Nederduitsche spraekkunst

(1988)–Arnold Moonen– rechtenstatus

Het XXIV. Kapittel.

DOor middel der voornoemde vier Helpwoorden worden alle de Werkwoorden in hunne Tytvoegingen geboogen; en elk naer zynen aert.

Want de byzondere Werkwoorden zyn drieërlei, Bedryvende, Lydende, en Onzydige.

Bedryvende Werkwoorden zyn, die eenigh be-

dryf uitdrukken, dat tot een voorwerp overgaet; als Bidden, Hooren, Leezen, Pryzen.

Lydende Werkwoorden zyn, die eene Lyding, van buiten iemant aenkoomende, betekenen; als Gebeeden Worden, Gehoort Worden, Geleezen Worden, Gepreezen Worden.

Onzydige Werkwoorden zyn, die, in den werker met de daet blyvende, en niet overgaende, iet tenvollen betekenen; als Zyn, Worden, Staen, Bloeien, Leeven, Sterven.

Deeze zyn verscheiden; dewyl zommige eene Plaets betekenen; als, Blyven, Woonen, Toeven, Wachten, Vernachten, Overwinteren; andere eenen Stant; als, Staen, Zitten, Leggen, Duuren, Bloeien, Groeien, Verdwynen, &c.

Onder deeze behooren eenige Wederkeerende Werkwoorden, in welke de daet tot den werker wederkeert; als, Zich Verwonderen, Zich Schaemen, Zich Verheugen, &c.

Van de buiginge door eene Gelykvloeiende of geregelde Tytvoeging en alle haere Wyzen en Tyden zullen wy een Voorbeelt laeten volgen van een Bedryvend, van een Lydend, en van een Onzydigh Werkwoort.

Het Bedryvend Werkwoort Hooren buigt men dus:

	De Gebiedende Wyze.
	Tegenwoordige Tyt.
E. . . .	Hoor.
M. . . .	Hoort.

	De Aentoonende Wyze.
	Tegenwoordige Tyt.
E.	Ik Hoore, Gy Hoort, Hy, Zy, Het Hoort.
M.	Wy Hooren, Gy Hoort, Zy Hooren.

	Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.	Ik Hoorde, Gy Hoorde, Hy, Zy, Het Hoorde.
M.	Wy Hoorden, Gy Hoorden, Zy Hoorden.

	Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
E.	Ik Hebbe Gehoort, Gy Hebt Gehoort, Hy, Zy, Het Heeft Gehoort.
M.	Wy Hebben Gehoort, Gy Hebt Gehoort, Zy Hebben Gehoort.

	Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.	Ik Hadde Gehoort, Gy Hadt Gehoort, Hy, Zy, Het Had Gehoort.
M.	Wy Hadden Gehoort, Gy Hadt Gehoort, Zy Hadden Gehoort.

		Toekoomende Tyt.
E.		Ik Zal Hooren, Gy Zult Hooren, Hy, Zy, Het Zal Hooren.
M.		Wy Zullen Hooren, Gy Zult Hooren, Zy Zullen Hooren.

		De Aenvoegende Wyze.
		Tegenwoordige Tyt.
E.		Ik Hoore, Gy Hoort, Hy, Zy, Het Hoore.
	Dat
M.		Wy Hooren, Gy Hoort, Zy Hooren.

		1. Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.		Ik Hoorde, Gy Hoorde, Hy, Zy, Het Hoorde.
	Dat
M.		Wy Hoorden, Gy Hoorden, Zy Hoorden.

		2. Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.		Ik Zoude Hooren, Gy Zoudt Hooren, Hy, Zy, Het Zoude Hooren.
	Als
M.		Wy Zouden Hooren, Gy Zoudt Hooren, Zy Zouden Hooren.

		Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
E.		Ik Hebbe Gehoort, Gy Hebt Gehoort, Hy, Zy, Het Hebbe Gehoort.
	Dat
M.		Wy Hebben Gehoort, Gy Hebt Gehoort, Zy Hebben Gehoort.

		1. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.		Ik Gehoort Hadde, Gy Gehoort Hadt, Hy, Zy, Het Gehoort Hadde.
	Dat
M.		Wy Gehoort Hadden, Gy Gehoort Hadt, Zy Gehoort Hadden.

		2. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.		Ik Zoude Gehoort Hebben, Gy Zoudt Gehoort Hebben, Hy, Zy, Het Zoude Gehoort Hebben.
	Als
M.		Wy Zouden Gehoort Hebben, Gy Zoudt Gehoort Hebben, Zy Zouden Gehoort Hebben.

		Toekoomende Tyt.
E.		Ik Zal Gehoort Hebben, Gy Zult Gehoort Hebben, Hy, Zy, Het Zal Gehoort Hebben.
	Als
M.		Wy Zullen Gehoort Hebben, Gy Zult Gehoort Hebben, Zy Zullen Gehoort Hebben.

		Eindigende Wyze.
		Tegenwoordige Tyt.
		Hooren.

		Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
		Gehoort Hebben.

		Toekoomende Tyt.
		Zullen Hooren.

		De Deelwoorden zyn drie,
		Het Tegenwoordige,
		Hoorende.

		Het Verleedene,
		Hebbende Gehoort.

		Het Toekoomende,
		Zullende Hooren.

Doch behalve deeze buiging in de Tytvoeginge ontfangt dit Werkwoort, dat nevens het Werkwoort Zien het bedryf van twee menschelyke zinnen uitdrukt, in zommige Tyden, zoo der Aenvoegende, als der Aentoonende Wyze, de buiging der Werkwoorden Konnen, Moogen, Willen &c. wanneer zy gevolgt worden van een ander Werkwoort in de Eindigende Wyze. Waer van deeze voorbeelden zyn in de Aentoonende Wyze:

	Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
	1.
E.	Ik Hebbe, Gy Hebt, Hy, Zy, Het Heeft Hooren Zeggen.
M.	Wy Hebben, Gy Hebt, Zy Hebben Hooren Zeggen.

	2.
E,	Ik Hebbe, Gy Hebt, Hy, Zy, Het Heeft Zien Vechten.
M.	Wy Hebben, Gy Hebt, Zy Hebben Zien Vechten.

	Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
	1.
E.	Ik Hadde, Gy Hadt, Hy, Zy, Het Had Hooren Zeggen.
M.	Wy Hadden, Gy Hadt, Zy Hadden Hooren Zeggen.

	2.
E.	Ik Hadde, Gy Hadt, Hy, Zy, Het Had Zien Vechten.
M.	Wy Hadden, Gy Hadt, Zy Hadden Zien Vechten.

In de Aenvoegende Wyze zyn deeze voorbeelden:

		Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
		1.
E.		Ik Hebbe, Gy Hebt, Hy, Zy, Het Hebbe Hooren Zeggen.
	Dat
M.		Wy Hebben, Gy Hebt, Zy Hebben Hooren Zeggen.

		2.
E.		Ik Hebbe, Gy Hebt, Hy, Zy, Het Hebbe Zien Vechten.
	Dat
M.		Wy Hebben, Gy Hebt, Zy Hebben Zien Vechten.

		1. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
		1.
E.		Ik Hadde, Gy Hadt, Hy, Zy, Het Hadde Hooren Zeggen.
	Dat
M.		Wy Hadden, Gy Hadt, Zy Hadden Hooren Zeggen.

		2.
E.		Ik Hadde, Gy Hadt, Hy, Zy, Het Hadde Zien Vechten.
	Dat
M.		Wy Hadden, Gy Hadt, Zy Hadden Zien Vechten.

		2. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
		1.
E.		Ik Zoude, Gy Zoudt, Hy, Zy, Het Zoude Hebben Hooren Zeggen.
	Als
M.		Wy Zouden, Gy Zoudt, Zy Zouden Hebben Hooren Zeggen.

		2.
E.		Ik Zoude, Gy Zoudt, Hy, Zy, Het Zoude Hebben Zien Vechten.
	Als
M.		Wy Zouden, Gy Zoudt, Zy Zouden Hebben Zien Vechten.

		Toekoomende Tyt.
		1.
E.		Ik Zal, Gy Zult, Hy, Zy, Het Zal Hebben Hooren Zeggen.
	Als
M.		Wy Zullen, Gy Zult, Zy Zullen Hebben Hooren Zeggen.

		2.
E.		Ik Zal, Gy Zult, Hy, Zy, Het Zal Hebben Zien Vechten.
	Als
M.		Wy Zullen, Gy Zult, Zy Zullen Hebben Zien Vechten.

In de Eindigende Wyze, en haere drie byzondere Tyden volgen zy ook de voornoemde Werkwoorden; als in, Hooren Zeggen, Zien Vechten, Hebben Hooren Zeggen, Hebben Zien Vechten, Zullen Hooren Zeggen, Zullen Zien Vechten.

De drie Deelwoorden koomen ook daer mede over een; als in Hoorende Zeggen, Ziende Vechten, Hebbende Hooren Zeggen, Hebbende Zien Vechten, Zullende Hooren Zeggen, Zullende Zien Vechten.

Het Lydend Werkwoort Gehoort Worden wordt dus geboogen:

	De Gebiedende Wyze.
	Tegenwoordige Tyt.
E. . .	Word Gehoort.
M. . .	Wordt Gehoort.

	De Aentoonende Wyze.
	Tegenwoordige Tyt.
E.	Ik Worde Gehoort, Gy Wordt Gehoort, Hy, Zy, Het Wordt Gehoort.
M.	Wy Worden Gehoort, Gy Wordt Gehoort, Zy Worden Gehoort.

	Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.	Ik Werd Gehoort, Gy Werdt Gehoort, Hy, Zy, Het Werd Gehoort.
M.	Wy Werden Gehoort, Gy Werdt Gehoort, Zy Werden Gehoort.

	1. Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
E.	Ik Ben Gehoort, Gy Zyt Gehoort, Hy, Zy, Het Is Gehoort.
M.	Wy Zyn Gehoort, Gy Zyt Gehoort, Zy Zyn Gehoort.

	2. Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
E.	Ik Ben Gehoort Geworden of Geweest, Gy Zyt Gehoort Geworden of Geweest, Hy, Zy, Het Is Gehoort Geworden of Geweest.
M.	Wy Zyn Gehoort Geworden of Geweest, Gy Zyt Gehoort Geworden of Geweest, Zy Zyn Gehoort Geworden of Geweest.

	1. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.	Ik Was Gehoort, Gy Waert Gehoort, Hy, Zy, Het Was Gehoort.
M.	Wy Waeren Gehoort, Gy Waert Gehoort, Zy Waeren Gehoort.

	2. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.	Ik Was Gehoort Geworden of Geweest, Gy Waert Gehoort Geworden of Geweest, Hy, Zy, Het Was Gehoort Geworden of Geweest.
M.	Wy Waeren Gehoort Geworden of Geweest, Gy Waert Gehoort Geworden of Geweest, Zy Waeren Gehoort Geworden of Geweest.

		Toekoomende Tyt.
E.		Ik Zal Gehoort Worden, Gy Zult Gehoort Worden, Hy, Zy, Het Zal Gehoort Worden.
M.		Wy Zullen Gehoort Worden, Gy Zult Gehoort Worden, Zy Zullen Gehoort Worden.

		De Aenvoegende Wyze.
		Tegenwoordige Tyt.
E.		Ik Gehoort Worde, Gy Gehoort Wordt, Hy, Zy, Het Gehoort Worde.
	Dat
M.		Wy Gehoort Worden, Gy Gehoort Wordt, Zy Gehoort Worden.

		1. Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.		Ik Gehoort Wierde, Gy Gehoort Wierdt, Hy, Zy, Het Gehoort Wierde.
	Dat
M.		Wy Gehoort Wierden, Gy Gehoort Wierdt, Zy Gehoort Wierden.

		2. Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.		Ik Zoude Gehoort Worden, Gy Zoudt Gehoort Worden, Hy, Zy, Het Zoude Gehoort Worden.
	Als
M.		Wy Zouden Gehoort Worden, Gy Zoudt Gehoort Worden, Zy Zouden Gehoort Worden.

		Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
E.		Ik Zy Gehoort, Gy Zyt Gehoort, Hy, Zy, Het Zy Gehoort.
	Dat
M.		Wy Zyn Gehoort, Gy Zyt Gehoort, Zy Zyn Gehoort.

		1. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.		Ik Waere Gehoort, Gy Waert Gehoort, Hy Zy, Het Waere Gehoort.
	Dat
M.		Wy Waeren Gehoort, Gy Waert Gehoort, Zy Waeren Gehoort.

		2. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.		Ik Zoude Gehoort Geweest Zyn, Gy Zoudt Gehoort Geweest Zyn, Hy, Zy, Het Zoude Gehoort Geweest Zyn.
	Als
M.		Wy Zouden Gehoort Geweest Zyn, Gy Zoudt Gehoort Geweest Zyn, Zy Zouden Gehoort Geweest Zyn.

		Toekoomende Tyt.
E.		Ik Zal Gehoort Zyn, Gy Zult Gehoort Zyn, Hy, Zy, Het Zal Gehoort Zyn.
	Als
M.		Wy Zullen Gehoort Zyn, Gy Zult Gehoort Zyn, Zy Zullen Gehoort Zyn.

		Eindigende Wyze.
		Tegenwoordige Tyt.
		Gehoort Worden.

		Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
		Gehoort Zyn.

		Toekoomende Tyt.
		Zullende Gehoort Worden.

		De Deelwoorden zyn drie,
		Het Tegenwoordige,
		Wordende Gehoort.

		Het Verleedene,
		Gehoort.

		Het Toekoomende,
		Zullende Gehoort Worden.

Het Onzydige Werkwoort Woonen zullen wy hier op laeten volgen, dat in zyne Tytvoeginge door alle Wyzen en Tyden dus geboogen wordt:

	De Gebiedende Wyze.
	Tegenwoordige Tyt.
E. . . .	Woon.
M. . . .	Woont.

	De Aentoonende Wyze.
	Tegenwoordige Tyt.
E.	Ik Woone, Gy Woont, Hy, Zy, Het Woont.
M.	Wy Woonen, Gy Woont, Zy Woonen.

	Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.	Ik Woonde, Gy Woonde, Hy, Zy, Het Woonde.
M.	Wy Woonden, Gy Woonden, Zy Woonden.

	Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
E.	Ik Hebbe Gewoont, Gy Hebt Gewoont, Hy, Zy, Het Heeft Gewoont.
M.	Wy Hebben Gewoont, Gy Hebt Gewoont, Zy Hebben Gewoont.

	Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.	Ik Hadde Gewoont, Gy Hadt Gewoont, Hy, Zy, Het Had Gewoont.
M.	Wy Hadden Gewoont, Gy Hadt Gewoont, Zy Hadden Gewoont.

	Toekoomende Tyt.
E.	Ik Zal Woonen, Gy Zult Woonen, Hy, Zy, Het Zal Woonen.
M.	Wy Zullen Woonen, Gy Zult Woonen, Zy Zullen Woonen.

		De Aenvoegende Wyze.
		Tegenwoordige Tyt.
E.		Ik Woone, Gy Woont, Hy, Zy, Het Woone.
	Dat
M.		Wy Woonen, Gy Woont, Zy Woonen.

		1. Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.		Ik Woonde, Gy Woonde, Hy, Zy, Het Woonde.
	Dat
M.		Wy Woonden, Gy Woonden, Zy Woonden.

		2. Onvolmaekte Verleeden Tyt.
E.		Ik Zoude Woonen, Gy Zoudt Woonen, Hy, Zy, Het Zoude Woonen.
	Als
M.		Wy Zouden Woonen, Gy Zoudt Woonen, Zy Zouden Woonen.

		Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
E.		Ik Hebbe Gewoont, Gy Hebt Gewoont, Hy, Zy, Het Hebbe Gewoont.
	Dat
M.		Wy Hebben Gewoont, Gy Hebt Gewoont, Zy Hebben Gewoont.

		1. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.		Ik Hadde Gewoont, Gy Hadt Gewoont, Hy, Zy, Het Had Gewoont.
	Dat
M.		Wy Hadden Gewoont, Gy Hadt Gewoont, Zy Hadden Gewoont.

		2. Meerdanvolmaekte Voorverleeden Tyt.
E.		Ik Zoude Gewoont Hebben, Gy Zoudt Gewoont Hebben, Hy, Zy, Het Zoude Gewoont Hebben.
	Als
M.		Wy Zouden Gewoont Hebben, Gy Zoudt Gewoont Hebben, Zy Zouden Gewoont Hebben.

		Toekoomende Tyt.
E.		Ik Zal Gewoont Hebben, Gy Zult Gewoont Hebben, Hy, Zy, Het Zal Gewoont Hebben.
	Als
M.		Wy Zullen Gewoont Hebben, Gy Zult Gewoont Hebben, Zy Zullen Gewoont Hebben.

		Eindigende Wyze.
		Tegenwoordige Tyt.
		Woonen.

		Volmaekte Ganschverleeden Tyt.
		Gewoont Hebben.

		Toekoomende Tyt.
		Zullen Woonen.

		De Deelwoorden zyn drie.
		Het Tegenwoordige.
		Woonende.

		Het Verleedene.
		Hebbende Gewoont.

		Het Toekoomende.
		Zullende Woonen.

Vorige Volgende