Nederduitsche spraekkunst

Het XXIX. Kapittel.

IN de bovenstaende reeks van Onregelmatige woorden, waer van zommige in den Verleedenen Tyt ook eene Regelmatige buiging hebben, zyn uitgelaeten die Werkwoorden, die van deeze door de Samenzetting met een voorgaend Scheidbaer Voorzetsel, afgeleidt worden, om dat zy op de zelve wyze, als deeze, geboogen worden.

[p. 229]

Van deeze zullen wy echter deezen nootwendigenregel stellen, opdat zich niemant in hunne Tytvoeginge vergisse:

De Werkwoorden, door een Scheidbaer Voorzetsel gedubbelt, moeten in den Tegenwoordigen en Verleedenen Tyt zoo der Aentoonende, als Gebiedende Wyze gedeelt worden, en het Voorzetsel achter aen gestelt; op deeze wyze, Spreek aen, Ga voor, Sta op, Schryf uit, Steek in, Loop na, Draeg om, Stryk door; Ik Spreeke aen, Ik Gae voor, Ik Stae op, Ik Schryve uit, Ik Steeke in, Ik Loope na, Ik Draege om, Ik Stryke door; Ik Sprak aen, Ik Ging voor, Ik Stond op, Ik Schreef uit, Ik Stak in, Ik Liep na, Ik Droeg om, Ik Streek door.

In de Aenvoegende en Eindigende Wyzen volgen zy echter die Werkwoorden, die een der Onscheidbaere Voorzetselen, BE, GE, ONT, VER, als Begin, Geniet, Ontfang, Vergeet, voor zich hebben.

Dus zegt men, Dat Ik Aenspreeke, Voorgae, Opstae, Uitschryve, Insteeke, Naloope, Omdraege, Doorstryke; en Aenspreeken, Voorgaen, Opstaen, Uitschryven, Insteeken, Naloopen, Omdraegen, Doorstryken.

En in de Aentoonende Wyze volgen zy insgelyks deezen voet, wanneer deeze Bywoorden, Zoo, Indien, Als, Wanneer, of ook de Betreklyke Voornaemwoorden Die en Dat den Werkwoorden in de rede voorgezet worden.

Dus zegt men, Zoo ik Aenspreeke, Indien gy Voorgaet, hy Opstaet, Als wy Uitschryven, Wanneer gy Insteekt, zy Naloopen, de Man, die straks Voorging, het Kint, Dat heden gezont Opstont.

Dit wordt in allen gevolgt van die Werkwoorden, die in hunne Samenzettinge gekoppelt worden door

[p. 230]

Af, Toe, Mede, Hene, Wech, Weder, waer van de twee eerste achter de Scheidbaere Voorzetsels Van en Tot veelszins, en de andere buiten de Samenzetting niet of zelden gebruikt worden.

Dus zegt men in alle de Wyzen, Wyk af, Schiet Toe, Loop Mede, Ga Hene, Ryd Wech, Keer Weder; Ik Wyke Af, Schiete Toe, Loope Mede, Gy Gaet Hene, Wy Ryden Wech, Zy Keeren Weder; Als Ik Afwyke, Toeschiete, Medeloope, Indien gy Henegaet, Wanneer wy Wechryden, Zoo zy Wederkeeren; Dat ik Medeloope, Gy Henegaet, Hy Wechryde, Wy Wederkeeren; en eindelyk, Afwyken, Toeschieten, Medeloopen, Henegaen, Wechryden, Wederkeeren.

Veele Werkwoorden, die met de Voorzetselen Onder en Over gekoppelt worden, blyven, schoondeeze Voorzetsels Scheidbaer zyn in alle hunne Wyzen onverdeelt; als Onderdrukken, Ondergraeven, Onderhouden, sustentare, Onderhuuren, Onderkoopen, Onderrechten, Onderwyzen, en andere; Overheerschen, Overhooren, Overlaeden, Overleeven, Overloopen, Overmeesteren, Overryden, en meer diergelyke; die zoo wel, als andere, die Scheidbaer zyn, door het gebruik genoegzaam geleert worden.

De Eindigende Wyzen neemen in alle Werkwoorden, Bedryvende, Lydende, Onzydige, het woordeken Te tot zich, wanneer eene zaek te doen is.

Dus zegt men, Het is tyt te bidden, Elk heeft zich te wachten, Men behoort vrolyk te zyn, Ik begeere gehoort te worden, De misdaedigen staen veroordeelt te worden.

De Eindigende Wyzen der Werkwoorden kunnen in het Nederduitsch, tot een merklyk sieraet der taele, den aert en betekenis van Zelfstandige Naemwoorden

[p. 231]

aenneemen. En zy zyn dan (gelyk ook alrede voorhene gezien is) van het Onzydige Geslachte; blyvende onveranderlyk, uitgezondert, dat zy in den Tweeden Naemval de S met of zonder het Geslachtwoort Des aenneemen.

Dus zegt men, Het opgaen, het ondergaen, het steeken der zonne; wanneer het zaeiens en maeiens tyt is; na veel loopens en draevens; het ryzen en daelen der gestarrenten; schuuren, tot berstens toe overlaeden; eetens en drinkens genoeg; des oorloogens is geen einde.