Cryptogram

8

Het boekenbal is een geboorte waaraan vele mensen langdurig zwanger gaan; een zwangerschap die door kunstmatige bevruchting ontstaat. Het boekenbal moet er komen, ieder jaar opnieuw, en dat plaatst de heer C.L., voorzitter van de propagandacommissie en zijn collega's voor de noodzaak zich vroegtijdig met de conceptie te bemoeien. Terwijl wij, na het bal, het plezier, dat wij er aan hebben gehad, in

[p. 26]

onze gesprekken tot de grond toe afbreken, probeert de heer C.L. reeds weer bij zichzelf en zijn vrienden het liefdesvuur te ontsteken, waaraan wij ons volgend jaar mogen warmen. De heer C.L. heeft trouwens nog andere zorgen: een boekgeschenk voor de volwassenen zowel als voor de jeugd waar niemand aanstoot aan mag nemen. Het is een hollands literair criterium dat men een boek zonder gevaar in een huiskamer te Tilburg moet kunnen laten liggen.

Het eigenlijke bal begint, na de voorstelling van iets dat men als een noodzakelijk kwaad, een brok traditie en het gevolg van de kunstmatige bevruchting kan omschrijven. De tijd tussen acht en elf uur kan niet aan het toeval worden overgelaten, dat na elven zijn gang gaat om mensen bij elkaar te brengen voor wie omgang zo dikwijls verwijdering betekent. Zomin als men kan zeggen dat de Gijsbrecht, waarmee het nieuwe jaar in de stadsschouwburg te Amsterdam wordt ingewijd, een niet erg gelukkige keus is, zomin kan men dat beweren van onverschillig wat de boekhandel zijn gasten op de laatste vrijdagavond van februari te zien en te horen geeft. Gelukkig of niet, de keuze moet gedaan worden, elk jaar opnieuw. De zorg, die de heer C.L. en zijn collega's zich erover maken, is van schrijversstandpunt bezien een deel van de gerechte straf die boekverkopers en uitgevers toekomt. Ik droom wel eens van een hel waar uitgevers aan het vertalen van de boeken zullen worden gezet, waarvoor zij bij hun leven hun auteurs zo slecht hebben beloond; een werk waarmee zij een flink stuk van de eeuwigheid kunnen zoekbrengen. Het resultaat zal door de literaire adviseur van de duivel, een voormalige winnaar van de M.N. Prijs, telkens worden afgekeurd. Misschien vinden de vertalingen van mevrouw A.v.N. genade in zijn ogen en wordt zij na driehonderd jaar bevorderd tot het samenstellen van een bloemlezing, het redigeren van een tijdschrift, het schrijven van een voorwoord, of het criticeren van dichtbundels in begrijpelijk nederlands, aan welke laatste taak zij zich in het gezelschap van P.R. en A.d.B. zal kunnen wijden.

Het boekenbal is een carnaval dat niet door vasten wordt gevolgd (vandaar dat hooggeplaatste roomse ambtenaren zich er zo thuis voelen); een huwelijksmarkt voor getrouwden; een mogelijkheid voor bejaarde schrijvers om te proberen tot hoe laat zij nog kunnen opblijven en hoeveel gedruis, hitte en miskenning zij verdragen; een verleiding voor jonge dichters en dichteressen om zich in het publiek te vertonen nog voordat zij een bundel hebben gepubliceerd; een gelegenheid voor lezers om schrijvers op hun tenen te trappen, onder het sta-

[p. 27]

melen van een misverstand; een feest; een beproeving; een sociale graadmeter; een repetitie voor het zingen van het Wilhelmus; een overdekte wandeltocht met wedstrijd in het trappenklimmen; een mode/show; een stukje militaire parade; een liefhebberij van en een bron van inkomsten voor de kunstschilder M.K.; een verkleedpartij; een prikkel tot baldadigheid, jovialiteit, kwaadspreken en nog zoveel meer. Het onbevredigende van schrijven is dat de schrijver het in zijn eentje moet doen, al heeft hij zich in de geest omringd met de gestalten van zijn droom en verkeert hij in een wereld die aan zijn verbeelding is ontsprongen. Deze omgang met gedroomde mensen in verbeelde omgevingen en gefantaseerde verwikkelingen veroorzaakt op de duur, ondanks de soms buitensporige trots en onmenselijke voldoening die er aan verbonden zijn, een kwellende drang om zich onder werkelijke stervelingen, mensen van vlees en bloed, te begeven, echte stemmen te horen, een levende huid aan te raken en in onvervalste ogen te zien; d.w.z. de werkelijkheid van de illusie te toetsen aan de illusie van de werkelijkheid.

Deze drang of behoefte is een van de redenen waarom de schrijver in het publiek optreedt, zich laat zien om zelf zijn ogen de kost te kunnen geven, zich laat horen in de hoop taal te beluisteren uit de mond van de lezer of lezeres die hem tot in zijn schuilhoek heeft gevolgd. Ook wanneer hij na het schrijven van de honderdduizend woorden van zijn roman aan alle taal voorbij is en elk woord op hem de indruk maakt reeds te zijn neergeschreven nog voordat het wordt uitgesproken, juist dan verlangt hij met des te meer kracht naar de stille uitwisseling van gevoelens waarmee wij elkaar onze gezichten tonen, hunkert hij naar de lettertekens van een tastbare verschijning, de woordspeling van een arm, een hals, of een voet in een doorzichtige kous. Het boekenbal is een van de mogelijkheden om aan die behoefte te voldoen. De schrijver ontmoet er collega's, begunstigers, natuurlijke vijanden met wie hij op voet van vriendschap omgaat (en omgekeerd), bekende en onbekende lezers en lezeressen; een bont gezelschap van mensen die gezworen hebben elkaar niet voor het aanbreken van de dag in de steek te laten. De schrijver kan er door kleding (van zichzelf, zijn vrouw of vriendin), dansvaardigheid, feestelijke stemming, afzijdigheid, hooghartigheid, ridderorde, lichaamsgebrek e.d. opvallen in plaats van door het fraaie gedicht of de knappe novelle, waarvan hij het bestaan zo graag bekend veronderstelt. Om al die redenen is het boekenbal een verschijnsel waarover men eigenlijk alleen

[p. 28]

in het algemeen iets kan zeggen. Het vraagt om generalisatie en parodie in plaats van om het verslag waarmee journalisten na afloop hun gezicht nog even in een feestelijke plooi houden. Het betekent natuurlijk niet dat er over het laatste boekenbal niets te zeggen zou zijn.

Tot de traditie behoort het verschijnen van de koningin en de foto in de krant van de volgende dag, waarop zij zich ieder jaar met iemand anders onderhoudt, elk jaar evenwel op dezelfde meesterlijke wijze daarin bijgestaan door de heer C.L. Zijn gezicht boven de onberispelijke rok krijgt de krantenlezer altijd en face te zien, de gezichten van de koningin en de heer of dame die aan haar wordt voorgesteld en profil. S.C. meent dat men het herhalingseffect van tien jaar boekenbal het eenvoudigst zou kunnen aantonen door het afdrukken achter elkaar van de voorstellingsfoto's van de laatste tien jaren. Tot de traditie behoort de openingstoespraak door een minister of staatssecretaris, als om te bewijzen hoe moeilijk het is iets aardigs te zeggen; deze keer uitgesproken door onze vrouwelijke excellentie die haar komische talent ten onrechte bij dat van de zwarte bruid uit de parodistische opera ten achter stelde. Enigszins beschaamd keek ik naar de diepe insnijding van haar uit dure lappen bestaande avondjapon, mij verwonderend over de zichtbaarheid van wat door dichters vóór het experimentele optreden werd bezongen. Het moet voor dominees en pastoors een angstige gedachte zijn dat zij door leken zo gemakkelijk in stichtelijkheid geëvenaard kunnen worden. Traditie is veel van wat onzichtbaar blijft, zoals de ongeloofwaardige onverschilligheid waarmee sommigen besluiten niet naar het bal te gaan, in welk besluit zij tot het laatste ogenblik volharden om dan hemel en aarde te bewegen nog in de schouwburg toegelaten te worden.

Er bestaat een graad van aan- en afwezigheid, waarvan men zich pas na het bal ten volle bewust wordt. Wanneer dr. V.E.v.V. en S.V. er niet waren geweest, zou hun afwezigheid, hoe verschillend van aard ook, grotere proporties hebben aangenomen dan de afwezigheid van bij voorbeeld J.E. of G.S. Ik vond B.S., anders voor geen klein geruchtje vervaard, hoewel present niet zo aanwezig als van hem verwacht mocht worden. Hetzelfde gold voor G.A.v.O., die op roemloze wijze bezweet raakte, E.S. en andere erkende feestvierders. Erg aanwezig daarentegen waren verscheidene meisjes en jonge vrouwen, zoals I.V., een minderjarige worgengel die men als page zag ronddwalen, nauwelijks lettend op het effect van haar kniebroek, dat met zoveel moedwil was voorbereid; zoals S.O., de vrouw van de teke-

[p. 29]

naar, met haar pruik van nylonmaneschijn en haar babylonische décolleté, een Sneeuwwitje die moeite had gedaan om op Cleopatra te lijken en daarin aardig was geslaagd; of zoals de jonge mevrouw v.d. E., een onbetwiste prijswinnares met een hoog zetelend zwaartepunt, waarop haar man in zijn vrije ogenblikken toezicht hield als een jongen die juist groot genoeg is om op de tafel der volwassenen te kijken. De jonge dichter C.B.V. haastte zich door de gangen in een stel kleren zoals men à l'improviste aanschiet wanneer men, te bed liggend, plotseling bezoek ontvangt. De jonge romancier E.L., die de winter op Majorca doorbrengt, bevestigde door zijn aanwezigheid het vermoeden dat zijn tijdelijke repatriatie het gevolg was van een vooruitziende blik. G.S. vertoonde zich met zijn ridderorde op zijn revers, de prijs die men in de literatuur, als men niet al te ver van Den Haag woont, voor het bereiken van de vijftigjarige leeftijd moet betalen. Een enkele uniform stemde tot voldoening door de gedachte dat ons althans die maskerade tot nu toe bespaard is gebleven. Al deze en dergelijke details vinden hun bestemming in de traditie van een feest dat reeds aan het begin, in het gedrang bij de vestiaires, niet voor zijn eigen parodiëring terugschrikt.