|
| |
| |
| |
XVIII
Heit kaam optein by de radio yn it koalehok wei. ‘De Amearikanen binne oan lân slagge yn Italië! Anzio of soks hjit dat plak. Dy steursinder ek; men kin de helte mar ferstean. Anzio. Wêr is de atlas. No sil it yn Italië wol hurder avenseare.’
Jan helle de atlas ûnder út it kastke en wy stiene der allegearre om hinne te sykjen nei in plak, dat Anzio hiet. Ik hope mar, dat it boppe oan de Italiaanske lears lei, sa ticht mooglik by ús. Mar nee. Heit fûn it plak oan de kust, noch súdlik fan Rome. Doe sloech heit de kaart fan Europa op. Och hea, wat in ein fuort. Wie dit no de ynvasy dêr't wy al twa jier op wachten? Wy hiene noardlik Frankryk yn 'e holle, of België, bytiden sels ús eigen kust. Moai tichteby. Ik pakte myn húswurk. Der feroare ynearsten dochs totaal neat. Wy sie ten yn ús sel fan muorren en swart ferstjusteringspapier en myn sokken stonken nei bedroege sniewetter.
It bleau yn de loft al in hiel skoft wakker stil. Ut Dútske en Ingelske berjochten hiene wy opmakke, dat it need gongen wie mei de Alliearde loftmachten. De Dútske radio swetste op, de Ingelske fergulde de pil, wy moasten de wierheid riede. Dat der gjin sprút avensaasje yn de oarloch siet, alteast oan it westlik front, wie dúdlik.
De winterdagen sjuttelen foarby as in rige sleauwe bargen. Ek yn Italië barde suver neat nei de landing. Breatafelstrategen mochten roppe, ah, der komt fansels nóch in ynvasy, oan de Atlantyske kust, dy ynvasy yn Italië is mar in ôfliedingsmaneuvre, ik moast it earst sjen.
| |
| |
Dineke kaam op in jûn thús mei in grutte jutesek efter op 'e fyts.
‘Hoe hast it ding hjir krige!’ sei heit. ‘Ik kin dy sek amper sjouwe. Wat sit der yn. Papier?’
‘Ja,’ gnyske Dineke, ‘branje foar de bakker syn ûne. Dy kin moarn mar ta stoke. As heit it spul moarnier efkes nei de bakkerij bringt. De man wit der fan. Hy krijt noch mear, mar dêr soarget Ien foar,’
‘Daliks mar ûnder de flier? Wat is it?’ woe heit witte.
‘Persoanskaarten fan it gemeentehûs. De jonges ha se fannacht ophelle. No kin nimmen mear op it gemeentehûs gewaar wurde wa't hjir al en wa't hjir net thúshearre.’
Heit stinde der oer by it fersjouwen. ‘En hoe krij ik it moarnier wer omheech.’
‘Ik help wol,’ ûnthjitte Jan.
‘Do kinst ek helpe,’ sei Dineke tsjin my.
‘O ja, spierballen genôch.’
Mar dat bedoelde se net. Se fertelde, dat se de oare deis nei Nijmegen moast en tagelyk nei Amsterdam, en oft ik no har boadskip yn Amsterdam waarnimme woe. ‘Do seist op skoalle letter mar, datst heal west haste.’
‘Ho ho,’ protestearre mem. ‘Behelje Klaske der net yn.’
‘Mar ik wol der graach yn behelle wurde. Dy stomme skoalle wachtet wol,’ fûtere ik. Mem moast net miene, dat ik gjin boadskippen dwaan koe yn Amsterdam.
Mem joech noch net belies. ‘Wat seisto, Harm.’
‘As it net al te riskant is, lit har dan mar. Bern wurde yn dizze tiid gauwer grut as foarhinne.’ Heit seach as muoide him dat en hy wist noch net iens, dat ik al mei in jonge frijd hie, of leaver in jonge mei my.
Dineke liet my in plat pakje sjen. ‘Dat moatst moarnier efter dyn bh triuwe.’ Se joech my ek in stikje papier fan in bloknoatsje, de helte wie der rûchwei ôfskuord. ‘Dat moatst yn 'e bûse dwaan en goed bewarje.’
‘Dat fodsje?’
‘Ja. Dat is in pas. Yn Amsterdam stiet moarn by de
| |
| |
útgong fan it Sintraal Stasjon, presiis om fiifentweintich minuten oer fiven, in man mei in grien jagershuodsje op en in krante ûnder elke earm. Tink derom: ûnder elke earm in krante. Dy fregest: Kinne jo my ek sizze hoe let as it is? Dan seit er: Healwei sânen. Do seist: Klopt. Hy jout dy in stikje papier dat sekuer yn dyn stikje past. Dat moatst allegearre goed ûnthâlde. As der ek mar wát net sa bart as ik no sis, dan makkest dy mei in praatsje fan de man ôf en nimst de folgjende trein werom. It sil wol allegearre yn oarder wêze en dan giest mei dy man mei. Hy bringt dy nei in hûs, dêr'st dit pakje ôfjaan moatste. Hy soarget der ek wol foar, datst earne sliepe kinste en dan komst oaremoarn werom. Hjir hast jild foar de reis. Ast de trein fan kertier oer ienen nimste moarn, dan bist ryklik op 'e tiid yn Amsterdam, ek al hat de trein wat fertraging.’
Ik kaam fiersten te betiid yn Amsterdam oan en wylst ik it stasjonsgebou útstapte de kostlike frisse middei yn, noegen de goudglânzjende gebouwen en de drokte my út om derby te kommen. Ik sette de fuotten ta stedsk kuierjen, mar ik seach sa faak op it horloazje, bang om net krekt op 'e tiid wer by de útgong fan it stasjon te wêzen, dat de kuier net waard wat ik my fan myn earste moeting mei Amsterdam foarsteld hie. Ik begûn ek wat langer wat mear te betinken wat ik aanst sizze soe yn it gefal, dat ik in ferkearde persoan foar krige, en yn it gefal, dat it yn 'e kunde kommen ferrinne soe lyk as Dineke my ferteld hie.
Ik stie in healoere te betiid alwer by it stasjon en socht in plakje op, dêr't ik in goed oersjoch hie fan de útgong; miskien soe ik de persoan mei de kranten oankommen sjen en opnimme kinne foardat ik him oanspriek.
Ynienen seach ik him stean, in bytsje bisiden in rychje fan minsken, dy't blykber ek op oankommende passagiers wachten. It griene huodsje, de beide kranten, de stasjonsklok op tweint ich oer fiven, it fodsje papier yn myn
| |
| |
bûse. Ik rûn him foarby de stasjonshal yn en kaam der wer út, doe't de lange wizer op de klok yn de hal mei in skokje op fiifentweintich oer fiven wipte.
‘Menear, kinne jo my ek sizze hoe let is is?’
Hy seach op syn horloazje, efkes naam er my op, knikte en sei: ‘Jawol juffer, it is healwei sânen.’
It ritueel ferrûn perfekt. ‘Folgje my,’ flústere er, ‘op in distânsje.’
Op it Damrak wachte er op my. ‘Hé, do hjir?’ sei er. ‘Hast in goede reis hân? Hoe hjitsto?’
Hy neamde him Roel. Ik mocht it lije, dat ik mei sa'n kreaze man troch Amsterdam rûn, lang, donker, in skerp profileard gesicht, plesierich om nei te sjen, en hy prate aardich tsjin my. Hoe âld soe er wêze? Earne by de tritich, rûze ik. Hy hie de stap der goed yn. ‘Rin ik ek te hurd? Wy moatte noch hiel wat dwaan foardat it acht oere is. It komt yn Amsterdam krekt mei de spertiid, it stikt hjir fan de ferkearde plysjes en Moffen.’
Hy fertelde, dat wy no nei in man ta giene, dy't al trije jier op bêd lei mei in net te ferhelpen sykte, mar dat behindere him net om de siel te wêzen fan in fersetsgroep. Oan dy man moast ik ôfjaan, wat ik meinommen hie.
Wy bedarren oan in smelle grêft by in heech âld hûs. Roel stjitte de foardoar iepen en efkes seach ik neat yn de tsjustere gong, dêr't it ynienen kâld wie en rûkte nei sipels. Hy gie my foar trije steile treppens op en kloppe ta-ta-ta-taaa op in doar. ‘Kom mar,’ hearden wy.
Midden op de souderkeamer mei in breed rút, dêr't de sinne troch nei binnen skynde, lei in âlde man op bêd, meager en wyt, mar de helderblauwe eagen laken ús ta.
‘Goeie Roel en wa is dat?’
‘Klaske,’ sei ik.
‘Ik bin Kees,’ sei de pasjint. ‘Wêrom lakest?’
‘Se hjitte by ús allegearre Kees,’ sei ik. Hy begriep wat ik bedoelde en wy hienen ynienen alle wille.
‘Kom, jonges, sykje in stoel. Mia hat wat drinken
| |
| |
makke. It stiet dêr op it oanrjocht, dus help jimme sels. 't Is thee. Echte.’
Roel en Kees praten tegearre oer saken dêr't ik it measte net fan fette, oant Kees my sei, dat ik it pakje mar foar it ljocht helje moast. Ik draaide my fan de mânlju ôf en fiske it pakje út myn bh. Kees pakte it út. ‘Prachtich,’ sei er, ‘dêr sitte wy om te springen. Witst wat der yn sit, Klaske?’
Ik skodholle. Stom, dat ik dat net frege hie oan Dineke. Wa sjutsje giet no ûnderweis mei in pakje 'k witnet.
‘Segels, dy't no ferplichte op alle persoansbewizen plakt wurde moatte. Wa't net sa'n segel ophelje kin fan it gemeentehûs, moat der ien fan ús hawwe. Der binne grif wol in pear tûzen. Dat kin helpe.’ Kees tomke troch de fellen mei segeltsjes mei in gesicht as hie ik him it goud fan de Lutine brocht.
De mânlju hiene noch fan alles te bepraten en wy dronken der thee by, lekkere. ‘Meitsje do ús efkes in brochje,’ sei Kees. ‘Mia komt foarearst net thús en wy hawwe allegearre honger, tink.’
Ik fûn, dat ik mysels mar handich rêde yn in oar syn húshâlding. Mia en Kees hiene blykber gjin oare keamers as dizze souder, in hiel ein boppe de strjitte en de grêft. It wie al oer sânen foardat Roel en ik wer ôfsetten.
‘En no in plak foar de nacht,’ sei Roel. ‘Kom mei. Wy moatte avenseare.’ Ik spriek myn bewûndering út foar Kees. ‘Is er slim siik?’
‘Hy sil de ein fan de oarloch wol net belibje,’ sei Roel, ‘mar hy wol net doelleas op 'e dea wachtsje. Hy fynt, dat er syn libben wol weagje kin, krekt omt it mar mear in koart eintsje wêze sil.’
Ik prakkesearde noch oer Kees doe't Roel my by de earmtakke krige en meiloadste in hotel yn. Nee, se hiene gjin keamers mear.
‘No, dan it folgjende hotel,’ sei Roel fleurich. Mar ek dêr koene se ús net ha en it wierre ús ek fierder net mei.
| |
| |
Foar myn gefoel dwaalden wy troch in tsjuster labirint fan strjitten, strjitsjes, grêften, en de tiid foardere. Roel waard ûnrêstich. ‘Wy moatte al binnendoarren foar spertiid,’ hime er, want wy draafden no suver strjitte yn, strjitte del, hoeke om, folgjende strjitte. Hotel. Nee, gjin keamers. Wy sloegen wer in hoeke om en stiene oan in smelle grêft. ‘Hjirre,’ hime Roel. ‘Us lêste kâns. Fiif foar achten.’
Boppe in doar skimere in blauwich ljocht, dêr't ‘Aurora. Hotel.’ yn stie. De doar siet op slot. Roel skille en de doar waard iepenlutsen. Yn in skimerich ljocht stie boppe oan in lange trep in frommes yn in lange reade jurk fan glimmerich guod, se hie in heap ljochte krollen op 'e holle.
‘Hawwe jo twa keamers foar ús foar ien nacht?’ rôp Roel nei boppe.
‘Ja, kom mar boppe,’ sei de frou.
‘Hè-hè,’ ûntkaam Roel en hy draafde my foarút de trep op.
It frommes, opboud út fleiskessens, wiisde ús saaklik in grutte en in lytse keamer, sei wat it koste en Roel betelle har. Kom, wonk er my mei de holle. Ik seach wakker om my hinne. Wat in âlde troep. Ik hie my fan in hotel wat oars foarsteld, soksawat as De Engel by ús. En út alle keamers kaam muzyk.
‘Sil ik dy ris fertelle wêr't wy binne,’ gnyske Roel, wylst er op de râne fan it brede bêd delplofte. ‘Yn in soarte bordeel, ien foar Moffen. Heardest wol, dat der Dútsk praten waard yn de keamers? Harkje mar. Dy muorren binne net folle mear as dat roazebehang dat der opplakt sit.’
Wy harken. Muzyk, laitsjen, in frouljusstim en ja, in mannestim yn it Dútsk. Ik moat wakker benaud sjoen hawwe, want Roel sei: ‘Hoechst net benaud te wêzen. Ik pas op dy. Der kin dy neat oerkomme. Sigaret?’
Ik smookte noait, mar by dizze gelegeneheid koe in sigaret der wol by en hy hie echte. ‘En no't wy hjir dochs
| |
| |
bedarre binne, wol ik ek wolris witte oft dy madam ek wat knaps te drinken hat. Doch de doar op slot salang't ik fuort bin.’
Efkes letter kloppe Roel oan en triomfantlik liet er my in flesse wyn sjen.
‘Dit kinne wy fiere,’ lake er. ‘Hast wolris wyn hân?’
Ik skodholle. ‘Dan krijst in glês heal wyn, heal wetter.’ Hy geat de wyn yn de toskepoetsersglêzen. Wylst wy de glêzen heven en ‘proast’ seine, briek de spanning yn my om dit frjemde aventoer. Roel fernaam it blykber. ‘Begjinst de mop derfan te sjen?’ frege er. ‘Untspan dy mar. Wy rêde it tegearre wol.’
‘Mar ik wol net allinne op dat oare keammerke,’ sei ik. ‘Stel, dat der in Mof yn komt. As der allinne mar ien op 'e doar kloppet, bestjer ik it al.’
‘Dat hie 'k al beprakkeseard,’ sei Roel. ‘Wy bliuwe yn dizze keamer. Do krûpst mar op bêd en ik jou my del op dy âlde kanapee. Ik haw wol in boek by my om te lêzen, as it sliepen neat wurdt.’
Ynienen harken wy beide skerp. Under gie de skille. Doe hearden wy de madam Dútsk praten tsjin wa't dêr mar op 'e stoepe stean mocht. ‘In Dútsker, dy't noch mei in fanke oanrinnen komt,’ stelde Roel fêst.
‘Binne dat fankes út Amsterdam?’ frege ik. ‘Moffehoeren?’ Ynienen kaam my it wurd fan Wim yn it sin. It griisde my oan: frije mei in Mof! Dat se soks dwaan koene.
‘Fan minsken krijst noait hichte,’ sei Roel. ‘As de befrijing komt, sil it der harren neffens fergean.’
It bestean fan dy fankes klonk op it stuit wakker fleurich. Earne waard de radio lûder setten en in heech laitsjen kraaide troch de dûnsmuzyk hinne. Ik moast der sels ek fan laitsje.
‘Hjir sit in moai ferhaal yn,’ sei ik, ‘mar ik sil it mar net ien fertelle.’
‘Nee, hoe âld bist hielendal,’ pleage Roel. ‘Santjin?’
‘Fyftjin.’
| |
| |
‘Oôôô,’ helle Roel út, ‘en dat sit yn in Amsterdamske hotelkeamer mei in troud man. Dat sil ik myn frou ek mar net fertelle.’
‘No pleagest my,’ konstatearre ik. ‘Fertel ris wat fan dyn frou. Ha jimme ek bern?’
Hy fertelde fan Reina, fan de beide jonkjes, ien en trije jier, alle trije ûnderdûkt omt hy socht waard troch de Gestapo, oer syn heit en mem, ek ûnderdûkt. Hy seach se net faak. ‘It is in raar bestean,’ sei er op it lêst,’ mar men went der ek wol sá ta, ta dit swalkerslibben, dat it my oangriist om skielk wer gewoan thús, gewoan alle dagen foar de klasse, fêste tiden fan wurkjen, op fêste tiden ite en jûns âlve oere yn altyd itselde bêd. Spanning is krekt alkohol, ast net oppaste rekkest deroan ferslaafd. Sil ik dy nochris ynjitte?’
‘In heal glês,’ sei ik. ‘Ik begjin lekker slûch te wurden. Miskien sliep ìk aanst wol troch it spektakel hjirnjonken hinne.’
Doe't ik it glês leech hie, sei Roel, dat er der efkes út gie, dan koe ik yn bêd krûpe. Ik strûpte allinne de jurk út. Ik fûn it bêd fiis, dêr't grif yn foargeande nachten Moffen op lein hiene, mar de lekkens liken skjin. Roel kaam werom, bestoppe my en striek my efkes oer it hier. ‘Bist in flink fanke,’ sei er. Efkes sieten der triennen op sprong, mar doe kaam der wer sa'n willegjalp earne út it hûs wei, dat it by ús ek op laitsjen útdraaide. Roel helle syn boek út de tas en joech him dêrmei del op de kanapee.
Ik waard wekker fan in tram, dy't de grêft lâns skriemde, krekt ûnder ús rút. Der kipe in skreefke ljocht tusken de fertsjusteringsgerdinen troch. It lei krekt oer it sliepende gesicht fan Roel, net kreas no, sa mei de mûle iepen.
Der rûnen guon de trep del. Noch efkes koeze ik my yn de waarmte fan it bêd. mar eins woe ik der wol út, hjirwei, de frisse moarn yn. It like wol oft de sinne derby
| |
| |
kaam. Stiltsjes glied ik fan it bêd ôf en die de jurk oan.
‘Roel,’ sei ik. Hy krimmenearde wat, knypte de eagen stiver ticht, klapte se doe mei faasje iepen en seach my oan. ‘Klaske,’ sei er, ‘'t is ek sa.’
Wy spielden ús de sliep fan it gesicht en wylst er him mei de baddoek efter de earen roste sei Roel: ‘No wit ik in plakje, dêr't wy in lekker moarnsbrochje keapje kinne. Ik haw bonnen foar bôle, foar bûter én foar aaien. Kom mei.’
Wy draafden de trep del. ‘Ruhe,’ rôp de madam ús nei, mar ik fielde my as in loslitten finzene en Roel fielde grif itselde. Op 'e stoepe sykhellen wy djip de kâlde, prikeljende moarnslucht yn en letter, by it hearlike moarnsmiel, hiene wy nochris wille om ús brike oernachterij. Roel brocht my oan de Dam ta.
‘No kinst sels it paad wol fierder fine,’ sei er. ‘It bêste, fanke. Miskien sjogge we elkoar wol noait wer. En wês foarsichtich, bern. De Moffen binne net stom.’
De oare deis siet ik wer gewoan op skoalle en ik koe myn aventoer oan gjin Jopy noch Hinke kwyt. Ik woe mear. Ik woe mear. 't Is krekt alkohol, sei Roel.
Hindrik brocht my ûnder eagen hoe't it eins siet mei al ús gefljoch en gedoch mei it ûnderdûkersfolk. ‘Sjoch, as dyn hiele greide ûnder de mûzen sit en do fangst der tsien fan, wat hast dan noch berikt? Witst wêr't ik op doel?’
‘Ja, jo bedoele: de oarloch fret miljoenen minskelibbens en wy knabbelje der in pear by wei. Dat is alles.’
‘In pear Amearikanen, in pear joaden, wat jonge jonges. Lyk as dizze.’ Hindrik lake en joech Wander, harren nije ûnderdûker, in bêste klap op it skouder.
‘Ik bin gjin mûs, ik bin in minske,’ sei Wander. ‘En jo binne dochs mar in bêste Hindrik.’
‘Krekt. It giet om minsken. Al soest mar ien rêde.’ Hindrik seach nei bûten, dêr't syn keallen genietsje mochten fan de iere maitiid. ‘De Heare freget fan ús, wat wy dwaan kinne. En dat moatte wy dan ek dwaan.’ Hy
| |
| |
sei it plechtich, op deselde toan, dêr't er nei iten mei út de bibel foarlies. ‘Mar it griist jin oan, dat it sa'n bytsje is.’
It waard stil yn it smûke keammerke. Allinne de hingklok tikke en Neeltsje telde preuveljend stekken. Fan sels spûne skieppewol breide se in trui foar Wander - dy jonge hat amper wat om 'e lea, hearken, skielk rimmetyk. Myn tinzen wrakselen mei massa's slachtoffers. Nim alle ynwenners fan Amsterdam, dat kinst dy sawat foarstelle; se moatte allegearre dea, mar Hindrik, Neeltsje en ik steane op de Dam en slepe der noch hurd twa of trije by wei: rêden, hoera! Neat hoera, want al dy oaren dy't dy boppe de macht geane en dy bitter oansjogge.
Neeltsje briek myn fisioen mei har wenstich oanbod: ‘Do wolst grif wol in panne brij. Der moat wat yn. Do wurdst sa lang en do bist sa meager as in panlatte.’
By Neeltsje hoegdest net oan te kommen mei ‘nee’, dus iet ik braaf de panne mei tsjokke weetbrij leech. ‘Wander kin der ek sa lekker fan ite,’ glundere Neeltsje. ‘Hy knapt hjir suver op, no Wander?’
Wander lake wat. In nuvere apostel. 't Wie krekt as hiene Hindrik en Neeltsje twa Wanders yn 'e hûs. Mei syn hurde stim en swiere stappen folle er it hiele pleatske mei leven. Us mem hie tsjin sa'nien allang sein: ‘Kinst ek wat stilder,’ mar Neeltsje mocht wol oer wat spektakel en Hindrik glimke der goedmoedich om.
Wylst Wander derby siet sei Neeltsje: ‘'t Is in earsten opskepper. Wat dy net allegearre belibbe hat, ast him hearste. Mar 't binne moaie ferhalen en ik doch der in skep sâlt by. Dan ha wy alle wille.’ Wander wist net rjocht hoe't er sjen moast, fernaam ik wol. Hy soe my wol in bern fine en dêrom joech ik mar gjin asem op Neeltsje har opmerking. Hy mocht my ris in snotnoas neame. As ik him sa beseach, koe er wier wol lulk.
‘Noch wat brij? Der is genôch, hear,’ bea Neeltsje oan.
‘Ik kin wier net mear op en ik moat ek nedich nei hûs. Ite!’ pleage ik.
| |
| |
‘Sa'n slinger as do kin wol twa kear ite,’ ornearre Neeltsje.
Se stie yn de platte doar, doe't ik fuortfytste. ‘Foarsichtich, bern,’ rôp se.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd