Kronijk, of Aantekening der merkwaardige voorvallen binnen de gemeente Heeze en eenige omliggende dorpen en enkelde welken algemene belangstelling verdienen

[p. 18]

(1655-1676)

/ Pag. 16 / 1651^a hebben als toen ook het zoo genaamd Kerkdijkje door het chijnsgoed van agter Euvelwegen tot aan Huchten opgeworpen, ten einde voor kerkpad te dienen zoo voor Heeze en Leende als Geldrop, Tongelre, Nunen en meer andere dorpen^(1)b.

1655 Omtrent half Januarij is den Eerw. Heer Jan Fabri pastoor tot Heeze gestorven⁽²⁾ en in des zelfs plaats gekomen Franciscus van de Borght⁽³⁾ en deze in 1656 opgevolgd door Joannes Haseldonck^(4)c.

1666 is het Kasteel te Heeze gebouwd, naar dat het oude dat op dezelve plaats stond, en waar van nog een achter huis of gebouw is blijven staan, was afgebroken; hetzelve heeft van bouwen gekost f 124.000 hollandsche Guldens; de eerste steen is gelegd aan het melkhuis op den hoek naar de heide⁽⁵⁾.

1667 een langdurige en strengen winter geweest; den 26 Maart brak eerst het ijs op het Eij te Amsterdam^(6)d.

1672 hebben de Franschen in Utrecht geweest⁽⁷⁾, het huis te Prooijm⁽⁸⁾ en de schans Creve coeur buiten den Bosch gedemoleert⁽⁹⁾; te Aarle-Rixtel heeft een leger daar van gestaan onder bevel van den Marechal de Turenne⁽¹⁰⁾; sedert dat tijdstip is het lot der catholijken eenigzints verzacht^(11)d.

1676 pastoor in Heeze Joannes Smedts en overleden den 5 October 1680^(12)d.

a Hs.: 1654.

(1) Zie voor de aanleg van het kerkedijkje en de bouw van de grenskapel omtrent Huchten P. DOM. DE JONG O.C.R., Is de Achelse Kluis een voortzetting van de grenskapel van Valkenswaard onder Achel? (HET OUDE LAND VAN LOON, dl. VI, p. 59-62 en 113-128 passim. Hasselt, 1951); P. MARC. HEIJER O.F.M., ‘Schuilkerken’ in het Weerter bos.... (DE MAASGOUW, dl. LXV, p. 45-47. Maastricht, 1951); P. DOM.
E JONG O.C.R., Nog eens kerken in het Weerter bos.... (Ibid., dl. LXV, p. 61-63. Maastricht, 1951); P. MARC. HEIJER O.F.M., Wederom ‘Schuilkerken’ in het Weeler bos.... (Ibid., dl. LXVI, p. 10-11. Maastricht, 1952).

b De dertien laatste woorden door kroijkschrijver later toegevoegd.

(2) Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze, p. 141 1655 Ongeveer half Januarij is de WelEerw. Heer Joannes Fabri (van wien nog de tweede zilveren ciborie met opschrift op den deksel) gestorven. Hij was pastoor vanaf 1628 en heeft dus alle beroeringen bijgewoond. Vermoedelijk overleden tussen 15 en 19 Januari. In 1646 werd hij o.a. gevangen genomen (Rijksarchief 's-Hertogenbosch, Heeze 87- Bijlagen dorpsrekeningen 1640-1650 -) Noch den 5 Januarij 1646 hebben hier 2 ruijters van den graef geweest doen sij den pastoor haelden. Ieder man gereckent op 6 st. is tsamen xxx st. Bedoelde ciborie vertoont volgende inscriptie - A^o 1645 ANTONI - IAN - HVBEN ABREAM - ADRIANS - WOUTER COOX K.M. JOANNES FABRI PASTOR HUINS ECCLESIAE -.

(3) Na de dood van Fabri wordt door Henricus van Leemputte aangesteld Joannes Philips van Heeze (12 Febr. 1655) Rijksarchief Maastricht, Cartularium van Keijzerbosch. Het zielboek van Heeze vermeldt een Heer Joannes Philipsen in sijn leven pastoor tot Echt onder de nomina illorum defunctorum pro quibus oratur diebus dominicis in Ecclesia (Anno 1676 prima die Maij) Archief Bisdom 's-Hertogenbosch, Heeze Ia. 5 Augustus 1655 wordt Franciscus van den Borgh voorgedragen door de proost van Keijzerbosch, want de pastorie van Heeze was tot op dat tijdstip nog niet van een herder voorzien. (Rijksarchief Maastricht, Cartularium van Keijzerbosch).

(4) 4 Augustus 1656 wordt Joannes Haseldonck, Baccalaureus in de Theologie en vice-pastoor in Meerhout, - niet in KAN. DR. F. PRINS, Album Pastorum Campiniae, Antwerpen, 1952 - benoemd voor Heeze (Rijksarchief Maastricht, Cartularium van Keijzerbosch). Cfr. voor deze benoeming L. SCHUTJES, Geschiedenis van het Bisdom 's Hertogenbosch, dl. IV, p. 106. St. Michiels-Gestel, 1873. Hij legde als pastoor van de grenskapel in het Weerter bos een register aan waarin staat opgetekend Liber Ecclesiae de Hees in loco refugii extra ju risdictionem loci et continens baptizatos et conjugatos ab anno 1656 atque defunctos ab anno 1664, en verder Liber coniugatorum in loco refugii communitatis de Hees extra territorium et jurisdictionem loci 15 Oct. 1656 - (Archief Bisdom 's-Hertogenbosch, Heeze Ib).

c De acht laatste woorden door kronijkschrijver later toegevoegd.

(5) DR. W. MEINDERSMA, De Heerlijkheid van Heeze, Leende en Zes-Gehuchten, p. 26. Zaltbommel, 1911, Cfr. J.v.L., Herinneringen aan Heeze (GENS NOSTRA, jrg. II (1947), p. 304-306)

(6) Kronijk van felle winters van het jaar 266 tot 1845 (MAGAZIJN VOOR ROOMSCH KATHOLIJKEN, jrg. XI, p. 200-201. Den Haag, 1845).

d Deze notitie door kronijkschrijver later toegevoegd.

(7) J. WAGENAAR, Vaderlandsche Histone, dl. XIV, p. 37-41. Amsterdam, 1794.

(8) Zie voor het Kasteel van Poederoijen A. VAN DER AA, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, dl. IX, p. 205-206. Gorinchem, 1847.

(9) J. VAN HEURN, Historie der Stad en Meyerye van 's Hertogenbosch, dl. III, p. 227-228. Utrecht, 1777; A. SASSE VAN YSSELT, Het fort Crève Coeur (TAXANDRIA, dl. XLIII, p. 106-109. Bergen op Zoom, 1936).

(10) De Turenne verbleef te Aarle-Rixtel van 10 Augustus tot 1 September 1672. Zie Krijgsbewegingen der Franschen in het kwartier van Peelland van Juli 1672 tot Juli 1673 (TIJDSCHRIFT VOOR NOORDBRABANTSCHE GESCHIEDENIS, TAAL EN LETTERKUNDE, dl. I, p. 20. Helmond, 1883-1884); A. FRENKEN, De toestand in het kwartier van Peelland in 1672 (TAXANDRIA, dl. XXXV, p. 190-192. Bergen op Zoom, 1928). Zie voor Turenne Henri de la Tour d'Auvergne (LAROUSSE DU XXe SIÈCLE, t. VI, p. 844. Paris, 1933).

(11) Zie voor deze algemene bewering DR. H. VAN VELTHOVEN, Stad en Meierij van 's Hertogenbosch, dl. I, p. 166. Amsterdam, 1935. Zie voor meer concrete feiten A. VAN SASSE VAN YSSELT, De uitoefening van den katholieken godsdienst in de stad en meierij van 's Hertogenbosch in 1672 (TAXANDRIA, dl. XLV, p. 105-129. Bergen op Zoom, 1938).

d Deze notitie door kronijkschrijver later toegevoegd.

(12) Van 19 April 1676 tot 5 October 1880. Archief Bisdom 's-Hertogenbosch, Heeze II 1676 19 Aprilis factus sum pastor. Heeze Ib 1680 5 8bris Obijt Reverendus Dominus D. Joes Smedts huius loci pastor vigilantissimus, cuius anima requiescat in pace. Uit de tekst van het zielboek moeten we aannemen dat pastoor Smits een zoon was van de secretaris der heerlijkheid (zie Kronijk voor het jaar 1648). Archief Bisdom 's-Hertogenbosch, Heeze Ia Anno Dni 1683 commendati sunt precibus communitatis sequentes.... Paulus Smits met Jenneken de Huijsvrouw en Heer Joan in sun leven pastoor alhier en Jacobus de kinderen.
De opvolging van Joannes Haseldonck (na November 1665 overleden?) is niet duidelijk. Met Arnoldus Gerardi (DR. R. POST, Romeinsche Bronnen voor den kerkelijken toestand der Nederlanden onder de apostolische vicarissen 1592-1727, dl. II, p. 264-265, n. 343, 's-Gravenhage, 1941; A. FRENKEN, Memoriaal der dorpen en parochies Gerwen, Nuenen en Nederwetten, p. 53, 191, 198, 's-Hertogenbosch, 1948) wordt in 1665 bedoeld de paep, Heer Gerrit, woont aan de capelle midden int dorp, doet publiecq sijn afgodischen dienst op verscheyde plaetsen. Deze klacht brachten Thomas Spranckhuy sen, predikant van Heeze, en Theod. van den Broeq, predikant van Geldrop en Rid, als visitatoren van de classis in bij de predikanten op 7 Juni 1671. A. VAN SASSE VAN YSSELT, De uitoefening van den katholieken godsdienst in de stad en meierij van 's Hertogenbosch in 1672 (TAXANDRIA, dl. XLV, p. 118. Bergen op Zoom, 1938). Na hem Arnoldus de Jonge (?) in 1673 (L. SCHUTJES, Geschiedenis van het Bisdom 's Hertogenbosch, dl. IV, p. 106. St. Michiels-Gestel, 1873). Dan komt E.P. Houbraken in 1674. Twee jaar later wordt hij pastoor te Nuenen (L. SCHUTJES, Geschiedenis van het Bisdom 's Hertogenbosch, dl. IV, p. 106. St. Michiels-Gestel, 1873). Het register door Houbraken begonnen op 18 September 1674 vermeldt volgende aantekening door een meer recente hand bijgeschreven Haec deleta Ep. Houbraken pastor. Videtur Houbraken sibi inpte NOMEN PASTORIS de Heeze ARROGASSE (Archief Bisdom 's Hertogenbosch, Heeze Ib).

d Deze notitie door kronijkschrijver later toegevoegd.