Kronijk, of Aantekening der merkwaardige voorvallen binnen de gemeente Heeze en eenige omliggende dorpen en enkelde welken algemene belangstelling verdienen

[p. 20]

(1678-1720)

/ Pag. 17 / 1678 1 December is te Heeze overleden en den 5 Dec. 1678 des avonds met 10 à 12 flambouwen begraven den HoogWelGeb. Heer dezer Heerlijkheid Albertus Snoeckaert^(1)a.

1680^b heeft men gezien eene staartster die zich in het Noorden vertoonde⁽²⁾.

1683 is Wenen de hoofdstad van Oostenrijck door de Turken belegerd met een leger van 200.000 man - drie maanden lang -, wierdt vervolgens ontzet; bij de belegering zijn er 48544 Turken gebleven, behalven die bij het ontzet gevallen zijn⁽³⁾.

1692 den 24 Augustus 1692 is beroepen tot predikant te Someren Jacob van den Brugh en bevestigd den 6 September; dat is de derde gereformeerde predikant van Someren^(4)c.

1699 7 April is het spit van den kerktoren van Leende door het onweder in brand geraakt en geheel afgebrand⁽⁵⁾, benevens de verwerij van eenen Clerx - welke verwerij dadelijk weder is opgebouwd -⁽⁶⁾, doch de toren is eerst in 1714 hersteld en een nieuw spit op den zelven gemaakt⁽⁷⁾. De gemeente heeft het uit de kas te kort komende geld daartoe opgenomen bij Jacob Rooijaerts⁽⁸⁾, Gerrit van Lieshout⁽⁹⁾ en Antonie Box, schoolmeester aldaar⁽¹⁰⁾, te zamen f1050.-⁽¹¹⁾.

1709 is een sterken en langdurigen winter geweest^(12)a.

1717 28 September is te Someren beroepen tot predikant Johan Philip Quast en bevestigd 31 October 1717⁽¹³⁾; deze is opgevolgd door D. Hanewinkel, die in Someren niemand gedoopt noch getrouwd heeft^(14)a.

1720^d predikant te Heeze J. Sterck^(15)e.

(1) Albertus Snouckaert van Schauburg overleed inderdaad op 1 December 1678. Rijksarchief 's-Hertogenbosch, S Heeze 5 Den iersten December 1678 is gestorven Onsen Ho: Ed: Geboren Heere Aelbertus Snoeckaert Here van Heeze ende Leende etc. ende savonts den 5den met de 4 leden van heese ende leende ende eenige nabueren met 10 a 12 flambouwen begraven. Zie voor enige biografische aantekeningen F. DE BAS, Snouckaert van Schauburg (Albert) (NIEUW NEDERLANDSCH BIOGRAFISCH WOORDENBOEK, dl. II, col. 1337. Leiden, 1912); DR. W. MEINDERSMA, De Heerlijkheid van Heeze, Leende en Zes-Gehuchten, p. 26. Zaltbommel, 1911. - Aelbertus Snouckaert van Schauburg werd koper van de heerlijkheid op 13 November 1659 en liet de verhefacte passeren op 3 September 1660. Familiearchief Van Tuyll van Serooskerken te Heeze, A 1 Brief van onwillig decreet van den Raad en Leenhove van Brabant, bevestigend de executie van de Heerlijkheid Heeze, Leende en Zes-gehuchten; A 5 Akte van verhef ten behoeve van A. Snouckaert van Schaumburgh.

a Door kronijkschrijver later toegevoegde notitie.

b Hs.: 1780.

(2) Zie voor deze komeet op 28 November DR. B. GOUDSMIT, De wonderen des Hernels, p. 482-483, 486. Zutphen, z.j. 3e dr.

(3) Dit (tweede) beleg van 14 Juli tot 12 September beschreven in DR. J. VON WEISZ, Weltgeschichte, dl. X, p. 543-568. Graz-Leipzig, 1898. 4e-5e dr.

(4) Predikanten te Someren-Lierop 1) Jacobus Block, gekomen van Opijnen, emeritaat 1671. 2) Johannes Breckerveld, gekomen van Angeren en Loo 28 Februari 1672, afgezet 1698. 3) Jacobus van den Brugh, candidaat bevestigd 24 Februari (?) 1692, overleden September 1716. L. DEUTGEN, Naantlijst van Hervormde predikanten in Noord-Brabant (VAN ALPHEN'S NIEUW KERKELIJK HANDBOEK, Bijlage P, p. 40).

c Hs.: 1692 6 September is beroepen tot predikant te Someren Jacob van den Brush en bevestigd den 24 Augustus 1692 - dat is de eerste gereformeerde predikant van Someren.

(5) Een aantekening in de Inventaris van het Parochiearchief te Leende noemt het jaar van de torenbrand 1694 - oorspronkelijk stond er 1696 - L. SCHUTJES, Geschiedenis van het Bisdom 's Hertogenbosch, dl. IV, p. 680, St. Michiels-Gestel, 1873 geeft 1697. Het jaar van de brand is echter 1699.

Druk en vreugd door [luiden]

kan ik beduiden.

Also heb een droeven s[lag]

op den sevensten dag

van April geslagen

die ieder dede klagen

over des toorens brandt,

ontvangen van Godes handt,

als men heeft geschreven

1600 negentig negen:

een jaar zeer wonder

van bliksem en donder.

Uit den toorn zijn wij gestooten
Alexius Jullien heeft ons gegooten.

We laten thans een attestatie van de torenbrand te Leende op 7 April 1699 volgen (Rijksarchief 's-Hertogenbosch, R Heeze 151, Protocol van allerhande acten, fol. 113r) Wij Johan de Jongh, Jan Cocx ende Jan Bull Schepenen, Joost Hendrick Daems, Jan Leenders van Velthoven ende Hendrick Bruijnen Borgemeesters des dorps Leende tuijgen ende verclaren voor de oprechte waerheijt, dat op den sevenden der voorgaende Maendt April des naemiddachs door donder en bliksem, het vuer van den hemel is geslagen, int opperse vanden toorn tot Leende waer door den voorschreven geheelen toorn tot den gront toe is afgebrandt, al het houtwerck geconsumeert, de clocken, en uergewerck onstucken, als mede een gedeelte vande kercke afgebrant, ende op veele andere plaatsen aen het dack beschadicht, het schoolhuijs voor het meeste gedeelte geconsumeert, soodanich dat vele vande selue haer meeste meubelen, kleederen, linden ende wollen daer in is geconsitmeert alle welcke schade ingevalle deselve soude opgenomen worden, soo ten respecte van het Corpus als de particuliere meenichte duijsenden souden bedragen, dewelcke bij deselven niet weder soude connen herstelt worden. Ende om het gene voorschreven aen allen ende eenen iegelijcken te connen doen blijcken, soo hebben wij deze ten prothocolle onderteeckent door onsen substituut secretaris doen uijtmaecken ende metten gemeijne schependoms zegel van Heese ende Leende becrachticht, op den negenentwintichsten Meij xujc negenentnegentich.

(6) Waarschijnlijk is de hiergenoemde Clercx niet vermeld in de lijst der geruïneerden van 28 Augustus 1700, omdat hij uit eigen middelen zijn huis weer heeft op kun nen bouwen. De namen van de inwoners die steun verlangden van het dorpsbestuur zijn de kinderen Adriaen van Puth, Mr. Joan Neels chirurgijn, Cathalijn Wede Jan Bluijssen, Jan Michielsen van Asten, de Wede Jacob Jan Vogel, Hermen van Weerden, Frans Bluijssen, Peeter Jan Box ende Hermen Manus (Rijksarchief 's-Hertogenbosch, R Heeze 151, fol. 154v). De opgegeven schade aan 't meubilair schijnt drossaerd en schepenen overdreven (Ibid. fol. 156r).

(7) Rijksarchief 's-Hertogenbosch, R Heeze 155. Protocol van allerhande acten, fol. 42r acte van 11 Mei 1714 aanbesteding van het herbouwen van de toren te Leende, die door het vuer vanden hemel inden Jaere 1699 is affgebrant, ende met de voorgaende Oirlogen is onherbout gebleven, ende sonder groote schaede ende bederff aen het muerwerck, ende berverije vande klocken, niet lancer mogt blijven leggen, of te moet wederom herstelt worden. Zie de afbeeldingen van toren en kerk op p. 146 en 147 van het Hs.; zie in het Supplement, Aanhangsel A, n. 5; zie de situatietekeningen in het Supplement, Aanhangsel B, nr. Leende. IA en IB.

(8) Jacob Roijaerts was in 1699 borgemeester van de Strijperstraat. Hij leende meer dan eens geld aan de gemeente van Leende (Rijksarchief 's-Hertogenbosch Leende, inliggende stukken in Renten Boec van Leende).

(9) Geerit van Lijshout (hij tekent Geret van Lijshout) van 1706 tot 1714 vermeld als schepen van Heeze c.a. 18 Februari 1715 noemt hij zich oudt schepen alhier, inwoonder tot Leende (Rijksarchief 's-Hertogenbosch, R Heeze 155. Protocol van allerhande acten, fol. 42r & fol. 95v).

(10) Antonie Bocx, schoolmeester te Leende. Ook hij leende meer dan eens geld aan de gemeente van Leende (Rijksarchief 's-Hertogenbosch, R Heeze 105, Protocol van allerhande acten, fol. 156r acte van 19 Maart 1718 en Leende, inliggende stukken in Renten Boec van Leende).

(11) Rijksarchief 's-Hertogenbosch, R Heeze 155, Protocol van allerhande acten, fol 42r, acte van aanbesteding van het herbouwen van de toren te Leende noemt als aanneemsom 515 gulden. (De aantekeningen van voetnoot 5 tot en met 11 medegedeeld door de Heer J.P.H. Goossens te Vlijmen).

(12) J. VAN HEURN, Historie der Stad en Meyerye van 's Hertogenbosch, dl. III, p. 402-403. Utrecht, 1777; Kronijk van felle winters van het jaar 266 tot 1845 (MAGAZIJN VOOR ROOMSCH KATHOLIJKEN, jrg. XI, p. 202. Den Haag, 1845).

a Door kronijkschrijver later toegevoegde notitie.

(13) Johannes Philippus Quast, gekomen van Gent 31 October 1717, overleden 21 Januari 1734. L. DEUTGEN, Naamlijst van Hervormde predikanten in Noord-Brabant (VAN ALPHEN'S NIEUW KERKELIJK HANDBOEK, Bijlage P, p. 40).

(14) Henricus Hanewinckel, gekomen van Gemert 25 Juli 1734, tot 1741. Hij overleed te Someren 11 April 1746 (krankzinnig). Zie over hem P. PANKEN & JHR. MR. A. VAN SASSE VAN YSSELT. Beschrijving van Bergeik, p. 289-291. 's Bosch, 1900; zie over diens familie J. ANSPACH, De predikanten der Nederduitsch Hervormde Gemeente te Bergeik c.a. (TAXANDRIA, dl. IX, p. 135-167. Bergen op Zoom, 1902); H.N. OUWERLING, De meijerijsche predikantenfamilie Hanewinkel (TAXANDRIA, dl. XXII, p. 52-61. Bergen op Zoom, 1915); cfr. A. VAN SASSE VAN YSSELT, Aantekening op Steph. Hanewinkel (TAXANDRIA, dl. XLV, p. 1-7. Bergen op Zoom, 1938).

a Door kronijkschrijver later toegevoegde notitie.

d Hs.: 1727

(15) Joannes Sterck adjunct-predikant te Heeze van 19 September 1719 tot omtrent 17 December 1726, predikant vanaf 17 December 1726 tot aan zijn overlijden 25 Juni 1758. (Archief Hervormde Pastorie te Heeze, Ker ckenboeck van Heze by Leende van 1679 tot 27 Nov. 1777). L. DEUTGEN, Naamlijst der Hervormde predikanten in NoordBrabant (VAN ALHPHEN'S NIEUW KERKELIJK HANDBOEK, Bijlage P, p. 20) heeft volgende tekst Petrus Wilhelmus Callenfels, Ambassadepredikant te Lunenburg en Celle was predikant te Heeze van 1677 tot 1720 en werd opgevolgd door Johannes Sterck, candidaat, die 7 Maart 1720 bevestigd werd. DR. W. MEINDERSMA. De Heerlijkheid van Heeze, Leende en Zes-Gehuchten, p. 63. Zaltbommel, 1911, is geheel conform de gegevens in het begin van deze voetnoot gesteld Petrus Callenfels, van 1676 tot 1726. Anno 1682 was Callenfels, benoemd tot gezantsschapspredikant bij den ambassadeur in Spanje, van Heemskerck, gedurende meer dan acht maanden afwezig. In 1719 krijgt Callenfels als adjunct den proponent Joannes Sterck. Deze blijft, met belofte na den dood van Callenfels predikant te worden, adjunct tot 1726. Archief Hervormde Pastorie te Heeze, Kerckenboeck van Heze by Leende van 1679 tot 27 Nov. 177, Ledemaeten der Gereformeerde Gemeente tot Heeze 1726 is met attestatie tot ons overgekomen Juffrouw Anna Besoije Huijsvrouw van D. Johs Sterk.

e Hs.: Sterk.