Kronijk, of Aantekening der merkwaardige voorvallen binnen de gemeente Heeze en eenige omliggende dorpen en enkelde welken algemene belangstelling verdienen

(1833)

/ Pag. 71 / 1833 8 Augustus de Vriessche schutters te Heeze en Leende vertrokken.

9 Augustus eenige troepen van de 7 Afd. binnen Heeze en Leende gekomen uit het Camp⁽¹⁾.

10 Augustus dezelven weder vertrokken en vervangen door andere van dezelve afd.

(1) Uit het Kamp van Rijen zijnde het Hoofdkwartier niet alleen van de 2e Divisie Infanterie van Luitenant-Generaal Bernhard Hertog van Saxe-Weimar, maar ook van de 1e Brigade waaronder deze troepen ressorteerden. W. WÜPPERMANN, De geschiedenis van den Tiendaagschen Veldtocht in Augustus 1831, p. 68. 's Gravenhage, 1881.

[p. 67]

21 October het groot Altaar, predikstoel en banken te Heeze uit de oude strooije kerk in de nieuwe kerk over gebragt; de nieuwe kerk heeft van bouwen &c. gekost f 23.211,20⁽²⁾.

24 October⁽³⁾ des morgens om 8 uren is te Heeze de nieuwe kerk ingewijd en den eersten dienst in de zelve gedaan door den WelEerw. Heer Johannes Gast pastoor⁽⁴⁾ - die ook de Inwijding uit naam van Z.H.E. den administrator apostolicus^(a) van het Bisdom van s Bosch gedaan heeft⁽⁵⁾; de twede dienst is gedaan door den E.H.F.M.J. van Moorsel, geboren te Heeze en rector te Helmond⁽⁶⁾; de 3e dienst of Hoogmis

/ Pag. 72 / is gedaan door den E.H. Petrus van Mierlo capellaan te Heeze⁽¹⁾, geadsisteerd door de E.Hr.F.M.J. van Moorsel als diaken en den E.H. Joannes van Asten capellaan van Geldrop, geboren te Lierop, subdiaken⁽²⁾.

4 November te Heeze de troepen van de 7 Afd. van Heeze vertrokken na Someren en Asten, en in de plaats gekomen troepen van de 2 Afd. komende van Helmond.

26 November des avonds om 10 uren eene totale maansverduistering door geheel Europa zigbaar⁽³⁾.

Het geheele najaar 1833 geen vorst plaats gehad, maar gedurende de maand December winderig en regenachtig weder met storm waardoor onderscheiden ongelukken aan schepen zijn voorgevallen en dijken langst de grote rivieren doorgebroken zoo als die van Empel en meer anderen⁽⁴⁾.

1834 De maand Januarij 1834 is zeer zagt geweest zonder vorst zoo dat allerleij vroege blommeties

(2) Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze De onkosten van deze nieuwe kerk, welke, om de invallende ziekelijkheid van den pastoor niet al te juist aangetekend en berekend zijn, vind ik op eene aanteekening van Zijn Wel Eerwaarde geraamd op p(lus) m(imus) Een en twintig duizend gulden, p. 4. - Ibid., Port. IV De nieuwe kerk in 1830, bevat een Notitie-Boekje van de ontvangene en uitgegevene gelden tot opbouw van een Nieuwe R.C. Kerk te Heeze waarin inderdaad zeer vele gegevens maar niet een totaal overzicht der gemaakte onkosten.

(3) Feestdag van de H. Aartsengel Raphaël.

(4) Zie Kronijk op 3 Maart 1819. Zie de afbeelding der Kerk in het Supplement, Aanhangsel A, n. 3.

(a) Hs.: vicaris generaal.

(5) Bij speciale machtiging.

(6) Zie voor Franciscus Marianus Johannes van Moorsel de inleiding.

(1) Zie Kronijk op 6 October 1832.

(2) Joannes van Asten, gedoopt te Lierop 7 December 1801 als zoon van Laurentius en Elisabeth van Vaalen, was sedert 4 Mei 1843 tot aan zijn overlijden op 28 November 1850 pastoor te Aarle-Rixtel (Bidprentje). L. SCHUTJES, Geschiedenis van het Bisdom 's Hertogenbosch, dl. III, p. 54. St. Michiels-Gestel, 1872.

(3) Zie voor de beschrijving van deze maaneclips ALMANAK VOOR DE PROVINCIE NOORD-BRABAND VOOR HET JAAR 1833. 's-Hertogenbosch, 1833.

(4) PROVINCIAAL BLAD VAN NOORDBRABAND, 1834, n. 76, p. 22-26; DR. H. VAN VELTHOVEN, Een stem over Noord-Brabant in 1834 (TAXANDRIA, dl. XLIX, p. 205-210. Bergen op Zoom, 1942).

[p. 68]

/ Pag. 73 / zoo als Betonien, Flieren, Fioolties en wilde gras bloemen openstonden en volop bloeijden - ook zijn in deze maand reeds vogelnesten gevonden met eijeren en jongen.

10 Januarij de kleine altaren uit de oude kerk te Heeze na de nieuwe kerk overgebragt⁽¹⁾.

1 Maart de troepen van de 2 Afd. te Heeze vertrokken na Valkenswaard.

4 Maart Caspar van Soerik een landbouwer van Heeze wonende aan de ven in de heide tusschen Heeze en de Paaschense hut, een overval gekregen⁽²⁾, vandaar naar de hut⁽³⁾ overgebragt en aldaar dadelijk overleden⁽⁴⁾.

16 Maart door Heeze gepasseerd circa 700 man van de 17 Afd. Inf., 18 Afd. Inf. en Drentsche schutters.

25 Mei het stellen en vergroten van het orgel te Heeze dat de Heer pastoor te Gemert oud gekogt heeft voor ....⁽⁵⁾; aanbesteed aan A. Fransen orgelmaker te Terhorst⁽⁶⁾.

/ Pag. 74 / voor f 1100, - en 2 ducaten met 150 dagen vreijen kost voor een man⁽¹⁾.

17 Junij had men te Heeze verwagtende Zijn Hoog Eerw. den Heere Vicarius van het voormalig bisdom van s Bosch⁽²⁾ om op den 18 Junij te komen vormen, eerebogen gesteld en denne boomties door de straten geplant, kronen gehangen, welken allen des nachts - zoo men vertrouwd - door de schutters van de 1 en 3 Komp. Geldersche schutterij alhier in cantonnement liggende geheel omgehaald, ter neder geworpen, uitgerukt en vernield zijn, en bij den Burgemeester⁽³⁾ de glazen ingeslagen, het welk alles zonder gevolg is gebleven; de commandant van deze troep lag op het kasteel bij den Baron van Tuyll in kwartier⁽⁴⁾.

(1) Deze overgebrachte altaren hebben nog 11 jaar dienst gedaan. Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze, 142v 1845 zijn de kleine altaren, gemaakt door van der Heijden te 's Bosch geplaatst en op O.L. Vr. altaar werd den 16 October het eerst gecelebreerd.

(2) Caspar van Soerik, gedoopt te Heeze als zoon van Joannes Eijmers en Elisabeth van 't Hof, overleden te Zes-Gehuchten 4 Maart 1834 9 uur v.m., was 30 Januari 1791 te Heeze gehuwd met Adriana Janse Thijs, gedoopt te Heeze op 12 Februari 1768, als dochter van Joannes en Joanna Henri Scheepers, overleden te Heeze 8 December 1831. Parochiearchief St. Martinus te Heeze Liber defunctorum 1826-1935 1834 4 Maart Caspar van Soerik N.B. op den weg doot gevonden.

(3) Paasensche Hut gelegen in de voormalige gemeente van Zes Gehuchten (thans gemeente Geldrop) was kadastraal bekend als Sectie B n. 1050 (oud nummer) en is op heden genummerd als Sectie B n. 1813.

(4) Zie voor dit detail de aantekening in het overlijdensregister der parochie Heeze, vermeld in de voorlaatste nota.

(5) Door Mgr. H. den Dubbelden aangeboden aan de pastoor van Heeze bij schrijven van 18 Mei 1833 (Parochiearchief St. Martinus te Heeze).

(6) Bekend als de firma Gebr. A. en J. Franssen.

(1) Volgens Parochiearchief St. Martinus te Heeze bedroeg de som 850 gulden, en een premie van 2 ducaten als negotiepenning. Een ducaat is groot f 5.50.

(2) Zijnde Mgr. Hendrikus den Dubbelden; zie voor zijn data Kronijk op 1 Mei 1831.

(3) Zijnde A.J. Deelen; zie Kronijk op 6 Mei 1820.

(4) Zijnde Jan Diederik Baron van Tuyll van Serooskerken; zie Kronijk op 23 October 1828 en op 9 & 13 Juli 1843.

[p. 69]

18 Junij zijn in de Nieuwe kerk door Zijn Hoog Eerw. den Heere Vicarius van Den Bos Hendrikus den Dubbelden⁽⁵⁾

/ Pag. 75 / circa 1400 personen gevormd, zoo van Heeze en Leende, als van Maarheeze en Soerendonk⁽¹⁾.

20 Julij de 1 en 2 Comp, van het 1e Batt. der 2 Afd. Geldersche schutters naar het Camp⁽²⁾ vertrokken, in plaats gekomen Zuidhollandsche Schutters^(a).

21 Julij in de plaats gekomen de Zuid hollandsche schutters.

8 Augustus grote inspectie van Koning Willem I over de in deze omtrek gecantonnerde troepen in de Woenselsche heide⁽³⁾.

26 Augustus de Zuidhollandsche schutterij te Heeze en Leende vertrokken; te Heeze in plaats gekomen van de 8 Afd. Inf.⁽⁴⁾ en te Leende van de 17 Afd.⁽⁵⁾.

30 Augustus te Leende bij Hendrikus van Engelen⁽⁶⁾ in het huis van Willem Maas⁽⁷⁾ herkomstig van Tieleman Kemps⁽⁸⁾ op denzelven wijngaard rijpe blaauwe druiven en te gelijk bloeijende of blomtrossen.

18 September is de oude schuurkerk gebouwd in 1780 met stroo gedekt publiek verkogt tot afbraak⁽⁹⁾ doch daarvan gereserveerd den muur tot aan de vengsters aan de Noordzijde

(5) Zie Kronijk op 1 Mei 1831.

(1) Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze, p. 142 en Budel. Cfr. DE GODSDIENSTVRIEND, dl. XXXIII, p. 43. Grave, 1834 - 17 Junij Geldrop, 18 Junij Heeze, 19 Junij Mierlo. -.

(2) Als deel uitmakend van het 1e Batt. ressorteerde deze groep onder de 1e Brigade van de 2e Divisie Infanterie (Hoofdkwartier Kamp van Rijen) van Luitenant-Generaal Bernhard Hertog van Saxe-Weimar, en had voor het gehele Batt. tot commandant Majoor W.A. Baron van Schimmelpenninck v.d. Oye v.d. Pol; vermoedelijke sterkte van de twee compagniën rond de 400. W. WÜPPERMANN, De geschiedenis van den Tiendaagschen Veldtocht in Augustus 1831, p. 68. 's Gravenhage, 1881.

(a) De 5 laatste woorden door kronijkschrijver later toegevoegd.

(3) Zijnde de 3e Divisie Infanterie (Hoofdkwartier Eindhoven) van Luitenant- Generaal A.F. Meijer, en de 4e of Reserve Divisie Infanterie (Hoofdkwartier Sint Oedenrode?) van Luitenant-Generaal G.M. Cortheijligers, en vermoedelijk de 2e Brigade van de Divisie Cavalerie die als Hoofdkwartier Eindhoven was toegewezen onder de Brigadecommandant Generaal-Majoor Jhr. W.F. Boreel. Vermoedelijk totaal aan manschappen rond de 14 à 15000 manschappen. Cfr. W. WÜPPERMANN, De geschiedenis van den Tiendaagschen Veldtocht in Augustus 1831, p. 69-74. 's Gravenhage, 1881. Berichtgeving over de gehouden inspectie PROVINCIAAL DAGBLAD, 1834, n. 64.

(4) Vermoedelijk een gedeelte van het Reserve Batt. ressorterende onder de 1e Brigade van de 3e Divisie Infanterie (Hoofdkwartier Eindhoven) van Luitenant-Generaal A.F. Meijer, en staande onder het commando van Luitenant-Kolonel J. Cox van Sprengler; het gehele Batt. had een sterkte van 905 manschappen. W. WÜPPERMANN, De geschiedenis van den Tiendaagschen Veldtocht in Augustus 1831, p. 69. 's Gravenhage, 1881.

(5) Vermoedelijk een gedeelte van het 1e of 2e Batt. ressorterende onder de 2e Brigade van de 3e Divisie Infanterie (Hoofdkwartier Eindhoven) van Luitenant-Generaal A.F. Meijer. W. WÜPPERMANN, De geschiedenis van den Tiendaagschen Veldtocht in 1831, p. 70, 's Gravenhage, 1881.

(6) Hendrikus van Engelen, gedoopt te Leende op 28 Maart 1800 als zoon van Jean Godfried en Maria Anna Mansveld, overleden te Leende 19 November 1876, was 15 Januari 1826 te Heeze gehuwd met Johanna Maria van Moorsel, gedoopt te 'sHertogenbosch op 11 September 1798 als dochter van Mr. Hendrik van Moorsel en Johanna Maria Voncken, overleden te Leende 4 November 1866.

(7) Zie Kronijk op 10 Augustus 1831.

(8) Tieleman Kemps, te Leende gedoopt 24 Januari 1757 als zoon van Henricus en Jacoba Sleuwens, aldaar overleden 19 October 1827, was 15 Februari 1784 te Valkenswaard gehuwd met Johanna Catharina Hertrooijs, te Valkenswaard gedoopt 3 April 1755 als dochter van Bartholomeus en Maria Sleuwens, te Leende overleden 16 Juli 1821.

(9) Zie Kronijk voor het jaar 1780.

[p. 70]

/ Pag. 76 / de Wester gevel en muur waar tegen de Altaren gestaan hebben, op de zelve hoogte als den zijdmuur, welken zijn blijven staan, aan Jan van den Berg timmerman te Heeze⁽¹⁾ voor f 800, -⁽²⁾.

In Augustus, September en October 1834 is op aanneming van AJ Deelen⁽³⁾ van kerkvoogden der Hervormde gemeente van Heeze de capel van St. Anthonis heremijt⁽⁴⁾ te Eijmerik geheel opgemaakt⁽⁵⁾; de 2 houten balken daar uit gedaan, en door 2 ijzeren vervangen; het plafond geheel vernieuwd; de fondamenten hersteld en ingeraapt; een nieuwen vloer daar in gelegd; de defecten aan de muren hersteld; alles bij publieke aanbesteding op authorisatie van het gouvernement⁽⁶⁾.

Bij het opgraven der fondamenten heeft men verscheiden menschen geraamten ontdekt, waar uit blijkt^(a) dat men vroeger daar plag te begraven⁽⁷⁾.

(1) Zie Kronijk op 10 November 1829.

(2) Dit gedeelte van de oude schuurkerk, ook genaamd ‘oude sacristie’ is kadastraal bekend als Sectie F 1127 en later als Sectie F 1319.

(3) Zie Kronijk op 6 Mei 1820.

(4) Feestdag 17 Januari.

(5) Zie Kronijk op 16 December 1824 en 9 October 1826. Het herstel van de oude kapel zou reeds lang klaar hebben moeten zijn, maar gebrek aan geld en de moeilijke tijdsomstandigheden vroegen steeds maar om uitstel. In het Archief der Hervormde Pastorie te Heeze zijn hieromtrent interessante aantekeningen te vinden (Acta-Boek II, p. 280, 284, 289-292). We laten de tekst van p, 289-292 hier volgen. / p. 289 / Nadat aan de Hervormde Gemeente van Heeze en Leende, zoo wel door Zijne Majesteit Onzen geëerbiedigden Koning, als door de Herv. Christelijke Synode, in Junij en Julij 1830 eene gezamenlijke Somme van f 1400. - was toegelegd, zie aanteekening op pag. 284, ten einde daarmede te dekken de gemaakte schulden wegens het herbouwen van den Tooren des kerkgebouws, en de hoognoodige herstellingen aan het Kerkgebouw zelve te bewerkstelligen, brak er in de maand Augustus van datzelfde jaar te Brussel eene Revolutie uit, welke weldra door geheel België gevolgd werd en ons Vaderland met niet te voorziene rampen bedreigde. In deze treurige en bange omstandigheid kon er aan geen bouwen gedacht worden, en moest men, hoezeer het Kerkgebouw ook de dringendste herstellingen vorderde, een gunstiger tijd afwachten, want de Belgen nu onze vijanden geworden, bedreigden gestadig onze grenzen waardoor ook deze gemeenten niet zelden, door droevige geruchten van invallende strooptogten werd beroerd en ge schokt. - Geheel Nederland wapende zich nu met voorbeeldelooze / p. 290 / vaderlandsliefde, en het behaagde de goedertierene Voorzienigheid, om het kwaad op onze Grenzen te stuiten, zoodat het geene verderen voortgang maakte, waarvoor men zoo billijk gevreesd had. - De gehele Provincie Noord-Braband, en ook deze Gemeente werd met Vaderlandsche Krijgslieden opgevuld, en ook daardoor werd de herstelling aan ons Kerkgebouw tegengehouden, die desniettemin hoe langer zoo dringender werd. Hier kwam nog bij, dat wij nu van België afgescheiden zijnde, men den kalk niet als met zeer verhoogde prijzen bekomen kon, welke bouwstof men voornamelijk was benoodigd.
Door een en ander waren dus de voorhanden zijnde gelden ontoereikend geworden, om de al meer en meer toegenomene bouwvalligheden aan het Kerkgebouw in orde te brengen.
In het jaar 1834 kwam er eenige kalmte. Vele uitgetrokkene Schutters keerden huiswaarts, en de militaire bezetting dezer Provincie verminderde zeer in aantal. / p. 291 /
Nu meende men niet langer te moeten verbeiden, om een aanvang te maken, en na ook deswegens op den 12 Julij 1834 Kerkeraadsvergadering gehouden te hebben vroeg men bij drie Missives aan het Prov. Coll. van Toez. op de Kerkel. Adm. der Herv. in Noord-Braband in dato 16, 23 en 31 Julij van dat jaar om authorizatie tot de aanbesteding, en om de vermoedelijk te kortkomende gelden te mogen vinden uit den verkoop van een paar stukken land en van eenige boomen die in hunnen groei geen voordeel meer aanbragten. - Het eerstgemelde door opgenoemde Collegie toegestaan zijnde, zoo werd bepaald, om op den 11 Augustus 1834 bij Kerkeraads vergadering, de herstellingen van het Kerkgebouw en Consistorie-Kamer openlijk aan te besteden, naar een bestek door den bouwkundigen A. van Gaal te Geldrop opgemaakt, terwijl de Heer No taris H.M. FREHER op dezen tijd Diaken dezer Gemeente, edelmoediglijk zich aanbood, om zonder eenigen salaris deze aanbesteding te doen, hetwelk onder / p. 292 / hartelijke erkentelijkheid werd aangenomen. Q(uod) F(ecit) J.L.A. Kremer Az., Predt.

(6) Archief der Hervormde Pastorie te Heeze. Acta-Boek II, p. 295 Kerkeraadsvergadering gehouden den 11 Augustus 1834, Art. 3 Nadat door den Heer Notaris de conditiën en voorwaarden der te doene herstellingen aan de aanwezige gegadigden waren voorgelezen, ging men met derzelver aanbesteding voort, en heeft de Heer A.J. Deelen Burgemeester dezer Gemeente, deze opgenoemde herstellingen aangenomen, voor eene Somme van Duizend, zeven honderd en vijf en zeventig gulden -.

(a) Hs.: schijnt.

(7) Het begraven in kerken werd afgeschaft bij Decreet van 23 Prairial an XII (12 Juni 1804), en bij Souverein Besluit van December 1813 weer toegelaten om eindelijk met ingang van 1 Januari 1829 geheel te worden verboden (PROVINCIAAL BLAD VAN NOORD-BRABAND, 1827, n. 113).