Nederduitsche spraekkunst

Het XLIV. Kapittel.

TOt hier toe gehandelt hebbende van de geschikte Woortvoeginge en samenstellinge der rede naer eenige noodige en voorhene vastgestelde regels, moeten wy eindelyk ook van de Onregelmatige, en die door eenige Uitlaeting veroirzaekt wordt, spreeken.

Hier van zyn deeze regels:

1. Wanneer een Zelfstandigh Naemwoort tot de Overeenkomst twee verscheidene Byvoeglyke by zich ontfangt, maer in de verdeelinge eener rede, wordt het eens, en wel ter leste plaetse, uitgelaeten; als in, Een moedigh paert wordt door de schaduw der roede bestiert, een vadzigh laet zich door geene spooren noopen; de goede geesten zyn Godts troonwachters en afgezanten, de quaede zyne gerechtsboden en scherprechters; naerdien de grove aerde Ceres, alle fyne Bakchus diene. Hoewel deeze natuurlyke stelling wordt verandert, wanneer men zegt, Pikus droeg den wichelstok van Quiryn in de rechte, den kleenen geboogen

[p. 328]

schilt in de slinke hant; vader Janus stichtte de eene, Saturnus de andere stat; zoo geleek ik groote by kleene zaeken; hou het juk uit licht linden, en het hantvatsel uit beuken hout.

2. Wanneer twee of meer Zelfstandige Naemwoorden, het zy Eigene, het zy Gemeene, van het Eenvouwige Getal, ter Overeenkomste met een Persoonlyk Bepaelt Werkwoort gepaert gaen, wordt het Werkwoort in het Meervouwige Getal gestelt; als in, Chromis en Mnasylus vonden Silenus leggen slaepen; Meris en Menalkas waeren al lang om hals; de Thracische Orfeus, nochte Linus zouden my met geene lofzangen verdooven; de berg Parnas, nochte Pindus, nochte Aganippe, de Aonische bron, hielden u niet beezigh; vee en herder quynen van eene zelve minne; vlas, haver, en mankop verdroogen den akker; gestadige arbeit, noot, en nypende armoede redden zich overal door.

Gelykerwys in deeze woortvoeginge alle de Zelfstandige Naemwoorden van den eersten Naemval zyn, zoo is het geoorlooft nevens twee Noemers ook den zesten Naemval met zyn Voorzetsel Met te voegen; als in, De bittere armoede, en het vaderlyke erf, met eene beknopte wooninge teelden deezen man.

Hier in is ook aen te merken, indien deeze Noemers zyn de eigene Merktekens der Werkwoorden, met hunne Persoonen overeenkoomende, als Ik, Gy, Hy, of een ander uitgedrukte derde Persoon, dat in die gelegenheit het Werkwoort van het Meervouwige Getal met den waerdigsten Persoone overeenkoome; gelyk Ik, de eerste Persoon, waerdiger is,

[p. 329]

dan de tweede, Gy, en deeze insgelyks waerdiger, dan de derde, Hy, of een ander uitgedrukte. Uit welken hoofde men recht zegt, Dewyl Wy, beide even konstigh, Gy meester op de fluit, Ik in het zingen, wel op elkander passen; Gy en Hy zult door eenen valschen schyn bedroogen worden; Ik en myn buurman Wy moeten och arm! vertrekken; Gy en uw zoon zult dapper eere inleggen.

3. Wanneer een Zelfstandigh Naemwoort en een Persoonlyk Bepaelt Werkwoort, samen in Overeenkomste staende, in het begin eener rede eene zaek in het geheel verhaelen, behoeft noch het Naemwoort, noch het Werkwoort in de byzondere volgende deelen herhaelt te worden; als in, Zie daer staen vier altaeren, twee voor u, en twee voor Febus; in het wapen van Gelderlant zyn twee leeuwen, de een gekroont, de ander ongekroont; myn vader en stiefmoeder tellen beide, de een de schaepen, de andere de bokken; Korydon en Thyrsis hadden hun vee by een gedreeven, Thyrsis zyne schaepen, Korydon zyne geitjes.

4. Een Bedryvend Bepaelt Werkwoort, het zy eenen vierden Naemval beheerschende, het zy een enderden tot zyn gezelschap voerende, of ook van een Voorzetsel met zynen beheerschten Naemval gevolgt, of eindelyk in de beheerschinge met een Onbepaelt Eindigend Werkwoort staende, wordt in het eene gedeelte eener rede uitgelaeten, en by het andere gevoegt; gelyk het op beide past; als in, Korydon zong dit, Thyrsis dat op zyne beurt; de populier behaegt Herkules boven al, de wynstok Bakchus; het vee verlaet de stallen, de boer den haert; och, dat ik zyn gelt, of hy myn hart had; de stal verschrikt voor

[p. 330]

den wolf, de oegst voor regen; het gewas verlangt naer regen, de gespeende bok naer haegappels; het juk der slavernye kost ik niet afschudden, nocht elders zulke genadige Goden vinden.

Deeze Uitlaeting (dat hier aen te merken is) geschiedt ondertuschen niet alleen ten aenzien van een enkel Bepaelt Persoonlyk Werkwoort, maer ook ten opzichte van diergelyk een Werkwoort, in zyne beheerschinge staende, en met de beheerschte Naem- of Werk- of Bywoorden genoomen; als in, De esscheboom spant de kroon in het bosch, de pynboom in den tuin; de tyt gaet met alle dingen stryken, ook met onze gedachtenisse; wy moogen een deel van hier naer Libye trekken, een deel in het Noorden; gelyk de taeie wilgeboom voor den blonden olyf, zoo verre moet, myns oordeels, Amyntas voor u wyken; uw dicht bekoomt ons zoo wel, gelyk de slaep in 't gras het afgeslaefde hart.