ek.’ Ik seach oer Dineke har skouder foarút. Fjouwer mannen yn swarte unifoarmen kamen út de berm, elk in gewear foar har út. Ien stiek de hân op. Hastich skode ik de tassen ûnder myn knibbels. 't Soe wol neat jaan, mar do dochst teminsten wat.
De sjauffeur bûgde oer Dineke hinne en draaide it rút del. Fuort stiek der in gewearloop nei binnen. ‘Papieren!’ kommandearre de man. Ik saach Dineke har nekke read wurden en ik koe wol spuie. Wie dit it?
Van der Meulen like sa kalm as wat. Hy die in taast ûnder it dashboard en joech de man mei de spuit in pakje papieren. ‘En doch dat ding dêr mar wei. It mocht ris ôfgean,’ sei er derby. Dy wie net benaud! Wêrom net. By wa sieten wy yn de auto?
Van der Meulen krige de papieren werom, de lânwachter - in nij soarte fan jagers op alles wat de Moffen net hage, rekrutearre út de NSB - groete opmerklik hoflik mei ‘Goeie reis, kammeraat’ en wonk, dat wy trochride koene.
‘Kammeraat,’ gnyske Van der Meulen. ‘Dizze auto is fan in hiel hege amtner yn Den Haach, in NSB-er. Ik bin syn sjauffeur wurden omt ik oars nei Dútsklân moast en it is in knappe wein. Of net?’
‘En in feilige,’ sei Dineke.
‘O ja, dêr mankeart neat oan by dy hege hearen.’
Ik begriep wêr't Dineke op doelde: wy soene ús frachtsje grif sûnder ûngemakken yn Den Haach krije. 't Wie krekt sokssawat as dy NSB-tram yn Drinte. Yn Den Haach skeat my de skrik dochs noch efkes yn de fuotten, doe't Van der Meulen der op stie om de beide dames, mei wa't er sa gesellich riden hie, persoanlik by muoike ôf te setten. Dineke joech flot in adres op en foar de doar namen wy mei hantsjeskodzjen en tankewols ôfskied. Dineke bleau noch stean om him nei te wiuven oant de slide om 'e hoeke ferdwûn.
‘Moatte wy hjir wêze?’ frege ik.
| |
| |
‘Ja, mar ik haw in raar gefoel,’ bekende Dineke. ‘Rin do efkes fuort mei de tassen, dan skilje ik oan.’' Ik soe wat sizze, mar se snaude: ‘toe, fuort.’ Doe't ik by de hoeke wie, seach ik efterom en dêr kaam Dineke oanstappen. Se naam my by de earmtakke en sleepte my mei de hoeke om.
‘Wat is der?’ frege ik.
‘It doocht dêr net. Ik haw trije kear skille en de oare kear dat ik hjir wie die de frou fuortdaliks de doar iepen. No barde der neat. Ik fertrou it net mear.’ Dineke naam ien fan de tassen fan my oer en wy rûnen mar. Dineke sei neat, se prakkesearde. Ik koe har net helpe, ik wachte mar ôf, sette de fuotten op Haachske trotwaars tusken Haachske minsken, in mislik gefoel yn de kiel, besefte wer wat wy yn ús tassen ferfierden, woe dat wy fan 'e dyk ôf wiene.
‘Ik wit noch ien oar adres hjirre,’ sei Dineke. ‘Dêr moatte wy hinne.’
Ik wie allang bliid, dat wy wer in doel hiene. Dineke rieplachte har kaart fan Den Haach hoe't wy dêr komme moasten.
Soarchlike gesichten ferwolkommen ús. De Moffen hiene krekt dy nachts guon fan it Haachske ferset oppakt. ‘Ek Ingwersen?’ frege Dineke. Ja, en hoe't sy dêr by kaam.
‘Dêr haw ik krekt oan de doar west,’ fertelde Dineke. ‘Ik hie in sterk gefoel fan gefaar en doe't de doar net daliks iependien waard, binne wy gau fuortgien.’
‘Dan hast gelok hân. It hûs is beset troch de Moffen en se pikke alles yn wat der oan de doar komt. In goed oere lyn ha wy op de hoeken fan de strjitte wachtposten útset, mar dy kenne fansels net alle minsken dy't by Ingwersen komme kinne.’ De man siet wakker ferslein oan 'e tafel.
Der hinge in benearjende sfear yn dit hûs. De frou bea ús iten en drinken oan, mar Dineke sei, dat wy krekt wat hân hiene. Dat wie net sa. De minsken fleuren wat op, doe't wy de tassen útpakten. ‘Dat sille wy nedich hawwe,’
| |
| |
sei de frou. ‘Mei ús freonen sil ek wol materiaal ferdwûn wêze. No kinne wy yn elk gefal de ûnderdûkers helpe.’
Se praten oer har freonen as wiene se foargoed fuort, as wiene se al dea.
Skreau men sa maklik jins freonen ôf as de slach foel?
‘Wy sille fuort,’ sei Dineke ynienen. ‘Jimme hawwe wol wat oars te dwaan tink. It bêste. Miskien falt it ta.’
‘It is hjir noch noait tafallen,’ sei de frou. ‘Us beide soannen binne in goed jier lyn oppakt en wy hawwe noait wer wat fan harren heard. Mar wy sette troch.’ Ik fielde my delsetten yn in werklikheid fan in hurdens, dy't ik net koe, en net oankoe, en ik mompele mar wat by it ôfskied.
‘Dus sa kin it gean,’ sei ik tsjin Dineke. Se sette de stap deryn as moast ek sy wat kwyt. Ik prakkesearde ûnderweis oer har. Troch har sieten wy no net finzen by Ingwersen thús of al yn de bak. Har sterk gefoel fan gefaar hie ús rêden. Wêr kaam dat wei? Ik frege it har.
‘Ik wit it net,’ sei se. ‘Ik haw it ienkear earder hân. Yn Utert. En doe wie 't ek mis. Dan is it krekt as wurd ik warskôge. Hiel frjemd.’
‘Wol maklik,’ sei ik.
‘Ja, mar ik sil der mar net fêst op rekkenje. Gewoane foarsichtichheid liket my noch it bêste. Praat thús mar net oer myn foargefoel, hen!’
‘Ast dat net wolste.’
‘Nee. Wa seit my, dat it altyd wurket.’
Wy fertelden thús al oan heit en mem wat ús oerkommen wie. It makke harren der net rêstiger op. ‘Hast reuseftich west,’ sei Dineke foar't ik op bêd soe.
‘Soene se dy Ingwersen no martelje? Ik bin bliid, dat ik him net ken, oars soe ik my foarstelle...’
‘Se sille it earst wol yn goedens besykje. En hy sil wol besykje alteast wát te ferklappen, bygelyks oer minsken dy't dochs al dea binne, of oer ien fan wa't er fêst wit, dat dy yn gjin fjilden of wegen te finen wêze kin. It hinget der ek fan ôf oft se gefaarlik spul by him yn 'e hûs fûn
| |
| |
hawwe of neat fan soks. Dêr witte wy allegearre neat fan en dus kinst ek net riede wat der fierder mei him bart.’
‘Ik fyn it ferskriklik. Ik wit net, oft ik noch wolris mei dy mei doar.’
‘Watst net doarste, moatst net dwaan.’
‘Nee. Ik bin no bliid, dat ik moarn gewoan nei skoalle ta kin.’
Op bêd ruts ik my langút, earms boppe de holle, om mei de hiele lea te fielen dat ik lekker feilich lei. 't Hijgend hert der jacht ontkomen. Bis! De lânwachters hiene my al út it sin west.
Ingwersen? Wie er âld, wie er jong, hie er in frou, bern, guon dy't fan him hâlden? Hy en dy oaren, dy't hiel gewoan oaren frij, yn libben hâlde woene. De skille giet, de doar klapt iepen, de falle ticht. Gjin misdied, al in ûnfoarstelbere straf. Dineke en ik noflik op bêd.
Kom dêr mar ris út.
‘Wat bist stil tsjintwurdich,’ klage Jopy. ‘Hast wat? Ik wit it: fereale.’
‘Eh nee ju. Dêr bin 'k noch net oan ta, ha'k doe mei Andrys wol murken.’
‘O, dêr sitst oer yn. Fêst omt Hinke no mei Andrys is.’
‘Miskien.’ Ik hâlde my sa knap op 'e flakte, tocht my.
‘Hoe is 't mei Hinke har broer? Ik doar har der eins net iens nei te freegjen.’ In nij ûnderwerp. Jopy gie der fuort op yn.
‘Witst dat noch net? Hy hat him opjûn by de SS foar it Eastfront. Dy sjogge se net wer, ast hearst hoe need it dêr gien is. Miskien wol better. Sa'n ien komt der hjir noait wer tusken. 't Is wol ferskuorrend foar Hinke-en-dy. Sis, se sizze, dat Wytse syn heit thús is. No ja, hy sliept nachts net thús, mar by kunde of sa. Hy is útnaaid, sizze se. Noch gelyk.’
‘En dat fertelsto my en immen hat it dy ferteld en dy hie it wer fan immen. Noch efkes en it is it hiele doarp troch oan plysje Van der Zee ta.’
‘Eh, hoe komst derby,’ sei Jopy.
| |
| |
‘Witsto wol, dat troch gepraat al ferskeidene minsken omkommen binne, of teminsten oppakt?’
‘Ja, dy joaden dy't langlêsten op it plysjeburo sieten en doe ynienen ek wer ferdwûn binne.’
No hoasfuotlings, Klaske, tocht ik; hjir moatst mear fan witte. ‘Hoe komst dêrby?’ frege ik.
‘Dy binne by ús muoike-en-dy yn 'e strjitte oppakt. Muoike sei, dat dy minsken by wa't se ûnderdûkt sieten, dêr wat oer opskept hawwe, en sa is op it lêst dy Barendsma fan de krante, witst wol, derefter kommen. Dan kinst no sels it ferfolch wol riede. Mar dat gie fansels om joaden, net om arbeiders yn Dútsklân.’
‘Soene se Wytse syn heit net daliks pakke as se him fûnen?’
‘Miskien wol.’
‘No, klets der dan ek net oer.
‘No moatst net flauwer. Ik kin soks dochs wol tsjin dy sizze?’
‘Nee, leaver net.’
‘Hè, wat bist kribbich hjoed.’
Thús fertelde ik, wat ik fan Jopy heard hie oer Barendsma. Dineke sette har efter ús âld skriuwmasjine, erfstik fan pake Jagersma, en typte in brief oan de journalist mei de meidieling, dat It Forset - se skreau it mei haadletters - no wist, wa't de joaden en har helpers hokkerdeis oanbrocht hie. Dit feit soe him sûnder ferwin nei de oarloch oanrekkene wurde.
Ek mocht er der op rekkenje, dat nij ferried opslach mei him ôfrekkene wurde soe. ‘Sjesa, lit him mar yn de knipe sitte,’ sei se en slikke it kefert ticht. Jan mocht postiljon wêze.
De oare deis kaam ik Barendsma op 'e buorren tsjin. Wie it brief him oan te sjen? Nee, like proastich as ornaris, slach yn 'e rêch, hoed hupsk: de man dy't oan de kant fan de macht stiet, de man dy't noch noait ûngelyk hân hat.
| |
| |
In bytsje soarchlikheid op dat bakkes hie my oars wol goed dien. Ik draaide my hookstrooks om en folge him op in distânsje, ik wit net wat ferwachtsjend. Hy rûn de buorren út, gie de hoeke om en ik wie krekt op 'e tiid deselde hoeke om om te sjen, dat er fearjend de stoepe fan it plysjeburo naam. Wie dy waarnimming fan belang of net fan belang?
‘'t Wie te ferwachtsjen, dat er mei it brief nei de plysje ta gean soe. Dat wie grif syn boadskip,’ sei Dineke. ‘No ris fernimme oft dy goeie plysjeman ek wat wit. Dêr moat Twa mar efteroan.’
Dy jûns hiene se fergadering by menear Tsjeard oer it gefal-Barendsma.
Dineke kaam thús mei it ferhaal, dat Barendsma him wakker tjirge hie op it buro. Hy sloech mei twa fûsten op it brief en easke, dat de saak útsocht waard. Van der Zee hie fuort mei it brief nei Landman, de kantoarboekhannel, west om te freegjen op hokker masjine oft dat typt wie.
‘Hat er út detectiveboeken grif,’ ornearre Jan.
Op in Remington, in âld type, hie Landman fuort sein. En wa hawwe in Remington? woe Van der Zee witte. Landman sneupte syn administraasje der op nei en skreau persoanen en ynstellingen yn it besit fan in Remington op in kladsje: Barendsma, Van der Zee, de boargemaster, it gemeentehûs, it plysjeburo, it distribúsjekantoar. Dy Landman! Dineke hie it brief typt op ús antike Olympia.
‘Gjin wurd hjiroer nei bûten, hear,’ warskôge Dineke doe't wy útlake wiene. ‘Landman moat gjin lijen krije.’ Se seach binammen Jan oan, foar wa't it grif o sa ferliedelik wêze moast om sa'n prachtich ferhaal oan syn maten oer te briefkjen.
Jan krige in kaam en prottele: ‘Hoechst my net sa oan te sjen. Ik pas wol op, hear.’ Hy krige syn boek op en ferdwûn nei boppe.
‘Toe, Dineke’ klage mem. ‘Hy hat by myn witten
| |
| |
noch noait wat ferklapt. Hy hat ál holpen as dat moast. Misledigje dy jonge dan ek net.’
‘Hm, nee,’ joech Dineke ta. ‘Ik sil aanst wol mei him prate.’
‘Aanst? Op slach,’ sei mem lulk. ‘Wat mienst wol. Dy jonge fielt him no ûngelokkich.’
Dineke sette nei boppe en efkes letter kamen se tegearre de keamer yn. Jan seach noch al prot, mar in hoart letter lake er om wat er yn syn boek lies.
‘Is 't in grappich boek? Mei ik it ek lêze?’ frege Anneke.
‘'t Is in jongesboek,’ sei Jan koart.
‘No, wat soe dat?’ Anneke besocht Jan it boek út hannen te slaan.
‘Hé, hé!’ rôp mem. ‘Lit dat. Hjir wurde gjin boeken knoeid. Wat binne jimme dwers.’ Se fage in losrekke túfke hier fan de foarholle.
‘Wurch, Jikke?’ frege heit.
‘Eh, ik kin net oer dat gekreau. Dêr wurdt men wurch fan.’
‘Jimme hearre it,’ warskôge heit. ‘Klaske, Jan, jimme waskje ôf.’
‘Ik moat myn húswurk,’ sei ik beret.
‘Dat dochst dêrnei mar.’ Heit syn stim klonk driigjend en dat wie ik net fan him wend. Jan wie, earlik, noait te beroerd om wat foar mem te dwaan, dat hy hie de tsjettel mei waarm wetter al fan it petroaljestel om it yn it omwasktobke te dwaan, doe't ik de keuken ynkaam.
Hy wosk om, ik droege of. Ik wie fuort myn kribbekeurichheid kwyt, doe't er mei syn hege stim ‘Beelden uit mijn kinderjaren’ ynsette. Ik harke efkes en foel doe mei de twadde stim yn. It song noflik yn ús keuken, krekt as stiigde it lûd muoiteleas fol en rûn ta jins kiel út. Heech sjonge koe ik net, mar Jan like gjin noat te heech te gean. It makke my lokkich, ik krige der einefel fan, dy jonge sjongende njonken my, en no muoide it my, doe't de lêste panne skjin op it oanrjocht stie.
| |
| |
De dagen langen en wy mochten wer ris oant jûns tolve oere bûtendoar, want wy hiene ús blykber in skoft net al te bot misdroegen yn moffeëagen. Op in jûn, al oer tsienen en goed nacht, waard der ‘folluk’ roppen by de efterdoar. Anneke lei op bêd en wy hiene fierder gjin sichtber kwea yn 'e hûs, dat heit rûn fuort nei de bykeuken.
‘Immen foar dy, Dineke,’ kundige er oan. Heit spitste de lippen en draaide mei de holle fan: wat dit moat!
Dineke ferdwûn en kaam der wer yn mei... menear Bos, ús wiskundeleraar.
Ik seach grif wakker ferstuivere, want hy sei: ‘Gjin klachten oer dy, Klaske. Ik moat mei Dineke prate.’
‘Yn 'e foarkeamer mar,’ sei mem.
Wy hearden wat gemompel efter de foarkeamersdoar en ynienen lûder: ‘Jawol’ en dan in namme. Tsjeard? Ik krige der rillings fan. Menear Bos is gelyk oan menear Tsjeard? En dat stie oerdei moai mei passer en liniaal foar de klasse om ús troch de tûkelteammen fan de wiskunde te loadsen. Hy hie de lêste moannen wol gauris in dei frij, kaam my yn 't sin. Hiene heit en mem it ek heard en ret?
Koe ik aanst Dineke rjochtút freegje of menear Bos en menear Tsjeard yndied deselde wiene? Koe ik it himsels freegje? Ik siet mei in kleaune tizeboel yn it liif. En hoe moast dat moarn op skoalle? Neat sizze, neat skine litte, folslein neat, gewoan dwaan. Mar hoe docht men gewoan as it net mear gewoan is?
Tagelyk kamen se ek wer de wenkeamer yn en mochten, jawis, graach in kopke surrogaat-kofje. Menear Bos knikte my ta en ik knikte mar werom. Heden, wat in frjemde tastân. Sei er mar ris wat. Hy fielde sels blykber ek oan, dat wy hjir net gewoan gesellich byelkoar sieten, master en learling.
‘Dineke neamt my Tsjeard. Wolris fan heard miskien?’
Ik knikte en no koe ik ek laitsje.
‘Moarn bin ik net op skoalle. Juffer Douwenga falt
| |
| |
foar my yn, dus do hast dyn húswurk jûn net om 'e nocht dien. Dineke en ik moatte moarn nei Hollân.’
‘Uh,’ begûn mem. ‘Uh. Wy sitte wolris in bytsje yn noed as Dineke op 'en paad is.’ Mem suchte as hie se in slim set efter de rêch.
‘In bytsje?’ sei er. ‘Wolris slim, tink. Ik ek. Mar sy is altyd noch feiliger ûnderweis as ik, of as ien fan de jonges. En se is sa foarsichtich as ien. Se sil noait risiko's nimme dy't net perfoarst nedich binne. Sokken rêde it lang. Wis is noait immen.’
‘Noait wis,’ sei heit menear Bos nei.
Menear Bos hie in koker mei selsdraaide sigaretten by him en dêr feroare heit syn stimming fuort fan. Hy stiek ien op, swaaide de sigaret ûnder de noas lâns en helle it earste lûkje djip yn. Ik wie bliid, dat menear Bos efkes sitten bleau en gewoan mei ús prate. Sa begûn ik alteast in bytsje te wennen oan dizze ûnferhoedse konfrontaasje mei Tsjeard/Bos. En moarn soe er der gelokkich net wêze. It swit briek my wer út, doe't ik betocht dat menear Bos wolris alles witte koe fan myn Amsterdamske reis.
De oare jûns, nei de reis mei menear Tsjeard, kaam Dineke fleurich, ja wat oerallich drok thús.
‘Vanwaar, Géhazi?’ pleage heit.
Dineke pikte it grapke op: ‘Ik haw wrychtich wol “heren derwaarts” west hjoed. En wy binne feilich werom. Dat hie oars net folle skeeld. Minsken, ik bin sa bliid as in protter, dat it goed beteard is. Mei ús alteast.’ Ynienen foel de blierens fan har ôf.
Anneke en Jan wiene al út 'e wei, dat wy krigen it ferslach fan de dei. Menear Tsjeard soe nei in gearkomste ta mei Knokploech-lieders út it hiele lân. Dineke moast mei om syn papieren ûnder de klean mei te sjouwen. De fergadering soe yn Laren wêze. ‘Yn Utert stapten wy oer fan de trein op de Gooise tram. Wat tichter by Laren, wat ûnrêstiger ik waard. Ik siet grif wakker hinne en wer
| |
| |
te rideljen, want menear Tsjeard sei: “Sitst op brannettels?” Op it lêst hâlde ik it net mear út en gie nei it balkon.’
Foargefoelens, tocht ik, Dineke har foargefoelens, dêr't ik thús net oer prate mocht. No sei se it sels. No sei se, dat se om it hoekje fan it balkon foarút loerde nei it stasjon fan Laren, omt se de saak net fertroude.
‘It tilde op fan Grüne Polizei op it perron. Dat koe ik al min yn de folle tram tsjin menear Tsjeard sizze. By it útstappen flústere ik him ta: “Kom mei, jou my in earm, goed fereale, neat freegje.” En se lieten ús stappe, wylst se alle allinnereizgjende mânlju oanhâlden foar kontrôle.’
In eintsje fan it stasjon ôf, oan in plein, is in kafeeke mei in terras. De sinne skynde, dus dêr koene sy mei goed fatsoen wol sitten gean en drinken bestelle. Sy woene ôfwachtsje oft der fierder ek wat barre soe. Menear Tsjeard murk op, dat der aldergeloks net ien yn deselde tram siet, dy't hy koe. Ynienen seach Dineke Roel fytsen - ‘Dyselde Roel fan dy yn Amsterdam’, sei Dineke -. Hy fytste stadich en dikere alle kanten út. Hy ried nei it stasjon ta, draaide en kaam de kant fan it plein wer út, almar kuerende. Dêr seach er Dineke en menear Tsjeard sitten en kaam nei harren ta. Hy fertelde, dat Louis út Helmond yn Den Bosch oppakt wie, op it stasjon, méi syn aginda dêr't de gearkomste yn Laren yn oantekene stie. Op it stasjon yn Utert hiene se de oaren noch opheine kind, mar Dineke en menear Tsjeard wiene harren ûntkaam. Roel wie opskille, omt er al yn Laren siet, mei it boadskip om út te finen, hoe't it menear Tsjeard fergie. Se hiene yn it kafee wat iten en doe't se wer bûtendoar kamen, wie der gjin Grüne mear te fernimmen. Se reizgen gewoan mei de tram werom nei Utert en fierder gjin lêst.
En Louis? Sa foel der in nije namme en sa telde er ek al net mear mei. Oppakt yn Den Bosch, fêstsetten, men wist net wêr, ûnderfrege, men doarst net tinke hoe, yn in stimming, men skrille derfan tebek. Louis. Louis dy't
| |
| |
ûnfoarsichtich wie, plak, datum en tiid opskreau yn in aginda ynstee fan it ûnthâld te brûken, syn maten dêrmei yn gefaar brocht en op dit stuit himsels grif mear ferwiten makke as syn fijannen. Amateuristysk gedoch kaam tefolle foar, sels no noch. Dineke tocht blykber itselde, want se sei: ‘Oppakt wurde is slim, mar ik hoopje net, dat ik oait troch eigen soargeleasheid snapt wurd. Dat soe 'k mysels noait ferjaan.’
‘'t Wurdt sa'n gewoante,’ sei heit. ‘Do efkes dit en do efkes dat. Dineke efkes in pear piloaten ferkasse, Ien en Twa efkes in gemeentehûs oerfalle, Edammer en Wite efkes in distribúsjekantoar yn om de bonneboel.’
‘Ho,’ protestearre Dineke, ‘sa giet it net. Foar elke oerfal wurdt in tige sekuer plan makke mei kaarten en plattegrûnen derby, mei tsjinstroasters fan amtners en plysje, mei ôfspraken mei in goeie amtner. Dat giet net samar efkes.’
‘Mar as it altyd goed giet, dan moat it wol routine wurde en routine is libbensgefaarlik,’ lei heit der tsjinyn.
‘Wy ha in goede ôflear hân doe mei it plysjeburo hjirre,’ sei Dineke.
‘Dat is sa,’ joech heit ta. ‘Mankeart Ien hielendal neat mear?’
‘Hy hat noch in hoart krukt, mar dat is ek wer oer. Hy sjocht der trouwens net bêst út.’
‘Hat er wol in goed kosthús?’ woe mem witte.
‘Sa bêst as wat. In húshâlding mei in espeltsje bern, dêr partet it wat rommer om fan de bonnen. Hy organiseart sels ek wolris wat iten.’
‘Hy wat?’ frege ik.
‘Kensto dat wurdt noch net? Organisearje is, as heit der op út giet om turf, of as minsken in lekken ruilje oan bûter, as minsken - ja, ferdomme dat bart, sorry dat ik der om flok - har trouring ôfjouwe foar in hoekje spek. Rothoeren. Der ha wy hjir gelokkich net folle fan. Wy hearden it fan ien boer. Dêr hawwe Ien en Edammer op in jûn let hinne west, maskers foar, sabeare in revolver yn
| |
| |
de reinjasbûsen, om him goed benaud te praten. Noch ienkear en dan soene se him wol krije. De boerinne siet derby te moartsjen en smeke om genede.’
‘Wa wie dat, ju?’ frege mem.
‘Dat docht der net ta. As 't goed is, hearre wy noait wer in klacht oer dy smearlap.’
‘Fan dat bienbitige gesicht fan Edammer soest sá al bang wurde, lit stean as er noch in doek foar it gesicht hat. En dan dy wetterblauwe eagen derboppe. Huu, krekt satan sels.’ It mankearde mem net oan fantasy.
‘En dan Ien syn bolderlûd derby. Dy kin him better sabeare opwine as wa ek. It muoide him oars al gau om dat minske,’ sei Dineke, ‘wylst dat frommes noch ynklauweriger wêze moat as dy man. Mar skriemende froulju, dêr kin Ien net oer, seit er.’
‘Wêr't jimme jim al net mei bemuoie. Mei in swarthandler, hie 'k tocht.’ It like heit net goed ta, blykber.
‘Moatst it dan mar gewurde litte, dat sokken minsken sûnder iten útrûpelje?’ Mem wie it der folslein mei iens. ‘Ast dan dochs in KP haste, kin dy dêr ek moai efkes mei rêde.’
In wike as wat letter stode ynienen in man by ús ta de keamer yn. Heit, mem en ik skeaten oerein en seagen him mei iepen mûlen oan.
‘Landman!’ rôp heit, doe't er binnen de rûnte fan it lampeljocht oanlâne wie. De Remington-grap, tocht ik, mar dat is al in moai skoft lyn. Landman hime sa, hy koe gjin wurd kwytwurde.
‘Gean sitten,’ sei mem en skode him in stoel ûnder it gat. ‘Wat drinken?’
Hy knikte. Syn nij gebit klappere tsjin it glês wylst er wetter dronk. Ik seach de adamsknikkert op en del wippen boppe syn te rom boardsje. Raar, wêrom hawwe mânlju sa'n ding.
Al stammerjend en slokkend fertelde Landman wat der bard wie. In plysjeman wie by him ta de hûs yn flein
| |
| |
en hie sein: ‘Fuort. Nei Jagersma oan de feart’ en daliks dêrop hearde er gedraaf yn 'e winkel. Wat der krekt geande wie, wist Landman ek net, mar it wie al dúdlik, dat se om him kamen. ‘En hoe is 't no mei myn frou. De grutjonge is ek krekt thús en as dy no ek mar útnaaid is.’ Ynienen skriemde er, de hannen foar de eagen. ‘Wat moat ik no?’ kaam der wakker wiet út.
‘Hjir bliuwe,’ sei heit kalm.
‘Mar de frou en de jonge.’
‘Dêr kinne jo op dit stuit neat foar dwaan. Wy moatte de dei ôfwachtsje en dan sjen gewaar te wurden wêrom as se by jo kamen en hoe't it mei jo frou en de jonge beteard is.’ Mem spande har yn om sa rêstich mooglik te praten, dat de wurden kamen der ûnecht stadich út.
‘En wêrom moast ik nei jimme ta?’ frege Landman ynienen en seach heit strak oan. Ik seach heit syn gesicht op ‘foarsichtich’ springen.
‘'k Wit net. Miskien wie it dy plysje wol, dy't mei my op 'e skaakklub is, en skeat myn namme him it earst yn it sin. Sa giet it wolris, as men hommels wat betinke moat.’ In net ûnaardige ferklearring foar dit stuit. ‘Dat kin,’ sei Landman. ‘Mar wat no?’
Mem besocht him in sliepplak oan te praten, mar hy woe fan gjin sliepen witte.
‘Ik smyt noch in pear turven yn 'e kachel,’ sei heit.
‘Dan hâlde jo en ik it hjir fannacht wol waarm. Skake jo?’
‘Eh man, wa kin sa skake. Ik skaak trouwens hielendal net.’
‘Damje dan, Landman. Wy moatte al wat by de ein hawwe om de sinnen te fersetten.’ Heit wie net fan doel om in nacht by in skriemende en ‘Wat no?’ - roppende Landman te húswarjen, fernaam ik wol.
‘Krij it boerd en de skiven mar, Klaske. Dan stiet it spul klear. Jikke, ast noch earne sigaretten haste, of byneed peuken, dan komme dy no fan pas.’ Mem skodholle. Ik hâlde hússiking op Dineke har keamer en de
| |
| |
opbringst wie trije sloppe sigaretten, seis peukjes, wat tabaksstof en in stik as wat floeikes. Heit knikte my wakker tankber ta.
‘Fan ien sigaret kin heit wol twa draaie,’ stelde ik út.
De mânlju sieten te damjen, doe't mem en ik nei boppe giene. ‘Stumper,’ flústere mem. ‘Miskien neat wend.’
‘Soe 't fan de Remington-grap komme?’ sei ik. Mem helle de skouders op.
De dei brocht gjin ried. De goeie plysjeman - hokker fan de trije dy't ik wolris fytsen seach, it wie wist ik noch altyd net - hie Twa net fertelle kinnen wêrom't se ynienen opdracht krigen om Landman op te heljen. Net om dy Remington-saak, tocht him. Dêr hie Van der Zee fierder gjin wurk fan makke: sokke spitsen wiene de NSB-ers ûnderelkoar no ek wer net. Mar wêrom dan al? As ien it wist, dan Landman sels, mar dy sei kwealik wat oars as ‘Wat no?’ Hy moast earst mar ris goed ûnderdûke, rette heit him oan. ‘As ik jo wie, soe ik dat grif dwaan.’ Hie Landman in plak, dêr't er hinne koe? In troude suster op 'e Klaai. Moai, dy hie alteast net in buordsje mei de namme Landman op 'e foardoar, en as er moarnier al betiid fuort fytste wie er al in moai ein út 'e reek foardat it hielendal ljocht wêze soe. Mem soe wol om in potsje inket of in potlead nei de winkel ta en frou Landman sizze hoe en wat.
Landman sette yndied ôf. Mem nei frou Landman. Heden, wat wie it ek wat mei dy smoarge oarloch net, wy hiene der noch noait lêst fan ûnderfûn sasear, en no waarden wy der samar efkes yn behelle troch de skaakklub, wy hopen al dat it de earste én de lêste kear wie, want och man en tsjongenochoanta. Mem fierde in knap theaterstik op yn de rol fan eamelkont en spile it foar ús nochris oer.
De soan wie troch sa'n Griene pakt, fertelde frou Landman mem, mar ek wer ûntkommen. Se hie gjin idee
| |
| |
wêr't er siet. Mar hoe kaam har man yn 'e goede by ús! De skaakklub. O! Mem preste frou Landman om noait it wurd los te litten oer de warskôging fan de plysjeman. ‘Dan bringe jo jo man yn gefaar.’
Frou Landman hie ek al frege, wêrom't se har man ha moasten. ‘As jo it net witte, wit ik it ek net,’ hie mem andere.
In wike letter hinge der op 'e winkeldoar fan kantoarboekhannel Landman in brief: ‘Gesloten wegens gebrek aan voorraad,’ en dat bleau der. Ik loerde ris troch de gerdinen fan de wenkeamer njonken de winkel: leech. Wat hie Landman by de ein hân? It safolste riedling.
Ik moast ris sjen, hoe't it der by mefrou Pitstra foarstie, sei Dineke. Sy kaam der net oan ta om nei har ta en in oar rêde mei de bonkaarten en sa foar tante Nel en Rachel.
Al hie ik der juster noch west, sa trof ik it trio oan. Rachel boarte dizze kear mei in healkeale bontmûtse, dy't se hieltyd oer har eachjes en earkes loek en dan - kikeboe! - wer ôfskuorde. ‘Ik haw gjin boartersguod foar it lytse ding,’ konstatearre mefrouw Pitstra fan har troan ôf. ‘En sy,’ - in koart knikje yn de rjochting fan tante Nel - ‘wol net skaken leare. Dan fermeitsje wy ús mei mûtsen en kikeboe, al giet myn ferstân der hurd fan efterút. Aanst komt de befrijing en dan bin ik yn myn bernskens. Dy oarloch is ek noch lang net foarby, ast my fregeste. De Amearikanen doare de ynvasy net oan. Bedoarn folk, te wielderich opbrocht. En ik mar kikeboe en in dravende stofdoek om my hinne. As Dineke noch in joad wit dy't goed skake kin, dan stjoert se him hjir mar hinne. In man yn 'e hûs mei ik graach oer.’
‘Ha jo noait gjin lijen? Ik bedoel hat hjir noait hússiking west of sa?’ Mefrou Pitstra kaam ta harsels. ‘Ienkear. Dy kears doe't se hjir yn de strjitte om piloaten of sa sochten hat hjir sa'n meubel oan 'e doar west. In fjildwebeltsje, seach ik wol, doe't ik troch it rút nei ûn- | |
| |
deren loerde. Ik nei de trep en ik loek de doar iepen. Guten morgen, Herr Leutnant, sei ik, suchen Sie vielleicht etwas? Hy skeat yn 'e hâlding, keck, omt ik him foar in luitenant oanseach. Haben Sie Männer im Hause? frege er o sa hoflik. Nein, schon Jahre nicht, leider, sei ik. Doe gnyske er, saluearde en makke militair rjochtsomkeard. Dat wie dat. Nel siet al yn de keukenskast. Fratsen.’
Ik seach it foar my, sy dêr boppe oan de trep, in trepsgat fol pears fluwiel en dat brede, wite gesicht mei de sjaal. En Dútsk blaffe as wie 't har deistich wurk.
‘Jo ha it hjir wol troffen, tante Nel,’ sei ik om har yn it petear te beheljen, want dêr like mefrou Pitstra gjin oanstriid ta te hawwen.
‘Feilich is 't wol, mar o, ik ferfeel my sa. Sy wol my mar oan it skaken hawwe, mar dêr binne myn harsens net foar skepen. En dan wiist se nei dy grouwe boekekast. Lês dan, Nel. Ik woe leaver. Ik haw it ding himmele, alle boeken derút, en in troep. Túch, spinnen, deade en libbene, in mummifisearre mûs, stienkrobben. En doe koe 'k fansels dizze hiele keamer leechklauwe, want stof wol stowe. Ach, Amsterdam, winkelje, theedrinke by Heck mei in gebakje, huodsjepasse by de Bijenkorf, gesellich dûnsje. En sy seit mar, dat it noch lang safier net is.’
Rachel klattere by my op 'e skurte en skuorde my de bontmûtse oer de holle. Se besocht 'm my oer de earen te krijen, mar dat slagge net. Doe lei se my de hantsjes op 'e eagen. Ik moast ‘Kikeboe!’ roppe en dan mocht ik wer sjen. Wat moast der fan har wurde skielk. Hiel njonkenlytsen hiene wy ússels tastien te fermoeden, dat fuortfierde joaden net weromkamen. De foarige kear by mefrou Pitstra tocht ik noch oer Rachel as in beuker mei earne in heit en mem. No net mear. Anneke koe by ús bliuwe, as it moast - dêr wie sy sels oer begûn -, mar dit skatsje by in frou op jierren, dy't ek gewoanwei al net ta de doar út kaam...
‘Witsto ek ien, dy't klean te lizzen hat, dêr't Rachel yn
| |
| |
kin?’ frege tante Nel. ‘Sjoch, se groeit hjir út. As wie it mar in lapke, dan naai ik der wol in jurkje fan. Skuon hat se ek net mear. Se komt wol noait bûtendoar, mar se moat net ferleare om op skuon te rinnen. Se rint no al nuver, tinkt my. Grif omt se amper rint. Wat is dat no, dizze keamer ris op en del, en dan noch oppasse, dat se nearne tsjinoan of oerhinne stroffelet.’
Wat fielde ik my ûnfatsoenlik en ûnfertsjinne frij, doe't ik gewoan de trep delrûn, gewoan ta de foardoar útstapte, gewoan de fyts krige en gewoan fuorttrape.
Mem skuorde op souder de grize houten hutkoffer oer de kop, dêr't se net mear brûkte klean yn bewarre, en kaam ûnder mei twa lytse jurkjes en in festje, noch fan my. Se hâlde in jurkje foar myn postuer; it kaam oan de mul ta. ‘Grutte faam,’ pleage Jan.
‘Mefrou Pitstra frege om in manlike joadske skaakkampioen,’ sei ik tsjin Dineke, ‘mar neffens my is it better fan net. Tante Nel wol wat al te graach in mantsjemosk yn 'e hûs, like my ta. Hast net in tûke skaakster yn 'e hannel, Dineke?’ Mar sy hie begrepen, dat mefrou Pitstra oan twa dames yn 'e hûs al mear as genôch hie. Har foarkar gie net út nei froulik selskip en oft heit him nochris opofferje woe om in potsje skaken fan mefrou Pitstra te ferliezen. ‘Mefrou Pitstra is fêst net mear yn foarm, dus it kin ek op winnen útdraaie.’
‘Hâld der oer op.’ Heit luik. ‘As ik net nei dat minske ta wol te skaken, dan wol ik dat net en dêrmei út. Begrepen!’
‘Heit koe dochs...,’ begûn ik.
‘Klas, hâld dy stil en meitsje de tafel klear.’ Mem koe noait ha, dat wy ris lekker bekfochten. Krekt oft har stúmjen nofliker wêze soe.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd