|
| |
Het XXVII. Kapittel.
EEr wy van de Werkwoorden en hunne verandederingen door de beide
Tytvoegingen geheel afscheiden, zullen wy noch eenige Aenmerkingen hier
nederstellen.
1. Van de Nederduitsche Naemwoorden worden, naer de
sierlykheit der taele, een of meer Werkwoorden afgeleidt of gevormt, die
de byzondere Eigenschap, Werking en Gebruik der
Stamnaemwoorden aenwyzen. En deeze Werkwoorden (dat wel
aengegemerkt moet worden) volgen alomme in hunne buigingen de Gelykvloeiende
Tytvoeging. Deeze afleiding | |
| |
of vorming der Werkwoorden
geschiedt eerst van de Zelfstandige Naemwoorden.
Dus zegt men van Man, Bemannen, Ontmannen, Overmannen, van
Maegt, Ontmaegden, van Hooft, Onthoofden, van Bol voor een
Hooft, Suizebollen, Hardebollen, van Haer, crinis, Haeren,
het haer uitwerpen, van Huit, Herhuiden, van Vel, Vervellen, van
Oog, Oogen, Beoogen, Naoogen, Pinkoogen, Staroogen, van Hant,
Behandigen, van Hals, Onthalzen, Behelzen, Omhelzen, van Keel,
Keelen, de keel afsteeken, van Gorgel, Gorgelen, van Stem,
Stemmen, van Bek, Trekkebekken, van Tant, Watertanden, van
Vinger, Vingeren, Bevingeren, van Lyf, Inlyven, Ontlyven, van
Ziel, Bezielen, Ontzielen, van Knie, Knielen, van Scheen,
Scheenen, van Voet, Voeten, voor Vastgaen, ook van Pyn,
Pynigen, Verpynen, van Smart, Smarten, van Zweer, Zweeren,
van Pok, Pokken, van Mazel, Mazelen.
Gelyk deeze Werkwoorden van den Mensche en zyne
Gedeelten en Lichaemlyke Ongevallen gevormt zyn, zoo zyn 'er
andere oirsprongkelyk van andere dingen; en eerst van de Gedierten; als
van Vogel, Vogelen, van Visch, Vischen, van Kalf, Kalven,
van Lam, agnus, Lammen, van Luis, Luizen, van Muis,
Muizen, van Aep, Naäepen, van Kraei, Kraeien, cornicari,
van Rave, Nachtraeven; naderhant van den Tyt en zyne
Gedeelten, die de duurzaemheit van Menschen en Gedierten
bepaelen; als van Jaer, Verjaeren, Dag, Daegen, diëscere,
Daegen, in jus vocare, Nacht, Vernachten, Nachtbraeken, Wyl,
Verwylen, Kortswylen, Zomer, Zomeren, Winter, Winteren; en eindelyk van de
Wooningen, Eigendommen,
| |
| |
Huisraet en
Gereetschap der Menschen; als van Huis, Huizen, Hof, Hooven, Herberg,
Herbergen, van Lant, Belanden, Aenlanden, Toelanden, Landen, Dyk, Dyken,
Stroom, Stroomen, van Keten, Ketenen, Nagel, Nagelen, Spyker, Spykeren,
Boor, Booren, Doorbooren, Pael, Paelen, Bepaelen, Aenpaelen, Toepaelen, Muur,
Bemuuren, Toemuuren, van Pek, Pekken, Bepekken, Teer, Teeren, Beteeren,
Lym, Lymen, Verwe, Verwen, en ontelbaere diergelyke.
Ook worden 'er Werkwoorden op de zelve wyze afgeleidt van
Byvoeglyke Naemwoorden, het zy inden Gronttrap, het zy in den
Middeltrap der Vergelykinge voorkoomende.
Dus vormt men van Jong, Jongen, dat is, jongen werpen,
Verjongen, van Out, Verouden, Grys, Gryzen, Graeu, Graeuwen, Groen,
Groenen, Bleek, Bleeken, Verbleeken, Warm, Warmen, Verwarmen, Kout, Verkouden,
Lam, mancus, Verlammen, Flaeu, Flaeuwen, Verflaeuwen, Hart, Harden,
Verharden, Uitharden, Krom, Krommen, Recht, Rechten, Aenrechten, Oprechten,
Uitrechten, Wit, Witten, Zwanger, Bezwangeren, Zwaer, Bezwaeren, Verzwaeren,
Zwart, Zwarten, Styf, Styven, Verstyven, Slap, Verslappen, Goet, Vergoeden,
Meer, Vermeeren, Beter, Beteren, Verbeteren, Erger, Ergeren, Verergeren, Ouder,
Ouderen, Verouderen, Minder, Minderen, Verminderen, Slimmer, Verslimmeren.
Van Myn, het eenigste onder de Voornaemwoorden, wordt Mynen
afgeleidt.
2. Alle Werkwoorden, die in de Gebiedende Wyze twee of drie
Lettergreepen hebben, op welker voorleste in de uitspraeke de klank valt,
terwyl de leste kort blyft, behooren tot de Gelykvloeiende Tytvoeging.
| |
| |
En deeze hebben veele en verscheidene Uitgangen. En die de enkele
A, of de verlengde of AE in de voorleste Lettergreep voor eenen
of meer Medeklinkers tot eenen Merkletter hebben, eindigen in ABEL, ADEL, AFEL,
AGEL, AKEL, AMEL, APEL, ATEL, AVEL, ADEM, AESSEM, APEN, AVEN, ADER, AGER, AKER,
AMER, ATER, AVER, ADIG, ALIG, ABBEL, AGGEL, AKKEL, AMMEL, AGGER, AKKER, APPER,
ANDEL, ANGEL, ANKEL, ANSEL, ANTEL, ANDER, ANGER, ANKER, ARKEL, ARTEL, ASPEL,
ASTIG, ACHTIG, ARTIG, AERDTS, AERSTIG, AESTER; als Sabel, Zadel, Schrafel,
Nagel, Kakel, Stamel, Stapel, Ratel, Kavel, Adem, Aessem, Waessem, Wapen,
Haven, Gader, Vermager, Baker, Kamer, Schater, Daver, Begenadig, Zalig, Babbel,
Waggel, Hakkel, Rammel, Bagger, Wakker, Wapper, Wandel, Mangel, Wankel,
Quansel, Trantel, Verander, Bezwanger, Sparkel, Spartel, Haspel, Bemagtig,
Bekrachtig, Behartig, Anker, Verwaerdig, Benaerstig, Plaester.
De Werkwoorden, die in de voorleste Lettergreep voor eenen of meer
Medeklinkers de enkele E of de verlengde of de EE tot hunnen
Merkletter hebben, zyn van deeze uitgangen EDEL, EGEL, EKEL, EMEL, EPEL, ETEL,
EVEL, EZEL, EKEN, EDER, EKER, EKER, ETER, EVER, EDIG, ENGEL, ENKEL, ERGEL,
ERGER, ESTEL, EFFEN, EMMER, ETTER, ELDER, ERKER, ESTIG, EESSEL, EESTER, EEDIG,
EENIG; als Bedel, Kegel, Hekel, Wemel, Lepel, Zetel, Prevel, Vezel, Reken,
Verneder, Verzeker, Verbeter, Zever, Bevre-
| |
| |
dig, Strengel,
Sprenkel, Mergel, Nestel, Effen, Belemmer, Verketter, Kelder, Erger, Kerker,
Bevestig, Geessel, Meester, Beleedig, Vereenig.
De Werkwoorden, die in de voorleste Lettergreep voor twee of meer
Medeklinkers de enkele I tot eenen Merkletter hebben, eindigen in IBBEL,
IGGEL, IKKEL, IMMEL, IPPEL, ISSEL, ITTEL, IMPEL, INDEL, INGEL, INTEL, ISPEL,
ITSEL, IKKER, ITTER, ILDER, ILVER, INGER, INSTER, ILLIG; als in Knibbel,
Biggel, Prikkel, Schimmel, Trippel, Wissel, Kittel, Bewimpel, Windel, Omsingel,
Tintel, Quispel, Ritsel, Knikker, Schitter, Schilder, Verzilver, Slinger,
Glinster, Bewillig. De verlengde I of IE is in de Voorleste
Lettergreep voor eenen Medeklinker de Merkletter der Werkwoorden Spiegel,
Wriemel voor Wemel, en Vernietig.
De Werkwoorden, die in de voorleste Lettergeep de enkele O of
verlengde of OO voor eenen of meer Medeklinkers hebben, zyn van deeze
uitgangen, OPEL, OPEN, OPER, OVER, OBBEL, ODDEL, OFFEL, OKKEL, OMMEL, OMPEL,
ONGEL, ONKEL, ONSEL, OPPEL, ORGEL, ORREL, ORSEL, ORSTEL, OBBER, ODDER, OKKER,
OMMER, OPPER, ORDEN, OLDER, OLFER, OLSTER, OLTER, ONDER, ONGER, ONKER, ONSTER,
ONTER, ONDIG, OSTIG, OODIG; als in Popel, Open, Verkoper, Tover, Hobbel,
Broddel, Moffel, Tokkel, Dommel, Dompel, Schongel, Monkel, Fronsel, Koppel,
Gorgel, Borrel, Vermorsel, Borstel, Dobber, Modder, Flokker, Bekommer, Opper,
Orden, Zolder, Golfer, Bolster, Folter,
| |
| |
Verwonder, Honger,
Flonker, Monster, Klonter, Verkondig, Bekostig, Noodig.
De Werkwoorden, die in de voorleste Lettergreep de enkele U
voor twee of meer Medeklinkers tot eenen Merkletter hebben, eindigen met deeze
uitgangen, UBBEL, UFFEL, UGGEL, UKKEL, UPPEL, UTSEL, ULDER, UNKER, ULDIG,
UCHTIG, UNSTIG; als in Verdubbel, Knuffel, Truggel, Sukkel, Huppel, Hutsel,
Bulder, Hunker, Ontschuldig, Tuchtig, Begunstig.
De Werkwoorden, die de Klinkletter Y in de voorleste
Lettergreep tot eenen Merkletter hebben, gaen uit op deeze wyze, YDEL, YFEL,
YFER, YKER, YMEL, YTEL, YVER, YZEL, YDIG, YTIG, als in Verydel, Twyfel,
Syfer, Spyker, Fymel, Tytel, Yver, Gyzel, Smydig, Bevlytig.
De andere Werkwoorden, die in de voorleste Lettergreepen eenen der
Tweeklanken AI, AU, EI, EU, OE, OU, UI, of den Drieklank EEU voor
eenen of meer Medeklinkers tot eenen Merkletter hebben, zyn van de volgende
uitgangen, AISTER, AUWEL, EIDEL, EIGEN, EIGER, EISTER, EUGEL, EUTEL, EUZEL,
OEDEL, OEDER, OEKER, OESTER, OEPEL, OETEL, OEFEN, OUDER, OUTER, UIDEL, UIFEL,
UIKEL, UIMEL, UITEL, UIZEL, UIER, UIMER, UIVER, UISTER, EEUWIG; als in
Taister, Knauwel, Breidel, Eigen, Weiger, Pleister, Teugel, Reutel, Beuzel,
Bezoedel, Voeder, Woeker, Koester, Hoepel, Hoetel, Oefen, Ouder, Louter,
Buidel, Schuifel, Struikel, Tuimel, Buitel, Duizel, Kuier, Sluimer, Huiver,
Verduister, Vereeuwig.
| |
| |
3. Ook wordt de Gelykvloeiende Tytvoeging gevolgt van die
Werkwoorden, die, van Zelfstandige Naemwoorden en anders afgeleidt, en eene
Genegenheit of Drift tot en Navolging van en
Overeenkomst met die dingen, waer van zy benoemt zyn, uitdrukkende, in
de Eindigende Wyze in EEREN, IEREN en UUREN uitgaen; als Vrouweeren,
Hoereeren, Hoveeren, Banketeeren, Redeneeren, Stoffeeren, Quinkeleeren,
Tierelieren, Rentenieren, Hovenieren, Vreugdevieren; Zegevieren, dat is,
openbaere vieren in tyden van vreugt en zege ontsteeken, Tureluuren, en
andere diergelyke.
4. Oordeelen, Veroordeelen, Oorloogen, Beoorloogen, Bevoordeelen,
Benadeelen, Gehoorzaemen, en andere, welker twee leste Lettergreepen lang
zyn, volgen eindelyk mede de Gelykvloeiende Tytvoeging.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd