Kronijk, of Aantekening der merkwaardige voorvallen binnen de gemeente Heeze en eenige omliggende dorpen en enkelde welken algemene belangstelling verdienen

[p. 16]

(1652-1654)

/ Pag. 12 / 1652 3 Mei Kruisvinding dag heeft Hark Leenders, vorster te Heeze, het H. Kruis staande omtrent den molen nedergeworpen, en op den zelven dag ook een Kruijs staande op Ginderover⁽¹⁾; welke kruijsen door de inwoonders in den nacht zijn geborgen. Eenige tijd daar na heeft dezelve ook de eijken boom waar onder het Kruijs aan den molen plag te staan aan den grond afgehouwen⁽²⁾.

N.B. Het is op den wortel of stam van dezen boom, dat de thans (1842) nog staande Heilig Kruijsboom is opgeschoten⁽³⁾. De standplaats gelegen is Sectie F.N. 36⁽⁴⁾. In 1840 is dezelve door Burgemeester en Assessoren van Heeze⁽⁵⁾ opgemeten en bevonden op een hoogte van 4 palmen boven den grond eene dikte of omgang te hebben van 7 ellen 3 palmen; vervolgens verdeeld zich de boom in vijf takken of separate bomen, waarvan de 1e een omgang heeft van 3 ellen 2 palmen 3 duimen; de 2e een omgang van 1 el 7 palmen 5 duim;

/ Pag. 13 / de 3e een omgang van 1 el en 9 palmen; de 4e een omgang van 1 el 5 palmen 4 duimen, ende 5 een omgang van 1 el 2 palmen 4 duimen, makende alzoo de omgang der vijf separate bomen of takken te zamen 9 ellen 6 palmen en 7 duimen⁽¹⁾.

Ter plaatse waar de takken of afzonderlijke bomen zich verdelen is in den stam eene holte of putje - echter met schors even als de boom van buiten is bekleed -; hetzelve heeft eene diepte van circa 3 palmen en is meesten tijd met water gevuld, doch met zeer droge jaren gebeurd het, dat het putje geen water inhoud. In 1834 tijdens er alhier inkwartiering van troepen was, heeft men heimelijk - denkelijk uit godsdienst haat - terwijl de boom de naam van Heijlig Kruijsboom draagd, en de catholijken bij den zelven uit aandenken van het aldaar gestaan hebbende kruijsbeeld des Vrijdags avons

(1) Zelfde tekst in Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze, p. 141; cfr. A. v.d. AA, Aardrijksundig Woordenboek der Nederlanden, dl. V, p. 324, Gorinchem, 1844.

(2) A. v.d. AA, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, dl. V, p.324. Gorinchem, 1844. Zie de afbeelding van deze boom op p. 141 van het Hs.; zie voor de situatietekeningen in het Supplement, Aanhangsel B, Heeze, nrs. VI A en VI B

(3) Sedert een twintigtal jaren is de boom verdwenen

(4) Thans bekend als Sectie F 2053 (eigend. van de Gemeente Heeze)

(5) Zie Kronijk op 6 Mei 1820. - Assessoren waren in 1840 H. van de Berg en A.A. Scheepers.

(1) Cfr. A. v.d. AA, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, dl. V, p. 324. Gorinchem, 1844

[p. 17]

/ Pag. 14 / wel eens gaan bidden - drie takken van den zelven met eene zaag een kring rond om doorgesneden, doch welke doorgesneden kringen met een naad weder de schors aan elkander gegroeid is⁽¹⁾.

Thans 1842 zijn de beide kruijssen welken aan den molen, en op Ginderover gestaan hebben noch voor handen, en zijn in de kerk geplaatst. Het 1e boven het altaar van St. Job en het 2e boven het altaar van Onze Lieve Vrouw⁽²⁾.

1654 in den winter hebben de Lorijnen in het land van Luijk gelegen, aldaar zodanig de baas gespeeld dat de huisluiden de vlucht moesten nemen en hunne woningen verlaten; dezelven hebben Peer, Harnond en meer andere plaatsen afgebrand⁽³⁾.

Zelve jaar is de hertog van Lotharingen die dezelven commandeerde gearresteerd en op het Kasteel van Antwerpen gevangen gezet en van daar naar Spangnien

/ Pag. 15 / verzonden⁽¹⁾.

1654 hebben die van het nieuw geloof - zich noemende Geuzen - St. Jobs kapel, staande tussen den ouden toren en Leende (sectie D n. 1159)⁽²⁾ tot aan den grond afgebroken en de steenen gebruikt aan de predikantswoning⁽³⁾ des tijds de R.C. pastorie⁽⁴⁾ en gelegen in sectie D n. 1019^(5)a; de klok uit die kapel is naar het kasteel van Heeze overgebragt - is dezelve^b klok waar men de Domestieken mede bij elkanderen roept om te eten⁽⁶⁾.

1651^c hebben die van Heeze, Leende, Geldrop enz., enz., het kerken huis beginnen te timmeren omtrent Huchten⁽⁷⁾ op het Spaansch, en in het zelve jaar vol maakt, ten einde aldaar ter kerk te gaan, terwijl het onder het gebied der Staten verboden was eenige kerkdienst voor de R.C. te houden, en ook allen de kerken aan hun waren ontnomen⁽⁸⁾.

(1) Zie Kronijk op Juli 1842

(2) Deze twee kruisen hebben in de nieuwe kerk van 1932-1933 geen plaats meer gekregen. Vermoedelijk is een van deze kruisbeelden - gedeeltelijk beschadigd - teruggevonden

(3) Zie J. VAN HEURN, Historie der Stad en Meyerye van 's Hertogenbosch, dl. HI, p. 29-31. Utrecht, 1777; L. HOUBEN, Geschiedenis van Eindhoven, dl. II, p. 75. Turnhout, 1890; A.J. HENDRIX, De Loreinsche troepen van Condé te Peer (LIMBURG, dl. VIII, p. 97-99. Maaseik, 1926-1927); KEUNEN, Stad Hamont, Gedenkboek van het vijf-en-twintigjarig Ambtsjubileum van den Heer Keunen Aloysius als burgemeester 17 Mei 1937, p. 24. Hamont, 1937; DR. V. BEERMANN, Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch van 1648 tot 1672, p. 58-60. Helmond, 1946

(1) Hertog Karel IV van Lotharingen (1625-1675) werd te Brussel gearresteerd door Fuensaldagna en via Antwerpen naar Toledo overgebracht. DR. J. VON WEISZ, Weltgeschichte, dl. IX, p. 492-493. Graz-Leipzig, 1898. 4e-5e dr.; DR. V. BEERMANN, Stad en Meierij van 's-Hertogenbosch, p. 60. Helmond, 1946

(2) Thans bekend als Sectie D 1159 (eigendom van Th. van der Kruis Jz. Ven 16, Heeze). Zie de situatietekening in het Supplement, Aanhangsel B, Heeze, n. III.

(3) Tot 1778 gevestigd aan de grote kerk en 't kerkhof en bekend als Sectie D. 1019 (oud) en thans als D 1772 (nieuw) - eigend. M. Scheepers, Hazenhurk 3, Heeze - Zie Kronijk op 12 en 13 December 1823.

(4) De katholieke pastoriën in de Meierij moesten overeenkomstig verordening van de Staten Generaal van 22 October 1648 worden ingeruimd voor de predikanten, die in het genot van deze woningen werden gesteld zonder de verplichting van huishuur te betalen. F. VAN HOECK S.J., Besluiten van de Raad van State betrekking hebbende op Kerkelijke zaken in de Meijerij van 's-Hertogenbosch (1648-1794) (BOSSCHE BIJDRAGEN, dl. XXI, 54-55).

(5) Thans D 1772. Zie Kronijk op 12 en 13 December 1823.

a Hs.: Sectie.... N....

b Aan de voet van de pagina een notitie van Bartholomaeus Kemps ingelast ‘Het opschrift dezer klok is als volgt: Job ora pro nobis. Anno Domini 1437’.

(6) Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze 1654 hebben de Protestanten St. Job kapel staande tusschen Heeze en Leende afgebroken, de steenen hebben zij gebruikt tot het bouwen van de predikantswoning en de klok op het Kasteel van Heeze geplaatst; zij wordt ge noemd de Brandklok. Cfr. A. VAN DER AA, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, dl. V, p. 324. Gorinchem, 1844

c Hs.: 1654.

(7) Zie over Huchten J. CUNEN, Heugten (TAXANDRIA, dl. XLV, p. 25-42, 74-80, 93-103, 137-146, 178-181, 197-203, 235-247, 283-295. Bergen op Zoom, 1938; dl. XLVI, p. 137-141, 169-171, 271-280, 291-295. Bergen op Zoom, 1939).

(8) Parochiearchief St. Martinus te Heeze, Memoriale Parochiae de Heeze, p. 141 1654 hebben de inwoonders van Heeze en naburige dorpen het kerkehuis getimmerd op HUGTEN Spaansch grondgebied onder Nederweert. Zie voor de literatuur de volgende voetnoot