Tin iis

[p. 11]

II

‘Klaske!’ rôp mem fan boppe doe't ik út skoalle kaam. Se wie op myn keammerke oan it heisterjen. Op 'e oerloop seach ik al, dat sy myn bêd op 'e kop hie. Tekkens dangelen oer de stoel, lekkens en sloop leine op in bult by it trepsgat. Se sjoude mei twa kessens om. De doar fan myn kast stie wiid iepen.

‘Se kin it bêste by dy sliepe. Gjin beswier?’

‘Nee. Dat hie 'k sels ek al tocht. Is se ek net sa allinne.’

‘Moai. Ik haw al in ekstra kessen fan it útfanhûzersbêd helle. Asto no dyn klean sa ophingeste, dat der romte is foar har klean, en do makkest ek wat romte op 'e planken.’

‘Har. Hoe soe se hjitte?’ sei ik.

‘Gjin idee.’

‘Rachel of Léa of Ruth.’

‘Esther of Sara of Rebecca,’ folle mem oan en se sei der fuort efteroan:

‘Dat kin net. Dan neame wy har mar Afke, nei muoike.’

Ik steapele myn himden en broekjes. Stel, dat ik ynienen gjin Klaske mear hjitte mocht en dat frjemde minsken my samar nei de iene as oare frjemde muoike neame soene. Sybrandsje, of in oare freeslike namme. En se troppen my samar by in frjemd famke op bêd.

‘Wannear komt se? Afke?’

‘Jûn,’ sei mem. ‘As it tsjuster is hellet Dineke har op.’

‘Wêrwei? Wat wit en docht ús Dineke eins allegearre?’

‘Dat binne no twa fan dy fêst wol tûzen dingen, dy't wy net freegje meie.’ Mem wappere in skjin lekken út

[p. 12]

oer myn bêd en troppe it mei fûle halen ûnder de matras. ‘Bist klear mei de kast? Meitsje do dan it bêd fierder op. Ik moat nedich mei it iten te set.’

Ik strûpte in sloop om in kessen. Se sil wol swart wêze, lyk as ik en lyk as mem. Evy har broer hie oars read hier. Joaden binne net allegearre swart. Sit Evy wol yn Poalen? As dit famke by ús komt, dan kin Evy ek wol...

Ik koe de kop net by de Frânske thema hâlde. Mem pjukte op myn hoazzen om.

Alwer in gat op 'e hakke en nije hoazzen bestiene net. Heit helle branderich stjonkende reek út syn pipe. Jan tekene. Wy sieten om 'e grutte tafel, de lampe brocht de waarme kleuren fan it pluche tafelkleed oan it ljocht. Dineke wie fuort. Ik hie it gefoel, dat wy net smûk thús sieten, mar yn in stationswachtkeamer, op 'e sprong om op reis mei ûnbekende bestimming.

‘'t Is bewolke,’ hie heit sein, nei't er Dineke útlitten hie.

't Soe goed nacht wêze. Der brânde bûtendoar net ien lantearne, al jierren net. Ut de huzen skynde ek gjin ljocht. Alle minsken diene, krekt as wy, swarte papieren fertsjusteringsgerdinen foar de glêzen as de lampe op kaam. Gjin strieltsje ljocht mocht nei bûten skine, oars kaam de plysje en krigest preses.

‘Op bêd, Jan,’ sei heit ynienen. Jan joech gjin asem, tekene gewoan troch en heit makke der fierder ek gjin wurk fan.

‘Se sille sa wol komme,’ sei mem.

Jan hâlde syn tekening omheech. In hynder mei in te lange hals en skilige eagen. Mem hinge myn hoazzen oer it bekling fan de stoel. De Frânske sinnen dûnsen hoplakee oer de bledside, sadat ik der neat mei wurde koe.

‘Dêr binne se,’ sei Jan.

Mem sprong suver nei de keukensdoar.

‘Eh nee, mem. De Tommies, bedoel ik.’ Jan lake.

Yn 'e fierte hearden wy it betroude ientoanige gedroan fan fleanmasjines.

[p. 13]

De RAF ûnderweis mei bommen nei Dútsklân.

‘As 't mar gjin loftalarm wurdt,’ murk heit kjel op.

It droanen helle noch wat oan, in dof, weagjend gûnzjen. Wy harken oft se dit út komme soene. Heit gie derút, mar efkes letter wie er der al wer. ‘Se geane noardlik lâns.’

Doe ynienen wie Dineke der mei in famke oan de hân. Dy is gjin njoggen, tocht ik daliks, sân miskien.

‘Dit is Anneke,’ sei Dineke.

Efkes bleau it stil. Ik wurd sa âld net, dat ik dat byld ferjit: in rank, swart dinkje, yn elke earm in pop, in rêchsekje op it rechje, brune eagen dy't wach streken troch de frjemde keamer, oer de frjemde minsken. Doe sloech mem har in earm om 'e skouders: ‘Kom mar, hear, Anneke.’

Se hoecht gjin Afke te hjitten, tocht ik bliid, mar wy sitte it bern al nuver oan te stoarjen. Heit fernaam dat blykber ek. ‘Kom hjir ris en lit my dy ris goed besjen,’ sei er. ‘Do bist ús nije dochter. Besjoch do ús ek mar ris goed.’ Heit knope har it jaske los en luts har de mûtse ôf. Wa hie yn 'e goede om dizze tiid fan it jier al sa'n waarme mûtse op en sa'n grou jaske oan, tocht ik.

‘Lis de poppen mar op 'e tafel, dan kin de jas út,’ sei heit. Mei in gebeart fan tsjinsin lei se de poppen del en pakte se daliks wer op, sagau't se de jas út hie.

‘Ast noris efkes by my op 'e knibbel komste,’ sei heit, ‘dan sil ik dy ris fertelle, wa't wy allegearre binne. Goed?’

Anneke knikte en liet har optille. De poppen bongelen elk oan in kant tsjin har blauwe breidene jurkje. De iene pop hie krekt sa'n jurkje oan as Anneke. It wie in pop mei ljochte kroltsjes om in pesleinen kopke mei blauwe sliepeagen. De oare wie in giel mei read blokte harlekyn. Heit heistere yn de stoel om om Anneke en de poppen wat kreas teplak te krijen op 'e knibbel.

‘Meist de poppen wol wer op 'e tafel lizze,’ sei er. Mar Anneke druke se namste stiver tsjin har oan.

‘Wolst se net kwyt?’ frege heit.

[p. 14]

Anneke die foar it earst har bekje iepen. ‘Dêr haw ik sa'n treast oan,’ sei se. Ik klonk komyk út de mûle fan sa'n lytse protter, mar net ien lake.

‘Dineke kenst al,’ sei heit. ‘En dy dêr mei de brune eagen en like swart hier as do, dat is Klaske. En dy jonge, dat is Jan. Silst mar omke en muoike tsjin ús sizze? Wol, dat is dan muoike Jikke en ik bin omke Harm. Kinst dat ûnthâlde?’

Anneke seach ús ien foar ien oan as woe se troch ús hinne sjen en knikte.

‘Meist wol sûkelademolke, Anneke?’ frege mem.

‘Jawol,’ sei se.

‘Wy ek!’ rôp Jan. Sûkelademolke! Mem hie in bus sûkeladepoeier hamstere en allinne op feestdagen krigen wy der wat fan.

‘Seis sûkelademolke!’ sei mem en gie nei de keuken.

Anneke flústere heit wat yn it ear.

‘Fansels, protter. Kom mar gau mei. Moatte de poppen ek mei?’

Heit en Anneke ferdwûnen nei de bykeuken. ‘Se moat nei 't húske’, flústere Jan.

‘Krekt as do en ik en elkenien,’ murk Dineke op. ‘'t Bern is sa wurch en slûch as wat. 't Falt ek net ta. 't Is har fjirde adres al.’

‘Adres?’ frege Jan.

‘Ja, it fjirde plak, dêr't se ûnderdûkt. Dat neame se 'in adres.’

‘En har heit en mem?’ woe ik no wol witte as it teminsten net ien fan de hûndert ferbeane fragen wie.

‘Dy binne ek ûnderdûkt. Freegje my net wêre, want dat wit ik fansels net.’

‘Wit Anneke it ek net?’

‘Nee, dat mei se perfoarst net witte, likemin as har heit en mem witte meie wêr't Anneke is.’

‘Raar,’ fûtere Jan. ‘Rotmoffen.’

‘Hjit se echt Anneke?’ frege ik.

‘Wit ik net,’ andere Dineke.

[p. 15]

Heit en Anneke kamen der wer yn, folge fan mem mei seis sûkelademolke.

‘Tankewol, mefrou,’ sei Anneke doe't mem de kop foar har delsette.

‘Dat is net mefrou,’ sei heit.

‘O nee. Tante Jikke.’ Anneke lei de harlekyn njonken de kop sûkelade del. Sagau't se it drinken op hie, kaam er wer yn har earm te hingjen, kop mei puntmûtse der boppe út, slappe pierlalaskonken der ûnder út. Treast.

‘No moatst earst mar ris op bêd, Anneke,’ sei mem.

‘Do sliepst by har, by Klaske. Sit hjir dyn nachtpon yn?’

Mem krige it rêchsekje op, dat tsjin it glêzekastke oan hinge. Anneke knikte en liet har fan heit syn knibbel of glydzje. ‘Komst ek daliks, Klas?’ frege mem. ‘Kom mar, Anneke.’

Sagau't se de keamer út wiene, sei ik: ‘Se liket op mem en op my.’

It bleau efkes stil. Jan pakte syn papierboel op en ferdwûn nei boppe.

‘Wat seisto dêr niis?’ frege Dineke. ‘Sis dat nochris.’

‘Ik sei: Se liket op mem en op my.’

‘Ik ha't,’ rôp Dineke. ‘Tankewol.’

‘Hoe komsto sa netsjes tsjin my? En wat hast?’

‘Dat fertel ik dy letter wol. Miskien. Earst sjen oft it kin.’ Orakeltaal.

Ik kaam op myn keammerke en seach Anneke rjochtop op bêd sitten yn in ljochtblau pontsje mei reade roaskes. Se hie moaie klean. De poppen leine op it fierste kessen, dat oan de kant fan de muorre, en de ynhâld fan it rêchsekje lei fersille oer de boppetekken. Mem en Anneke klauden tegearre om yn broekjes, himdsjes, jurkjes, bloeskes, rokjes, sokjes, skuon.

‘Myn brune sandalen binne fuort,’ rôp Anneke lulk en mei fûle eagen. ‘Dy sil Clara wol ynpikt hawwe. En ôôôh, myn rôse bloeske is der ek net. Ja, dat sil Henny nét stellen hawwe!’ Se hie no in reade kleur en har eagen spatten der hast út.

[p. 16]

‘Hoho!’ sei mem. ‘Dat meist samar net sizze, lytse flarde.’

‘O ja! Dy stelle alles, ek de trein fan Joast.’

‘Wêr hast it oer. Wêr wiene dy bern dan?’ frege mem.

‘By de tantes. Dy hiene wol acht joadske bern yn 'e hûs en noch in pear oare.’ Anneke rattele mar troch oer Clara en Henny en Job en Kees en Joast. Se smiet de klean om en helle in read hierlint foar it ljocht. ‘Wêr is myn blauwe? O, dêre.’

‘Kinst ek wat kalmer,’ sei mem sêft. Se sloech de earms om Anneke hinne en koeze har. ‘Lytse pop. Wy sille goed op dy passe.’ Mem hie triennen yn 'e eagen. Ik koe ek wol gûle, dat ik begûn mar oarder te skeppen yn de kleanboel.

‘Moat ik gau wer fuort?’ frege Anneke.

‘Nee, wis net. Do bliuwst no by ús,’ sei mem. Anneke siet ynienen hiel stil tsjin mem oan. Ik tearde har guod op en lei it yn 'e kast. Dêr skeat Anneke wer los út mem har earms. ‘En se pakten my ek pakjes ôf, dy't ik fan heit en mem krige, mei koekjes en poppeklean.’

Ik klaaide my út, die de piama oan en kroep únder de tekkens. ‘Komst?’ Anneke skode njonken my teplak en skikte oan elke kant fan har holle in pop. Dêr leine wy fjouwerisom. Mem joech ús in nachttút en sette ôf.

Anneke hie gjin sliepen yn 't sin. Mei in heech, boas stimke stoarte se ferhalen oer my út fan de tantes en in tante en in omke, fan allerhanne bern tsjin wa't se blykber net op kind hie; dizze stiel en dy sloech en in oaren knypte en lytse Joast wie in skatsje. Wie Joast ek al by syn heit en mem wei? O ja, allang. Hie Anneke ek broerkes en suskes? Nee.

Ik soe witte wolle hoe't se by har heit en mem weirekke wie. Hoe giet soks? It like my alhiel mis om dêr op dit stuit oer te begjinnen. 't Wie miskien wol âlve ûre. Ik hearde mem yn de keuken omratteljen mei de kopkeboel, de wyn hoarte in kearmannich oan it rút as woe er deryn, efkes gûnze der in fleanmasjine, ien, in Mof. Anneke

[p. 17]

fernaam ik net mear. Ik tilde foarsichtich de holle op en seach nei rjochts. Se sliepte tusken har treasters yn. Hear, jou, dat se by ús bliuwe kin. Dat se net fûn wurdt. Dat wy net... Ja, wat koe ús oerkomme?