Tin iis

[p. 40]

VIII

Dineke wie nei it Hearrenfean. Mem dielde ús eigenmakke cake om by de blomkethee omt Dineke njoggentjin waard, mar de lúkse smakke minder goed as wy der fan ferwachte hiene, doe't de jûns tefoaren de hearlike rook troch it hûs wyndere. Oars bidde heit foar it jûnsmiel op in jierdei foar de jubilaris. Dizkear bidde er foar mefrou Goudman.

‘Dat is in joadinne, no?’ sei Anneke.

‘Ja, bern.’

It wie 24 novimber en stoarmwaar. Ast boppe wieste heardest it woeste leven fan wynpûsten om it hûs, in heech floitsjen en in brommend bearen. Troch it rút seachst donkerblauwe en sulveren wolken op 'e rin foar de folle moanne lâns en de iperen beammen om ús grutte hiem hinne bûgden as lakeien mei har tûkepruken. Op 'e dyk gjin kop te sjen. Yn de wenkeamer bromde de kachel as in koer bijen. ‘De turf fljocht der troch,’ sei mem soarchlik. ‘Sliepte Anneke?’

‘As in roas,’ koe ik meidiele.

Doe't ik op bêd kroep, waard se efkes wekker en skeukte tsjin my oan. ‘Lekker, hè?’ flústere se. ‘Lekker bytsje yslik.’ Se heistere de poppen wer teplak, oan elke kant fan har holle ien. Ik tilde myn kessen oan Anneke har kant justjes omheech, sadat der in dykje ûntstie tusken Anneke en my, oars waard ik nachts wekker fan in kâlde poppekop. Dat Anneke dêr gjin lêst fan hie! Dineke moast noch thúskomme. Let, hear.

In hoart letter waard ik wekker. Under sloech in doar en ik hearde praten. Ik hâlde kjel de siken yn. Hússiking?

[p. 41]

In oerfal? Foarsichtich liet ik my by it bêd del glydzje, teante de trep del en die hoeden de keamersdoar iepen. ‘Hè fanke,’ skrille mem. ‘'t Hert slacht my yn 'e kiel.’

Dineke siet by de tafel, it hier ferwaaid om 'e holle, de hannen om in kûm molke, de damp sloech derôf.

‘Wat binne jimme let op,’ sei ik. ‘Is der wat?’

‘Dineke is noch mar krekt thús,’ sei mem. ‘De tram wie twa oeren te let oan, om goed ien oere pas. Der wiene beammen omwaaid oer de rails.’

‘En mefrou Goudman?’

‘Se moat dêrwei. Ik fertrou it net heal. Ik haw jûn tusken fallende tûken en silende dakpannen it Hearrenfean yn west om in dûkplak foar har yn in ferpleechhûs of in tehûs foar âlde minsken. Ik haw by de direkteur fan it sikehûs west, by har spesialist, by de herfoarme doomny, by de grifformearde doomny, by de direktrise fan in ferpleechhûs, by de foarsitter fan it bestjoer fan in tehûs foar âlde minsken, mar nee, nee, nee. Hûndert beswieren, want de oare minsken, want de gebouwen, want har eigen hachje, want dit en want dat. En boppedat wol it totaal net yn harren del, dat joaden út sikehuzen helle wurde. Nee, sa wreed kinne Dútskers net wêze. Dat bestiet net. Ik haw harren net-joadske papieren beloofd foar mefrou Goudman en bonnen en alles, mar nee.’

Ik fielde grut respekt foar myn suster. Njoggentjin, hjoed wurden, nee juster, en dan by al dat deftige folk lâns en har wurdsje dwaan.

‘Rinsto no gjin gefaar, Dineke?’ frege mem.

‘Ik haw fansels net krekt sein wa't ik wie en wêr't ik wenne. Ach, se moasten my ek mar op myn goede gesicht leauwe. Wa garandearret dy minsken, dat ik net in ferkeardenien bin. Ik wit it net mear. Mefrou Goudman is siik, se moat ferpleging hawwe.’

‘De doomnys hast al hân. De nonnen,’ stelde mem út.

‘Dy ha al joaden,’ ferklapte Dineke. ‘Dy hawwe ek al in joad begroeven.’

[p. 42]

‘Hè! Wêre?’ woe ik witte.

‘Dat witte de nonnen allinne,’ sei Dineke.

‘'t Is dochs wat.’ Mem knypte de hannen ta fûsten op it tafelskleed.

‘Wat silst no?’ frege ik.

‘Ik wit it net. Moarn mar fierder sjen. Miskien wit immen ried.’

De oare jûns gie de telefoan yn de gong. Immen foar Dineke. ‘Nee wol,’ hearde ik har sizzen, en ‘Och hea’ en ‘Hoe is 't gien.’ Mefrou Goudman, 't is mis, wist ik tagelyk.

Se hie gjin kleur mear yn it gesicht, doe't se de keamer ynkaam.

‘De haadsuster út it Hearrenfean. Mefrou Goudman is niis ophelle. Troch in pear plysjemannen. Hearrenfeanster plysjemannen nota bene. Rotsakken. Se bringe har mei in auto nei Westerbork.’

‘No kin ik my neat mear foarstelle fan wat der mei har bart en wat se fielt.’ Mem seach nei in plak earne boppe it glêzekastke oan de muorre, as soe dêr projekteard wurde, wat sy har net foarstelle koe.

‘Se stjoere har net mear nei Poalen. Bist wizer,’ besocht heit. ‘Sa'n âld en siik minske. Dêr hat net ien wat oan yn in wurkkamp.’

‘Dy meitsje se dea,’ flapte Dineke derút.

‘Eh ju,’ rôp mem kjel. ‘No moatst net raarder, hear. Net ien makket samar sike minsken dea.’

‘'t Is sa,’ sei Dineke. ‘In Dútske ofsier hat it ferteld. Oan joadehelpers hjirre. Dy ofsier hat yn Poalen tsjinne. Hy hat it sels sjoen. Se sjitte se dea. Wa't net arbeidzje kin, moat dea, sels lytse bern. En,’ ferfette Dineke ferheftich, ‘sis no net, dat jimme dat net allang tochten. It wol jimme net oan. Jimme wólle it net leauwe. Net ien wol it leauwe, want sagau ast it al leauste, kinst net om de konsekwinsjes hinne.’

Net ien hie dêr wat op te sizzen.

[p. 43]

Doe't ik klearwekker op bêd lei, besocht ik my mei alle macht foar te stellen, dat ik Evy Oldenburger wie. Ik wenje yn in barak mei in heap oare minsken. Foar de doar stiet altyd in soldaat. Bûten binne mear sokke barakken en om alles hinne stiet in stek fan stikeltried. Dêr rinne soldaten op wacht. Ik gean werom nei de barak, myn barak. Der komme in pear kreas oanklaaide mannen troch de doar en dy winke de âlde en sike minsken: meikomme. En... Nee, fierder koe 'k, tocht ik, my neat foarstelle. Ik woe net. Ik switte sa, dat ik my stiltsjes út it bêd glide liet, de fuotten op it iiskâlde swilk. Op teantsjes, foarsichtich mei de doarren, slûpte ik nei Dineke har bêd ta. ‘Bisto dêr,’ flústere se. ‘Kinst ek net sliepe?’

Dineke sei, dat se har skuldich fielde om mefrou Goudman. Se hie net alles dien, net boppe har fermogen rikt, om it âld minske yn feilichheid te krijen. Ik besocht har te treasten mei te sizzen, dat in minske net mear kin as dat er kin, mar sy fûn dat flau praat, in doekje foar it blieden, en ik fielde ek wol, dat myn treasterij ôfwaaid praat wie, net jildich no't it der wier op oan kaam jins fatsoen te toanen.

‘Do wurdst kâld,’ sei Dineke.

‘Hoe kâld sil Evy Oldenburger it no ha?’ Ik trille ynienen.

‘Ja, Evy,’ sei Dineke. ‘Sille wy dochs besykje te sliepen?’

Ik teante werom nei myn keammerke. Foar de doar fan heit en mem har keamer hearde ik harren flústerjen. Dy sliepe ek net.

Op bêd besocht ik te bidden. It woe net. Fan alles gûnze en draaide my troch de holle: Evy, Dineke, Anneke, mefrou Goudman, de skiednisrippetysje fan moarn oer Karel de Fiifde, berne te Gent. Doe hiet er grif noch net De Fiifde. Werom stiet it dan sa yn it boekje? Skiednis is efternei fertellen en noait hielendal korrekt.