Tin iis

[p. 26]

V

Dineke siet yn 'e lytse loege. Al in pear dagen sei se amper wat. Oan tafel kôge se nuver op 'e bôle om. No wie dy bôle langer kliemske rotsoai, mar ast de stikjes earst efkes op 'e kachel leiste, dan foel it wat ta. ‘Toast’ neamde mem it dan en dat hearde al lekkerder as opbakte oarlochsbôle. Mar Dineke mocht ek de ‘toast’ net.

Fereale, tocht ik. Doe't ik op de legere skoalle fereale wie op Sjoerd, hoegde ik ek gjin iten. Efkes Sjoerd sjen en ik wie sêd.

Mar op in jûn, Anneke en Jan leine al, heit siet yn 'e foarkeamer te skaken mei omke Freark, frege mem ynienen: ‘Is der wat, Dineke?’

‘Se is fereale,’ sei ik gau.

‘Waai op, ju,’ sei Dineke. ‘Wie 't mar sa’.

‘Wat dan? Of mei ik dat net freegje,’ sei mem.

‘No ja. As jimme it net fierder fertelle.’

‘Ast it net sizze meiste of kinste, doch it dan net,’ holp mem har.

‘Toemar,’ begûn Dineke. ‘Ik kaam by mefrou Pitstra. Se siet lykas altyd, in sjeik gelyk, yn har ûnbidige stoel. Of troan. Yn in pears gewaad, pearse sjaal om 'e holle. Jimme kenne mefrou Pitstra wol.’

‘Komt se wolris fan dy troan?’ woe ik witte. Heden, 't wie sa'n typstra. De hiele keamer stie grôtfol mei ditsjes en datsjes, mei byldsjes, kleedsjes, bistefellen, persyske tapiten, en meubels, barbaarsk grutte meubels. Ik woe yn dy keamer it leafste sweve om net earne op of tsjinoan te traapjen. En yn 'e hoeke by it finster sy mei deun foar har in ynleine skaaktafel, want skake koe se. Heit hie der

[p. 27]

fiifkear west en doe net wer. Hy wie oars in baasskaker, mar net in baasferliezer.

‘Ik ha har noait oars meimakke as yn dy stoel.’ No glimke Dineke dochs efkes.

‘Se sil wolris nei it húske moatte. Mar wat wie der by of mei mefrou Pitstra?’ Mem wist har natuerlike nijsgjirrigens langer aardich ûnder de kwint te hâlden, mar op dit stuit bedimme se har net.

‘Mefrou Pitstra hannelet yn tapiten en bont, no? Nij bont, healsliten bont, alle bont. Se liet my in nertsmantel en in bever hearejas sjen. Suver nij, sei se, en fan it bêste bont, o sa djoer. Ha 'k kocht, gloariearde mefrou Pitstra.’

Ik begriep alhiel net, wêr't Dineke hinne woe mei har ferhaal en wat it te krijen hie mei har ûngedienens. Dat mefrou Pitstra in apartenien wie, dat wisten wy wol. Dy pear kear, dat ik by har oer de flier west hie, wist ik net wêr't ik sjen moast. Net allinne om dy útdragerij by har yn 'e keamer, mar ek om har boeddha-eftich formaat en it brede, ivoarwite gesicht mei hingjende wangen om in krap bemetten, fjoerread oanset bekje. Dat ik sei: ‘Wêr wolst yn 'e fredesnamme hinne mei dyn ferhaal.’

Dineke lulk. ‘Harkje dan. Ik bin ommers oan it fertellen!’

‘Okee,’ sei ik.

‘Wêr wie ik no. O ja. Ik wit net, wêr't ik de frijpostichheid wei hie, mar ik frege har: Fan wa ha jo dy jassen? Fan Brokman, sei se. En se hie der net iens sa rare folle foar betelle. O, fan Brokman, sei ik sa neutraal mooglik. Dy is nammers by ús op kantoar en hy hat in hiel gewoan ynkommentsje. Dat sei ik fansels net tsjin mefrou Pitstra. Ja, fertelde se, hy hie dy jassen urven fan in omke en muoike, dy't koart nei elkoar stoarn wiene. Dy omke wie chirurch. Sa'nien dy't snijt, sei mefrou Pitstra derby. Se kin it moai melde.’

No begriep mem blykber net, wêr't Dineke hinne woe. ‘Wat hasto dêr mei te krijen? Oars bist ek net sa'n bemuoi-al. Dy Brokman sil dochs sels witte...’

[p. 28]

‘Hy sil neat sels witte!’ rôp Dineke sa lûd, dat mem ‘ssst’ sei en de eagen opsloech nei it plafond, dêr't Anneke en Jan boppe sliepten.

‘Brokman helpt joadske minsken, guon út Rotterdam, in hiele family, rike lju, reders of sa. En no tink ik, dat hy dy minsken kadootsjes ôfsongen hat en dy djoere spullen ferkeapet.’

‘Foar himsels?’ rôp ik.

‘Sst,’ sei mem wer en ferfette: ‘Ho, ho, Dineke. Dy minsken sille jild nedich hawwe en him frege hawwe om har besit te ferkeapjen.’

‘Dat soe ik ek graach tinke wolle,’ sei Dineke, ‘mar it ferhaal is noch net út. Ik kaam fan 'e wike by Brokman-en-dy mei in boadskip en it wie dêr yn'e hûs allegearre lúkse. Samar ynienen. Twa, trije moanne lyn hiene se it hiel gewoan, krekt as wy. Mar no! Nij flierkleed, nije meubels, prachtige antike klok op 'e skoarstienmantel, moai stik fleis op de iterstafel, flesse wyn derby, echte segaren yn in learen beker, al hie 't noait oarloch west. Dat moat Brokman kocht hawwe en betelle, of krige. Wêrwei?’

‘Fan dy deade snijer,’ sei ik eigenwiis.

‘Brokman hat foarsafier it my heucht noch noait in dei of in heale dei frij hân foar in begraffenis. Ik fertrou it saakje net.’

‘Mmmm,’ sei mem, ‘En dêr sitsto oer te prakkesearjen.’

‘Ja,’ suchte Dineke.

‘En hasto Anneke ek fan Brokman?’ woe mem witte.

‘Godtank net. Hy wit ek net, dat wy in ûnderdûker hawwe.’

‘Do fertroust him net mear, begryp ik,’ sei mem, ‘Wat silst no?’

‘Ik wit it net.’ Dineke seach tryst en biet op it slúfke fan har folpinne, dêr't se ûnder it praten mei omtyspele hie. ‘Ik moat der noch mar ris oer neitinke.’

‘Kinst nét nei de plysje gean,’ betocht ik ynienen. ‘Dy joaden binne wól oan de heidenen oerlevere. As se net

[p. 29]

ûnderdûke, wurde se ophelle en opsletten yn kamp Westerbork of nei Poalen stjoerd. As se al ûnderdûke doare, moatte se mar fertrouwe op de lju, dy't sizze har helpe te wollen. Kinst se bestelle, berôvje, mishannelje, en se kinne net iens nei de plysje ta gean. Kinst se wol deaslaan en begrave en net ien taalt dernei. Fûgelfaai’.

Fûgelfaai. Dat wurd hie ik ris heard fan Hommes, de foarsitter fan de Fryske krite, dy't wolris by ús kaam te skaken. Moai Frysk klonk dat: fûgelfaai, elke joad is fûgelfaai. Ik moast wer oan Evy Oldenburger tinke en de kreaze Jaap Goudman. Wêr wiene se op dit stuit? Wat diene se, wat hiene se oan, hoe wennen se, wêr tochten se oan? In kamp. Wat hâlde dat yn? Ik hie it ynienen stienkâld.