Tin iis

[p. 18]

III

‘Goeie, mem! Anneke!’

‘Toe, sleauwe, smyt dyn tas dêr net del. Aanst stroffelet der ien oer,’ fûtere mem. ‘Thee, Klas?’

‘Ik mei dy blomkethee net. Hat mem ek sûpe? En wat hat mem in reade kleur en wat sjocht mem nuver. Is der wat?’

Mem en Anneke seagen elkoar oan. Anneke lake, mem knypeage. Mem seach der út as hie se wat ferkeards dien.

‘No?’ trune ik mem oan.

‘No ja. Muoike Afke kaam op besite. Se moast nei it distribúsjekantoar en tocht...’

‘Ja, dat leau ik wol, mar wat...’

‘De skille gie, ik seach troch it rútsje wa't...’

‘Muoike Afke, ja.’

‘Ik gau nei Anneke. Hurd! Nei Jan syn keammerke, sei ik. Se die it daliks. Fiks, hear, Anneke.’ Anneke geurde. ‘En doe ik nei de doar. Hea, Afke! No ju, kom deryn, gesellich. Wêr sietst? frege se. Se hie al twakear skille. Ik sei: Ik wie yn de bykeuken om de wask yn 'e weak te setten. Op freed? sei Afke. Hawar, 't is allegearre bêst beteard. Nei in oere sette se wer ôf.’

‘Hasto al dy tiid mûsstil sitten, Anneke?’ frege ik ferwûndere.

‘Ja. Dat moasten wy by de tantes ek wol en dan knypte Job ús en wy mochten dochs gjin lûd jaan. Sa'n gemienerd, dy Job.’

‘Hoe wist se daliks, dat se út 'e wei moast?’ frege ik.

‘Dat hawwe wy al in pear dagen rippeteard, Anneke en ik,’ sei mem eigenwiis.

[p. 19]

‘Elke moarn as jimme de doar út binne in kear. Op Jan syn keamer lizze boekjes, papier en potleaden foar har klear.’

‘Ik ha in hiel boekje útlêzen,’ sei Anneke.

‘Do bist in grutte faam,’ priizge mem, ‘ik ha dy net ien kear heard.’

‘Dat hie ek net bêst west,’ sei ik. ‘Ik hear muoike Afke al: Oe, Jikke, wat is dat? En wat hie mem dan sein?’

‘De kat, Afke,’ spile mem, daliks yn de rol. Anneke lake lûdop en miauke.

It muoide my likegoed om it lytse ding. Hoe fielt dat, as oare minsken dy net sjen meie, as hiest luzen, of de skurft, as stjonkste.

Mem krige de doomnyshoutsjes en begûn in spultsje mei Anneke. Oars die mem altyd in potsje mei Jan, as er út skoalle kaam, dat doe't hy deryn kaam ferwûndere it my net, dat er rôp: ‘Mem bedjert har.’ Mar der siet by Jan noch mear efter. Lûd en neidruklik sei er: ‘Karst frege, oft er moarn by ús komme mei te boartsjen.’

Mem skrille op fan it spultsje. ‘Moarn? Nee, eh...’

Jan seach as in ûle. ‘Ik kin dochs net tsjin de jonges sizze: Jimme meie noait en noait wer by ús komme? Wat mient mem wol.’

Anneke seach benaud nei Jan. Se hie ynienen wer dy grutte skrikeagen yn it smelle wite snútsje fan dy earste jûn. Mem wie der mei oan, sa te sjen.

‘Ik...,’ begûn se. ‘Wy moatte der wat op fine.’ Se sette Anneke yn heit syn stoel en gie nei de keuken. Efter Anneke har rêch betsjutte se Jan, dat er him stilhâlde moast. Anneke pjukte de knoopkes fan de pop har jurkje los en nifele se ek wer fêst. It muoide my om har en ik hie te dwaan mei Jan. En mei mysels, want hoe koe ik Jopy en Hinke hjir altyd mar wei keare? Se kamen hjir, ik kaam by harren thús, dat wie de hiele legereskoalletiid sa gien en letter op de mulo kaam dêr gjin feroaring yn.

Wy skrillen alle trije op fan it klappen fan de hoksdoar. Ik seach ynienen, dat Anneke justjes trille. It wie Dineke.

[p. 20]

‘Hoe is 't, Anneke?’ frege se.

‘Wy binne der ek,’ snaude Jan.

‘O, goeie Klaske, goeie Jan. Is der wat? Jimme sjogge sa feralterearre.’

‘Der is neat. Muoike Afke hat west, mar se hat Anneke net fernommen,’ fertelde ik. ‘Boppedat hat Jan it smoar yn, omt Karst hjirhinne wol moarn en omt dat net kin.’ Anneke seach skou nei ús. Ja bern, gewoan is 't net, tocht ik.

Doe't Anneke dy jûns op bêd wie, kaam Dineke mei nijs. ‘Ik ha wat útfûn. Klaske sei, dat Anneke op har en op mem liket. Dat is sa. As se sa by jimme sit, docht se hielendal net as frjemd oan. Se koe der wol gewoan by hearre. By in hússiking troch Dútskers of ferkearde plysje...’

‘Hâld op, ju,’ fûtere mem.

‘Nee, dêr moatte wy gewoan rekken mei hâlde, der klear op wêze,’ sei heit. ‘Gean fierder, Dineke.’

‘Wy stopje har efter it beskot op de oerloop, dêr't heit it koper ek ferstoppe hat,’ betocht Jan.

‘Hoe witsto dat?’ frege heit strang.

‘Sjoen,’ andere Jan.

‘Hm. Ast dy mar stilhâldste. Fierder, Dineke.’

‘By in hússiking falt it net daliks op, dat Anneke frjemd, joadsk sis mar, is. Dat treft sa moai as 't mar kin. Mar dan moat Anneke ek byskreaun wurde yn heit en mem har trouboekje as fjirde bern.’

‘Dat kin samar net!’ protestearre mem. ‘Dat is valsheid in geschrifte!’

‘Dan mar valsheid in geschrifte,’ sei Dineke fûl. ‘As it helpt om Anneke hjir te hâlden en as it feiliger foar ús is, dan dat mar.’

Mem seach swart. ‘Lige,’ sei se ynienen. ‘Lige tsjin muoike Afke, lige tsjin pake en beppe, lige yn it trouboekje’

‘It leit mem oars wol,’ murk ik op. ‘Mei muoike Afke gie it mem mar handich ôf. Mem wie der grutsk op.’

[p. 21]

Mem krige in kleur. ‘Ja, skande is 't,’ lake se no. ‘Muoike stonk der finaal yn.’

‘Hoe silst dat ha, Dineke?’ woe heit witte. ‘Sels byskriuwe?’

‘O nee. Folle offisiéler. Op it gemeentehûs. Troch in echte amtner.’

‘Wa ju,’ frege mem.

‘Ferbeane fraach. En dan komt Anneke Jagersma ek sa kreas as in krúsbei yn it befolkingsregister te stean.’ Dineke seach as ferwachte se op dit stuit hantsjeklappen.

‘Lit de Moffen mar opkomme,’ mompele Jan.

‘Op bêd do!’ Heit krige ynienen yn 'e rekken, dat Jan mei sân pear earen siet te harkjen, wylst it allang syn bêdtiid west hie. ‘En fan dat trouboekje komt net ien te witten bûten dizze keamer. Begrepen! Oars brek ik dy de bonken. En dat mien ik dizze kear.’

‘Ik bin gjin poppe mear!’ sei Jan. Hy sei nacht en ferdwûn nei boppe.

Ik betocht, dat it oars bêst in ynteressant ferhaal wêze soe om te fertellen oan Jopy en Hinke. Mar wat ynteressanter wat stilder, hie ik al begrepen.

‘Marre,’ brocht mem yn it fermidden, ‘dy trouboekjedinges helpt net foar familyleden, kunde, kammeraten en kammeraatskes.’ Mem moast ynienen laitsje om wat se sei. Kammeraten en kammeraatskes! Sa neamden de nasjonaal-soasialisten, de NSB-ers, elkoar en sa skolden wy ornaris dat folk. ‘Ik bedoel Jan syn maten en Jopy en Hinke,’ ferbettere mem. ‘Kinst dêr ek wat op betinke, Dineke?’

‘Betink mem sels ris wat. Of heit.’

Hoe kinst sa ynienen mar wat betinke yn sa'n yngewikkeld gefal. Dat wie wat ik tocht. Mar men koe dúdlik sjen, dat heit en mem der daliks mei begûn wiene; mem har stopnuddele sweefde in heale meter boppe Jan syn sok, heit smoarde hast yn de stjonkreek dy't er fiersten te fûl út de pipe sûge, en kochele om 't leven. Se tochten.

‘Anneke Jagersma’, brocht heit derút doe't it kocheljen

[p. 22]

wat saksearre. ‘Sa hjit se tenei. Kinne wy wat mei dat gegeven?’

‘It liket wol in mjitkundesom’, murk ik op, wol skrander, tocht mysels. ‘Gegeven, te bewijzen, bewijs.’ Te bewizen, dat Anneke Jagersma net in joadsk bern is, dat har oanwêzichheid yn dit hûs folslein normaal is. ‘Kinne wy har gjin family meitsje of sa?’ stelde ik út.

‘Us family ken elkoar allegearre. Dêr troppest mar net gau efkes in bern fan sân jier tusken,’ sei mem.

Dineke ferdwûn de gong yn en kaam werom mei de mantel heal oan. ‘Wat silsto noch?’ frege heit.

‘Fuort, gewoan fuort.’ Dineke kniep heit yn 'e noas en joech him in tút op it hier.

‘Foarsichtich,’ sei er.