|
| |
Het XLI. Kapittel.
NA de Beheersching der Zelfstandige Naemwoorden, nu beschout, gaen
wy over tot die van de Bedryvende Werkwoorden en Deelwoorden, aen
de Werkwoorden verwant.
Hier van zyn deeze volgende Regels:
1. Ieder Bedryvend Werkwoort, Bepaelt of Onbepaelt, beheerscht
nootzaekelyk den Aenklaeger of vierden Naemval van een Zelfstandigh Naemwoort,
dat het voorwerp des bedryfs is; als, Ik vreeze den Heer; gy eert den
koning; hy beschermt het vaderlant; den veltslagh winnen; den vyant vervolgen;
het velt ruimen; den verraeder straffen.
Dit heeft ook plaets in de Wederkeerende en zommige zoo genoemde
Onzydige Werkwoorden; als in, De zanggoddin schaemde zich; onze Thalye
gewaerdigde zich; de moeder Jokaste verdoet zich zelve; wy verwonderden ons
zelfs; zynen gang gaen; zynen eigenen doot sterven; wy wandelden onzen
wegh.
Hier in is aen te merken, dat het Beheerschende Werkwoort den
Beheerschten Aenklaeger voorgaet in den Tegenwoordigen en Onvolmaekten Tyt, zoo
| |
| |
der Aentoonende, als der Aenvoegende of Wenschende of Toelaetende
Wyze; maer bloot en zonder eenigh voorgaend Bywoort of Voegwoort gestelt; als
in, Ik haete den onweetenden hoop; gy beschryft het burgerlyk oproer; wy
openden de wynkruik; hy ontdekke de geheimenissen; hadde ik myne voorige jeugt;
hoorden en zaegen wy noch den koning.
In den Verleedenen, Meerdanverleedenen en Toekoomenden Tyt der
Aentoonende Wyze wordt de Beheerschte Aenklaeger achter het Helpwoort en voor
het Beheerschende Werkwoort gestelt; als in, Ik hebbe den koning gezien; zy
hadden de poorten geopent; wy zullen den verraeder straffen; en ook
vraegswyze, Zal ik myne arme hut weder zien? zal de soldaet zulke landen
bezitten?
Dit geschiedt ook in den Tegenwoordigen en Onvolmaekten Tyt der
Wenschende of Aenvoegende Wyze, met de Helpwoorden Moogen, Moeten,
Zullen bekleedt; als in, Och magh ik den dichter hooren! Mogte ik myne
vryheit verwerven! Zoo moeten die broeders elkanderen beminnen; Wy zouden
denvyant vervolgen.
Ondertusschen wordt de Beheerschte vierde Naemval of Aenklaeger in
den Tegenwoordigen en Onvolmaekten Tyt, zoo der Aentoonende, als der
Aenvoegende Wyze, voor het Beheerschende Werkwoort gestelt, wanneer de rede met
eenige Bywoorden van Tyt, Gelykenisse, Plaetse, en Twyfelinge,
als ook met de Voorwaerdige en Besluitende Voegwoorden,
Terwyl, Wanneer, Toen (quum) Eer, Eerdan, Gelyk, Zooras, Zoolang,
Daer (ubi) Misschien of, Zoo, Indien, Want, by van den | |
| |
Vondel, Het zy, Dewyl, Vermits en diergelyke begint, of ook met een
Betreklyk Voornaemwoort; of wanneer de Beheerschte Aenklaeger een Betreklyk
Voornaemwoort by zich heeft, of eindelyk zulk een Voornaemwoort zelf is; als
in, Terwyl ik uwe voetstappen naspoore; Wanneer hy zyne kudden lokte; Toen
gy Dafnis boog en pylen in stukken braekt; Eer wy het velt met yzer doorsnyden;
Eerdan de brak eene lucht van Diana wech hebbe; Gelyk druiven den wyngert
versieren; Zooras gy uwe ziel verzwooren hebt; Zoolang Fillis den hazelaer
bemint; Daer drie hondert runders uwe hagen snoeien; Misschien of wy ergens het
spoor van den stier vonden; Zoo gy my dikwyls begroet; Indien de insteller des
kamps dit bestemme; Indien eene kuische huisvrou huis en kinders gade slae;
Want Leda, de moeder, haer deeze kostelykheden schonk; Want men Duinryks bloet
zocht te vernielen; Het zy wy ons nederzetten; Dewyl gy uwen liefelyken reuk
onder een mengt; Vermits de gryzert hen dikwyls te leur stelde; Voetstappen,
Die den gierigaert aenporren; Die ons het onvolwrochte liet zong; Eene star,
Die gewas en vruchten zegent; Hy verhaelde, Wat gerecht, Wat banket Filomele
hem opdischte; Nu zal ik beginnen te zingen, Welke eene ervarenheit men onder
de byen vindt; Dies wouden ze zingen Het geen zy kosten; Deuntjes, Die ik
korteling u stilzwygens ontnam.
Deeze zelve Woortvoeging wordt gevolgt in eene Wenschende of ook
Aengevoegde rede, die in den Tegenwoordigen en Onvolmaekten Tyt met een der
Wenschende Bywoorden of Tusschenwerpselen, of ook met een Dat en
Hoe (der Latynen Ut en Qui beantwoordende) en een Betreklyk
Voornaemwoort | |
| |
begint; als in, O Pollio, Dat hy, die u beminne,
zich ook met u verblyde! Och, Dat het scherpe ys uwe teere voetjes niet snyde!
Och of gy Italië eenen langduurigen vrede beschafte! Och of gy uw stomp
lemmer op een nieu aenbeelt smeede! Zoolang hy ducht, Dat zy my boven hem
stelle; Galatea wou wel, Dat ik haer eerst zaege; Zie eens, Hoe kommerlyk ik
myne geiten voortdryve; Zie, Hoe de Nymfen u korven vol leliën vereeren;
Het nootlot houdt my in bedenken, Of Jupiter dit ook bestemme; Ik verwonderde
my, voor Wien (cui) gy uwe appels op den boom spaerde; Ai bezie eens,
voor Wien (queis) wy onze akkers bezaeiden.
De Beheerschte vierde Naemval of Aenklaeger wordt ook gestelt voor
het Beheerschende Werkwoort en zyn Helpwoort in den Tweeden Onvolmaekten en
Meerdanvolmaekten Tyt der Aenvoegende Wyze, wanneer de rede met een Dat,
Opdat, Als, Zoo, Indien, Zoodra, Zoolang en diergelyke Voeg- en Bywoorden
aanvangt; als in, Dat ik uwen naem zoude uitbreiden; Opdat gy alle rampen
beter verduuren zoudt; Als wy dien heiligen dagh zouden vieren; Zoo wy de zege
zouden bevechten; Indien zy den brief zouden geopent hebben; Zoodra zy deeze
tyding zouden gehoort hebben; Zoolang zy dit huis zouden bewoonen.
In de Eindigende Wyze laet het Beheerschende Werkwoort den
Beheerschten Aenklaeger altyt in eene enkele rede voor zich hene gaen; als in,
Godt vreezen; den Koning eeren; de broederschap beminnen; zynen zoon
tuchtigen; het verraet straffen; het juk der slavernye afschudden.
In eene andere rede, die van een Werkwoort, | |
| |
een ander
Werkwoort in de Eindigende Wyze beheerschende, gelyk dit wederom zynen
Aenklaeger, begint, gaet dit leste zynen vierden Naemval natuurlyker wyze voor
in deeze spreuken, Men vindt 'er, die al hun werk maeken met vaerzen te
verheffen de stat der ongerepte Pallas, en den olyf, boven alle andere boomen
te achten; Zoo beval Kanidia met tovervier te verbranden wilde vygeboomen, uit
den kerkhove gerukt, en dootsche cipressen, en eiers van eenen beslymden
vorsch; Men behoeft niet alleen te verzieren gesteltenissen en gedaenten van
persoonen en plaetsen, maer ook andere omstandigheden.
Maer gelyk deeze Woortvoeging, hoewel natuurlyk, gemeenlyk alleen
plaets heeft, wanneer het Onbepaelde Werkwoort meer, dan eenen Aenklaeger
beheerscht, zoo is die gebruiklyker, waer in de Beheerschte Naemval het
Beheerschende Werkwoort der Eindigende Wyze voorgaet; als in, Wy willen u
wederom en uwen Dafnis tot aen den hemel verheffen; ik hoore klippen en
boomgaerden wedergalmen op dit gezang; hy, die wint en weder verduuren
kan.
2. Deelwoorden, dus geheeten, om de deelgenootschap in de
betekenisse der Werkwoorden, en daerom in de Tytvoegingen achter deeze te
vinden, beheerschen ook, zoo zy van eene Bedryvende betekenisse zyn, den
Aenklaeger van hun Werkwoort; als in, Oktavië, hoorende deeze woorden
van haeren zoone; zy beiden, kennende hunne naektheit, vlochten vygebladers; de
opperste wysheit, kennende de bedorvenheit der menschen. In welke
voorbeelden het Beheerschende Deelwoort van den Beheerschten Aenklaeger
natuurlyker wyze gevolgt wordt; gelyk in | |
| |
de volgende de
Beheerschte Naemval voor het Deelwoort gezet wordt; Elizabeth, het gastrecht
schendende; eene staertstar, de lantzaeten dreigende; Apollo, zyne kudden
zoekende.
Dit geschiedt ondertusschen omtrent de Deelwoorden van den
Tegenwoordigen Tyt. Want die van den Verleedenen en Toekoomenden Tyt zyn,
welker eerste uit het Helpwoort Hebbende en een Lydend Deelwoort van den
Verleedenen Tyt gemaekt wordt, en het tweede uit het Helpwoort Zullende
en een Bedryvend Werkwoort in de Eindigende Wyze, zetten (dat hier aen te
merken is) in deeze beheerschinge den Beheerschten Aenklaeger voor het Lydende
Deelwoort en het Eindigende Werkwoort ter eenre en andere zyde; als in,
Hebbende den burg ingenoomen; hebbende zynen vader begraeven; Zullende het
vonnis uitspreeken; zullende de vesten ruimen.
3. Eenige Werkwoorden, als van Genegenheit, Begeerte, Voorneemen,
Overleg, Besluit, Raet, Uitvoeringe, Begin, Voortgang, Nalaetinge, Geboden,
Verboden, als ook van de Zinnen, Gemoetsdriften en
Hartstoghten, en eindelyk meer diergelyke, of daer naer zweemende,
beheerschen andere, het zy Bedryvende, het zy Lydende, het zy Onzydige
Werkwoorden, in de Eindigende Wyze, met aenneeminge van het woordeken
TE; hoedaenige zyn Aenmeeten, Aenporren, Aenvangen, Baeten, Beginnen,
Behinderen, Behoeven, Behooren, Belasten, Beletten, Believen, Belooven,
Besluiten, Bestaen, Besteeden, Bestemmen, Betaemen, Beveelen, Beuren, Denken,
Dreigen, Dwingen, Eischen, Gebeuren, Ge-
| |
| |
bieden, Geeven,
Getroosten, Gewaerdigen, Gewennen, Haeten, Hebben voor Gerechtight zyn,
Hoeven, Hoopen, Inbeelden, Inwilligen, Koomen, Leeren voor Onderweezen
worden, Lusten, Meenen, Nalaeten, Onderwinden, Ontzien, Ophouden, Opzetten,
Passen, Perssen, Ploegen, Poogen, Porren, Prikkelen, Raeden, Roemen, Sammelen,
Schaemen, Schikken, Schroomen, Schuwen, Schynen, Staeken, Staen, Stoffen,
Trachten, Toeleggen, Verbieden, Vergeeten, Verlangen, Verleeren, Vermaeken,
Vermaenen, Vermeeten, Vermoogen, Verstooten, Verzoeken, Verzuimen, Uitgeeven,
Voorhebben, Voorneemen, Vreezen, Wachten, Waenen, Wanhoopen, Weeten, Weigeren,
Wenschen, Yzen, Zien voor Poogen, Zoeken, Zweeren, met hunne
voorbeelden by van den Vondel, dien wy allerliefst volgen, te vinden.
Alle deeze Werkwoorden beheerschen zomwylen de Werkwoorden der
Eindigende Wyze, het zy Lydende, het zy Onzydige, zonder dat 'er de vierde
Naemval, of ook een ander, als de Noemer, of dien de Wederkeerende Werkwoorden
vorderen, voor hene gae. En dit geschiedt, wanneer de werkingen der beide
Werkwoorden eenen zelven persoone eigen zyn: als in, Veel min durven wy ons
Aenmeeten te zitten; Een bok, die vergeefs Aenvangt geil en stoots te worden;
aldus Begost de zon der Latynsche poëzyë te ryzen; dies Besloot hy
met den Keizer weder te keeren; wiens vaerzen niet Betaemden gezongen te
worden; de Zuidewint Dreigt uit zynen hoek te blaezen; die zich Getroosten voor
de vryheit te sterven; Gewen alrede naer onze kerkbeloften te luisteren; een
gemoet, met het tegenwoordige vernoegt, Haet voor het
| |
| |
overige te zorgen; o Koningin, gy Hebt slechts te gebieden; Zoo hoeft gy
voor geenen regen te duchten; maer de Grieken Koomen ook te sneuvelen; om te
Leeren op geene winden te passen; die niet Nalaeten overal door te schynen;
wanneer wy Ophouden zullen te verlangen; nu hy vastelyk had Opgezet te
vertrekken; waerom Sammelen wy in het schip te treeden; zoo dat de zanggodin
zich Schaemde bezien te worden; gelyk Justyn en Klemens niet Schroomen aen te
tekenen; hy Schuwt te gemeen te spreeken; hoe de wagenaers in de ruimte Schynen
hene te zweeven; van wien gy logenachtigh Stoft gesprooten te zyn; dan Trachte
ik niet tot ellendige gebeden te loopen; gelyk eene jonge tochtige koe Vergeet
weder te keeren; het zal u misschien Vermaeken, hier aen namaels te gedenken;
wanneer de avont Vermaent uit velt en weide te scheiden; die zich Vermat aen
Godts zyde te zitten; zy gaf Uit aen dien helt verlooft en getrout te zyn; hy
nam Voor naer Grieken en Asië te vertrekken; wiens oude Vreest in het
eenenveertigste jaer te treeden; het Wenscht inheer Huigens handen te
vallen.
Zomwylen beheerschen deeze Werkwoorden andere in de Eindigende Wyze
en Bedryvende betekenisse, maer zoo, dat doorgaens de beheerschte Aenklaeger,
tot wien de werking van het Eindigende Werkwoort overgaet, daer voor hene gae;
als in, Die den gierigaert Aenporren het zeegevaer te waegen; wat Baet het
zoo veele zwaerwightige galeien toe te rusten; geene koude zal my Behinderen de
wildernissen te bezetten; men Behoeft dan geen lant te eggen; gy hadt my ook op
den zelven uitgang Behooren te noodigen; aen wie Belast was huis en hof te
verlaeten; de wint
| |
| |
Belet ze het aes t'huis te brengen; het
Beliefde den Vader den akkerbou in te stellen; welke gedachtenis de werelt
Beloofde te overleeven; indien men zynen geest Bestond te prangen; gy Besteedt
marmer te zaegen; of Jupiter Bestemme die volken onder een te mengen; de avont
Beval den herderen hunne schaepen te tellen; dat zy Dorsten denken Maro neffens
Homeers zyde te stellen; zy Dwingt ons zeker getal onzer reisgenootenachter te
laeten, de koning Eischt hun geheel antwoort te hooren; dat my Gebeure uwen
naem uit te breiden; dewyl Korvyn Gebiedt ouden wyn te tappen; het nootlot
heeft my Gegeeven de gemeente te versmaeden; Thalye Gewaerdigde zich den toon
na te speelen; die altyt Hoopt u eens alleen te vinden; wie Jupiter Inwilligde
eene nieuwe stadt te stichten; Thestylis Meende my die af te prachen; wy
Onderwinden ons niet treffelyke zaeken te verhaelen; zoo gy u niet ontziet
magere gronden te mesten; ik hebbe Opgezet liever in boschen kommer te lyden;
Pas de aerde lang te voore te kooken; tot dat de overwinner eenen van beiden
Persse den rug te bieden; gelyk men by de stat genoegzaem Rome Plagh te
verstaen; het welk de zielen der jongelingen Poogt te verschalken; dat veele
gezonde herssens menigte van ongerymde dingen ons Rieden te schuwen; die zich
Roemt aller vrouwen dartelheit te overtreffen: dat zy Schikken prys en eere in
te leggen; Staek deftige zaeken met lichte wyzen te verkleenen; die Toelegge
den eeuwigen lof des braeven Cezars in de starren te zetten; dat Augustus
Maroos vaerzen Verbood te verbranden; dat zy Verlangen allen Nederlanderen den
vredezang toe te zingen; de deugt verleert het volk tittels te gebruiken; deeze
Vermeet zich alle herssens van minne te geneezen;
| |
| |
Vermogt
Orfeus den geest zyner gemaelinne te haelen; ik Verstoute my ook by den donker
geluit te slaen; ik Verzocht hunne meening te verstaen; verzuim ook niet honden
aen te vokken; de Skythen hebben Voor het velt te ruimen; maen en starren
mosten zich Wachten de zon uit te daegen; dingen, waer van hy Wanhoopt die
sierlyk te kunnen uitbeelden; Waent gy de nachtgeheimenis te beschimpen;
Proteus Weet zich in dit hol op te sluiten; een volk, dat wakker den boog Weet
te handelen; ik Weigere geenszins u gezelschap te houden; met recht Yze ik het
hooft in de lucht te steeken; gy zult deezen met strikken Zien te vangen; hoe
menigwerf Zoekt hy zyne sluikery te verbergen; die te zamen Zwoeren den hemel
te verdelgen.
Maer, gelyk de Werkwoorden der Eindigende Wyze voor Zelfstandige
Naemwoorden van het Onzydige Geslachte gebruikt worden, zoo beheerscht het
Bepaelde Werkwoort het Onbepaelde en Eindigende na het vooraengenoomene
TE, gelyk eenen vierden Naemval, wiens Geslachtwoort HET in
TE verandert is, of by uitlaeting der Voorzetselen Aen, Tot, Om, Met,
Van en andere gebruikt wordt.
Dus verklaert men de spreekwyzen, waer in het Beheerschte Eindigende
Werkwoort zonder voorgaenden Aenklaeger voorkoomt; als in, Wy Vermeeten ons
niet te zitten; aldus Begost de zon te ryzen; de Zuidewint Dreigt te blaezen;
die zich Getroosten te sterven; eene jonge tochtige koe Vergeet weder te
keeren; alle van betekenisse, als of 'er stond, Wy Vermeeten ons het
zitten niet; aldus Begost de zon het ryzen; de Zuidewint Dreigt het blaezen;
die zich het sterven
| |
| |
Getroosten; eene jonge tochtige koe
Vergeet het wederkeeren.
Eveneens verklaert men ook de spreekwyzen, waer in voor het dus
bekleede Eindigende Werkwoort een Beheerschte Aenklaeger henegaet, die in de
verklaeringe tot eenen Teeler gemaekt wordt, en van het Eindigende Werkwoort,
als van een Zelfstandigh Naemwoort, beheerscht; als in, Gy Besteedt marmer
te zaegen; dewyl Korvyn gebiedt ouden wyn te tappen; de deugt verleert tittels
te gebruiken; staek Godentael te spreeken; verzuim niet honden aen te vokken;
wy onderwinden ons niet zaeken te verhaelen; zoo gy u niet ontziet magere
gronden te mesten; aen wie belast was huis en hof te verlaeten; dat is,
Gy besteedt het zaegen van marmer; dewyl Korvyn het tappen van ouden wyn
gebiedt; de deugt verbiedt het gebruiken van tittelen; staek het spreeken van
Godentaele; verzuim het aenvokken van honden niet; wy onderwinden ons het
verhaelen van zaeken niet; zoo gy u het mesten van magere gronden niet ontziet;
aen wie het verlaeten van huis en hof belast was.
Ondertusschen wordt ook gemeenlyk van de Letterkundigen geoordeelt,
dat de uitlaeting der bovengenoemde Voorzetselen, Aen, Tot, Om, Met, en
Van, in deeze en diergelyke spreekwyzen plaets hebbe; als in, Het
veege offerlam quam menighmael te sneuvelen, dat is, Tot het sneuvelen;
de stier koomt neder te storten, dat is, Aen of Tot het
nederstorten; de hovenier ontziet zich niet de scheuten, dat is, Om de
scheuten, in de aerde te zetten; wanneer wy ophouden zullen te verlangen,
dat is, Van het verlangen, naer zoo waert een hooft; hy verheugt zich
druiven, dat is, Met druiven, te plukken; daer het
| |
| |
water bezigh is te dobberen, dat is, Met te dobberen.
Andere Werkwoorden, ten deele Bedryvende, ten deele Onzydige, of als
Onzydige gehouden, en veelszins by de Werkwoorden, gelyk bastaerthelpwoorden,
gebruiklyk, als Kunnen, Moogen voor Vryheit hebben, Willen, Moeten,
Durven, Laeten, Helpen, Doen voor Veroirzaeken, met noch eenige
andere van Gestaltenisse en Bedryf; als, Blyven, Gaen, Koomen,
Loopen, Staen, Heeten, Hooren, Leeren voor Onderwyzen, Vinden, Zien,
beheerschen insgelyks de Werkwoorden in de Eindigende Wyze, maer zonder
aenneeminge van het woordeken TE; als in, Dat Apollo zelf naeulyks de
straelen verbergen Kan; die u hier in koele schaduwe Moogt verquikken; Wou de
Nyt Virgilius over de hekel haelen; wat Moet 'er gespilt worden en verlooren
gaen; die zinnelooze Durft donder en bliksem nakuischen; uw oprechte man laet
het zyne doove ooren hooren; dat zy hem de pynlykheit Helpen verzachten; de
Lagische wyn Doet de voeten struikelen; gelyk ook in, Zy Blyft u aen de
vingers hangen; waerom Gaen wy hier niet nederzitten; hy Quam slechts dit
onbesleepen gezang strooien; wolven Liepen by nacht door groote steden huilen;
laet dan het Kapitool vry Staen blinken; Propertius had alle schryvers Heeten
ruimen; het geen ik u by maneschyn Hoorde zingen; tot dat myne dwersse fortuin
my myn pak Leere draegen; twee jongers Vonden Silenus leggen slaepen; die veele
van onze starren nimmer Zagen opgaen.
Maer zommige van deeze en diergelyke voorbeelden (dat hier aen te
merken is) zyn van geene | |
| |
minder of flaeuwer Betekenisse, als de
uitdrukkingen medebrengen, het zy beide de Werkwoorden, het Beheerschende en
het Beheerschte, als onscheidbaer aen elkander verknocht, van eenen zelven
persoone of zaeke gebruikt worden; als in, Gy kunt met bidden iet verwerven;
gy moogt deezen nacht by my in het groen rusten; waerom wil ik veinzen, of
mynen moet langer inhouden zonder uit te vaeren? wy moeten onze lieve akkers
verlaeten; ik zou niet een schaep tegens u durven opzetten; het zy ook van
meer; als in, Achilles liet my vry te rugge naer myn hof gaen; bedrieglyke
vrienden bezwyken om het juk te helpen draegen; gy doet my myne droefheit
vernieuwen; men heette ons op eenen sprong verhuizen; wy hoorden de joffers
luidruchtigh zingen; Dafnis leerde tigers voor den wagen spannen; wy vonden den
stier in de weiden dwaelen; ik zelf zagh Pyrrhus woeden en moorden.
Wanneer Bepaelde Werkwoorden, die, als Onpersoonlyke, met het
Onzydige Geslachtwoort Het bekleedt zyn, de Beheerschende zyn, worden de
Beheerschte Eindigende met of zonder hunnen voorgaenden Aenklaeger door het
Voegwoort Dat ook bequaemelyk verklaert; het geen dan met zyne
Persoonlyke Voornaemwoorden de Aentoonende Wyze vordert; als in, Het lust my
met eenen boge pylen te schieten; het beliefde den Vader niet, den akkerbou
lichter in te stellen; het zy u lust met eene schelle keele te zingen; wat baet
het zoo veele galeien toe te rusten? nadat het den Goden beliefde het ryk van
Asië uit te rooien; waer voor dus gezegt wordt, Het lust my, dat ik
met eenen booge pylen schiete; het beliefde den Vader niet, dat hy den akkerbou
lichter
| |
| |
instelde; het zy u lust, dat gy met eene schelle
keele zingt; wat baet het, dat men zoo veele galeien toerust? nadat den Goden
beliefde, dat zy het ryk van Asië uitrooiden.
Dus verklaert men ook eenige Spreekwyzen, waer in het Beheerschende
Werkwoort een Smeekend of ook een Gebiedend Werkwoort is; terwyl het Eindigende
Beheerschte Werkwoort, dat gebeeden of ook gebooden wordt, tot voorwerpen, die
buiten ons zyn, overgaet; als in, Gun ons de gerampeneerde vloot op strant
te haelen; pas het zwaerlyvige en getemde paert met vette rogge te voederen;
pas vee te winnen en aen te teelen; waer voor anders gezegt wordt, Gun
ons, dat wy de gerampeneerde vloot op strant haelen; pas, dat gy het
zwaerlyvige en getemde paert met vette rogge voedert; pas, dat gy vee wint en
aenteelt. Hoewel hier het Voegwoort Dat, het Latynsche Ut
beantwoordende met een Werkwoort der Aenvoegende Wyze in Overeenkomste staet;
als blykt, om dat Vondels Virgilius ook zegt, Pas, dat uw vee jaerlyks
aenteele.
De Spreekwyzen, waer in de Beheerschte Eindigende Werkwoorden van
Benoeminge, Gestaltenisse, of Zelfstandigheit zyn, worden ook
gevoeglyk door Dat verklaert en uitgebreidt; als in, Het welk gy u
inbeeldt dicht hier by te leggen; zy gaf uit aen dien helt verlooft en getrout
te zyn; naerdien men zeit hier de deur des onderaerdschen konings te weezen; ik
wensche eer door eene ydele vrees bedroogen te weezen; wanneer de schelm zich
veinst bloode te zyn; ik schoone maegt wensche der tigeren spyze te worden; ik
zal geroemt worden de eerste te weezen. Waer voor anders | |
| |
gezegt wordt, Dat hier dicht by legt; dat zy verlooft en getrout was; dat
hier de deur is; dat ik bedroogen ben; dat hy bloode is; dat ik der tigeren
spyze worde; dat ik de eerste ben.
Andere zyn wederom, hoewel in den eersten opslagh ryke en
overvloeiende spreekwyzen, van eene eenvouwiger betekenisse; als in, Gy
moogt wel Gaen even de runders aen; het gedierte doolde hier en daer; het
verveelt lang op de ydelheden te kyken. Waer by men voegen magh, waer het
Willen levenen redenlooze dingen wordt toegeschreeven; als in, Hier
Wil het koren, daer de druif liever wassen; wyngert Wil gaerne ingeleit
zyn; in de plaetse van; Hier wast het koren, daer de druif liever;
wyngert is gaerne ingeleit.
Wanneer eindelyk in deeze Beheerschinge Blyven het
Beheerschende Werkwoort is, geeft de Spreekwyze, daer uit gevormt, eene
duurzaemheit van bedryf of lyden te kennen; en meest, wanneer de Beheerschte
Eindigende Werkwoorden twee zyn, welker een de lichaems gestalte uitdrukt; als
in, Hoe het vier aen het lemmet hangen Bleef; eenen zwarm, die aen eenen
boom dicht by een Blyft hangen; een jongeling, die spade in den nacht Bleef
zitten speelen; de dienaers Bleeven leggen slaepen.
4. De Deelwoorden van eene Bedryvende Betekenisse en Tegenwoordigen
Tyt volgen ook naer hunnen aert deeze Beheersching, en beheerschen een
| |
| |
Eindigend Werkwoort, met of zonder voorgaenden vierden Naemval,
en met of zonder het woordeken TE, in de bovengemelde betekenisse
opgenoomen; als in, Ziende door geen bedrogh te ontslippen; groothartiger
zoekende te sterven; behinderende dien arbeit te volstippen; zoekende zyne
bedrukte liefde te sussen; het menschelyk geslacht, alles durvende bestaen; de
koopman, geenen kommer kunnende lyden; de waerzeggerin, haere profesy niet
kunnende uitbrengen; willende der groote Goden maght schenden.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd