|
| |
Het XXI. Kapittel.
DE Voornaemwoorden, tot welke wy nu overgaen, zyn Woorden, die, voor
een Naemwoort gestelt, eenen persoon of zaek, die iet lydt of doet, aenwyzen;
als, Myn Vader, Uw Broeder, Zyn Wyf, Ik Burger, Gy Lantsknecht, Hy Boer, Die
Mensch, Deeze Stat, Dit Huis, Dat Ding, &c.
Of de Voornaemwoorden worden in de plaetse des Naemwoorts gestelt,
en dan een ander daer onder verstaen; als in, Dees heeft het gedaen,
naemelyk, Man, knecht, mensch; Het myne heeft het getroffen, naemelyk,
Roer, zwaert, geweer; De uwe wil het waegen, naemelyk, Zoon of
Dochter; De zynen zyn geholpen; naemelyk, Kinderen of
huisgenooten.
Uit welke drie leste spreekwyzen aen te merken is, dat in zulke
uitlaetingen der Naemwoorden ook de Geslachtwoorden voor de Voornaemwoorden
gestelt worden.
De Voornaemwoorden zyn by de Nederduitschen deeze volgende, Ik,
gy, hy, zy, die, dees, de zelve, wie, welke, myn, uw (tuus) zyn, ons,
uw (vester) hun, haer, zelf.
De Voornaemwoorden worden ten aenzien van het Geslachte
aengemerkt, als Manlyk, Vroulyk en Onzydigh; dat uit de
veranderinge in het einde gezien kan worden; hoewel 'er eenige by alle
Geslachten gebruikt worden, zonder eenige verandering toe | |
| |
te
laeten; als, Ik, gy, tu, wy, gy, vos, zy, mans en
vrouwen.
In de Voornaemwoorden zyn drie Persoonen aen te merken; de
Eerste, die 'er spreekt; als Ik, de Tweede, die
aengesprooken wordt; als, Gy; de Derde, van wien men spreekt;
als, Hy.
De Voornaemwoorden zyn ten aenzien van den Aert ten deele
Oirsprongkelyk; als, Ik, gy, hy, die, dees, wie, welke, zelf; en ten
deele Afgeleidt; als, Myn, uw, zyn,
De Voornaemwoorden zyn ten aenzien der Hoedanigheit
vyfderlei; als, Aenwyzende, Bezittende, Betreklyke, Wederkeerende en
Vraegende.
De Aenwyzende zyn Ik, Gy, Hy, Die, ille, Dees, hic.
De Bezittende zyn Myn, Uw (tuus) wanneer van eenen persoon
gesprooken wordt, Ons, Uw, waer door men vester van veelen
persoonen vertaelt, Zyn, dat eenen van het Manlyke en Onzydige Geslachte
toebehoorr, Haer, dat iemant uit het Vrouwelyke eigen is; Hun,
dat van veele Manlyke en Onzydige Geslachtnaemen gebruikt wordt,
Haer, waer door iet aen veele van het Vrouwelyke wordt geëigent.
De Betreklyke hebben hun opzicht op iemant of iet, waer van voorhene
gesprooken is; en zyn Die, Dat, Wie, qui, quae, quod; als in deeze
redenen, Hy slaept nu, die altyt waekte; het zwaert, dat ik ontkoomen ben;
de vyant, wiens maght te vreezen is; de vrou, wiens man gestorven is.
De Wederkeerende, op meer dan eenen persoon passende, zyn deeze,
Zyn, Hun, Haer; als uit dee- | |
| |
ze redenen blykt, David worp
uit zynen slinger den steen Goliath in zyn voorhooft; de Nederlanders ontnaemen
in hunne zege den vyanden eene meenigte hunner vaendelen en standaerden;
Penelope, zoo naerstigh op haer weefgetou, dient de vrouwen van onze eeuwe tot
haer voorbeelt.
De Vraegende, waer door men iet vraegt of onderzoekt, zyn Wie,
Wat.
De Voornaemwoorden worden ook geboogen door de Naemvallen in beide
Getallen; maer wyken vry wat van de gemeene Buiginge af; als in de volgende
Voorbeelden te zien is,
| | In het | Eenvouwige
Getal, | In het | Meervouwige
Getal. |
| N. | Ik, | Gy, | Wy, | Gy, |
| T. | Myns, | Uws, | Onzer, | Uwer, |
| G. | My, | U, | Ons, | U, |
| A. | My, | U, | Ons, | U, |
| R. | | Gy, | | Gy, |
| N. | Van
My. | Van U. | Van Ons. | Van U. |
Het Voornaemwoort Hy, voor den man zelven gebruikt, dat in
het Vrouwelyke Geslachte Zy in het Onzydige Het heeft, wordt dus
geboogen in het Eenvouwige Getal, van alle Geslachten,
| N. | Hy, | Zy, | Het, |
| T. | Zyns, | Haers, | Zyns, |
| G. | Zich, | Zich, | Zich, |
| A. | Zich, | Zich, | Zich, |
| R. | | | |
| N. | Van
Zich. | Van Zich. | Zich. |
| |
| |
In het Meervouwige,
| N. | Zy, | Zy, | Zy, |
| T. | Hunner, | Haerer, | Hunner, |
| G. | Zich, | Zich, | Zich, |
| A. | Zich, | Zich, | Zich, |
| R. | | | |
| N. | Van
Zich. | Van Zich. | Van Zich. |
Het Voornaemwoort Hy, Is of Ille by de Latynen, voor
eenen anderen gebruikt, dat ook in het Vrouwelyke Geslachte Zy heeft, en
in het Onzydige Het, wordt in alle Geslachten dus geboogen in het
Eenvouwige Getal;
| N. | Hy, | Zy, | Het, |
| T. | Van
Hem, | Van Haer, | Van
Het, |
| G. | Hem, | Haer, | Het, |
| A. | Hem, | Haer
of
Ze, | Het, |
| R. | | | |
| N. | Van
Hem. | Van Haer. | Van Het. |
In het Meervouwige,
| N. | Zy, | Zy, | Zy, |
| T. | Hunner, | Haerer, | Hunner, |
| G. | Hun, | Haer, | Hun, |
| A. | Hen
of Ze, | Haer of Ze, | Hen of
Ze, |
| R. | | | |
| N. | Van
Hun- | Van Haer. | Van Hun. |
| |
| |
Het Voornaemwoort Die, het zy Aenwyzend, Iste, het zy
Betreklyk, Qui, dat in het Vrouwelyke Geslachte ook Die, in het
Onzydige Dat heeft, wordt door alle Geslachten dus geboogen in het
Eenvouwige Getal,
| N. | Die, | Die, | Dat, |
| T. | Diens, | Dier, | Van
Dat, |
| G. | Dien, | Die, | Dat, |
| A. | Dien, | Die, | Dat, |
| R. | | | |
| N. | Van
Dien. | Van Die. | Van Dat. |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Die, | Die, | Die, |
| T. | Dier, | Dier, | Dier, |
| G. | Dier, | Die, | Dien, |
| A. | Die, | Die, | Die, |
| R. | | | |
| N. | Van
Die. | Van Die. | Van Die. |
Op dezelve wyze wordt het Voornaemwoort Dees, Deeze, Dit,
geboogen in het Eenvouwige Getal,
| N. | Dees, | Deeze, | Dit, |
| T. | Van
Deezen, | Deezer, | Van
Dit, |
| G. | Deezen, | Deeze, | Dit, |
| A. | Deezen, | Deeze, | Dit, |
| R. | | | |
| N. | Van
Deezen. | Van Deeze. | Van Dit. |
| |
| |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Deeze, | Deeze, | Deeze, |
| T. | Deezer, | Deezer, | Deezer, |
| G. | Deezen, | Deeze, | Deezen, |
| A. | Deeze, | Deeze, | Deeze, |
| R. | | | |
| N. | Van
Deeze. | Van Deeze. | Van Deeze. |
Het Voornaemwoort De zelve, De zelve, Hetzelve (Idem, Eadem,
Idem) wordt in alle Geslachten door alle Naemvallen op de volgende wyze
geboogen in het Eenvouwige Getal;
| N. | De zelve, | De zelve, | Het
zelve, |
| T. | Des zelven, | Der zelve, | Van
Het zelve, |
| G. | Den zelven, | De
zelve, | Het zelve, |
| A. | Den zelven, | De
zelve, | Het
zelve, |
| R. | | | |
| N. | Van
Den zelven. | Van De zelve. | Van Het zelve. |
In het Meervouwige Getal,
| N. | De zelve, | De zelve, | De
zelve, |
| T. | Der zelve, | Der zelve, | Der
zelve, |
| G. | Den zelven, | De zelve, | Den
zelven, |
| A. | Den zelve, | De zelve, | De
zelve, |
| R. | | | |
| N. | Van
De zelve. | Van De zelve. | Van De zelve. |
| |
| |
Het Vraegende Voornaemwoort Wie, Wie, Wat, Quis, Quae, Quid,
wordt dus in de drie Geslachten geboogen;
In het Eenvouwige Getal,
| N. | Wie, | Wie, | Wat, |
| T. | Wiens, | Wiens, | Van
Wat, |
| G. | Wien, | Wie, | Wat, |
| A. | Wien, | Wie, | Wat, |
| R. | | | |
| N. | Van
Wien. | Van Wie. | Van Wat. |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Wie, | Wie, | Wie, |
| T. | Wier, | Wier, | Wier, |
| G. | Wien, | Wie, | Wien, |
| A. | Wie, | Wie, | Wie, |
| R. | | | |
| N. | Van
Wie. | Van Wie. | Van Wie. |
Dit is ondertusschen hier aen te merken, dat Wie en
Wat dus geboogen worden, wanneer zy op zich zelfs, en zonder volgende
Naemwoorden van Man, Vrou, Dier gevonden worden; dewyl zy in de
samenvoeginge met deeze Naemwoorden in alle Geslachten het Onzydige Wat
in de plaetse van Wie voor zich aenneemen; waer door men vraegt in beide
Getallen, Wat Man, Wat Vrou, Wat Dier, Wat Mans, Wat Vrouwen, Wat Dieren?
Wat Mans Naam? Wat
| |
| |
Vrouwen bedryf? Wat Kints vader? Wat
Man, Vrouwe, Kint is dit gebeurt? Wat Man, Vrou, Kint hebt gy gezien? Van Wat
Man, Vrouwe, Kint spreekt gy? en zoo voort: daer dan het Onzydige
Wat, als onscheidbaer, by alle Naemvallen voorkoomt.
Het Voornaemwoort Welke, Welke, Welk, het zy Vraegende, het
zy Betreklyke, Qui, Quae, Quod by de Latynen, wordt dus geboogen;
In het Eenvouwige Getal,
| N. | Welke, | Welke, | Welk, |
| T. | Welken, | Welker, | Van
Welk, |
| G. | Welken, | Welke, | Welk, |
| A. | Welken, | Welke, | Welk, |
| R. | | | |
| N. | Van
Welken. | Van Welke. | Van Welk. |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Welke, | Welke, | Welke, |
| T. | Welker, | Welker, | Welker, |
| G. | Welken, | Welke, | Welken, |
| A. | Welke, | Welke, | Welke, |
| R. | | | |
| N. | Van
Welke. | Van Welke. | Van Welke. |
De Bezittende Voornaemwoorden Myn, Zyn, Uw, Hun, Haer worden
door alle Geslachten op eenerlei wyze geboogen; als in de volgende Voorbeelden
blykt; en allereerst in het Manlyke Geslachte. | |
| |
In het Eenvouwige
Getal,
| N. | Myn, | Zyn, | Uw, | Hun, | Haer, |
| T. | Myns, | Zyns, | Uws, | Huns, | Haers, |
| G. | Mynen, | Zynen, | Uwen, | Hunnen, | Haeren, |
| A. | Mynen, | Zynen, | Uwen, | Hunnen, | Haeren, |
| R. | Myn, | | | | |
| N. | Van
Mynen, | Zynen, | Uwen, | Hunnen, | Haeren. |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| T. | Myner, | Zyner, | Uwer, | Hunner, | Haerer, |
| G. | Mynen, | Zynen, | Uwen, | Hunnen, | Haeren, |
| A. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| R. | Myne, | | | | |
| N. | Van
Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere. |
In het Vroulyke Geslachte in het Eenvouwige Getal,
| N. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| T. | Myner, | Zyner, | Uwer, | Hunner, | Haerer, |
| G. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| A. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| R. | Myne, | | | | |
| N. | Van
Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere. |
| |
| |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| T. | Myner, | Zyner, | Uwer, | Hunner, | Haerer, |
| G. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| A. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| R. | Myne, | | | | |
| N. | Van
Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere. |
In het Onzydige Geslachte in het Eenvouwige Getal,
| N. | Myn, | Zyn, | Uw, | Hun, | Haer, |
| T. | Myns, | Zyns, | Uws, | Huns, | Haers, |
| G. | Myn,
Mynen, | Zyn,
Zynen, | Uw,
Uwen, | Hun,
Hunnen, | Haer, of
Haeren, |
| A. | Myn, | Zyn, | Uw, | Hun, | Haer, |
| R. | Myn, | | | | |
| N. | Van
Myn,
Mynen, | Zyn,
Zynen, | Uw,
Uwen, | Hun,
Hunnen, | Haer, of
Haeren. |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| T. | Myner, | Zyner, | Uwer, | Hunner, | Haerer, |
| G. | Mynen, | Zynen, | Uwen, | Hunnen, | Haeren, |
| A. | Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere, |
| R. | Myne, | | | | |
| N. | Van
Myne, | Zyne, | Uwe, | Hunne, | Haere. |
| |
| |
Het Voornaemwoort Onze en Ons wordt in alle drie
Geslachten dus geboogen; In het Eenvouwige Getal,
| N. | Onze, | Onze, | Ons, |
| T. | Van
Onzen of Onzes, | Onzer, | Van Ons of
Onzes, |
| G. | Onzen, | Onze, | Ons of
Onzen, |
| A. | Onzen, | Onze, | Ons, |
| R. | Onze, | Onze, | Ons, |
| N. | Van
Onzen, | Van Onze, | Van Ons of Onzen. |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Onze, | Onze, | Onze, |
| T. | Onzer, | Onzer, | Onzer, |
| G. | Onzen, | Onze, | Onzen, |
| A. | Onze, | Onze, | Onze, |
| R. | Onze, | Onze, | Onze, |
| N. | Van
Onze. | Van Onze. | Van Onze. |
Waer in aen te merken is, dat de Teeler van het Meervouwige Getal in
deeze Voornaemwoorden in eene ER eindigt, daer de Byvoeglyke
Naemwoorden, voor Zelfstandige gevoegt, in eene E, en anders, daer zy als
Zelfstandige gebruikt worden, in eene EN uitgaen. En deeze uitgang in
ER geschiedt, zoo het schynt, omdat de Voornaemwoorden in dit Geval het
Geslachtwoort Der, het merkteeken des | |
| |
Teelers in het
Meervouwige Getal, vervangen of evenaeren.
Deeze Voornaemwoorden worden in het aenneemen van de R in den
Meervouwigen Teeler gevolgt van andere Byvoeglyke Naemwoorden, maer die naer
den aert der Voornaemwoorden zweemen; als Zoodaenige, zulke, zommige,
eenige, etlyke, geene, andere, beide, veele, alle; die alle zoo wel, als de
Voornaemwoorden, het Geslachtwoort Der in den Teeler van het Meervouwige
Getal gewoon zyn voor zich te verwerpen of te wraeken; als uit het voorbeelt
van Etlyke, dat alleen Meervouwigh in getal is, blykt,
| N | Etlyke Mans, Etlyke Vrouwen, Etlyke
Kinders, |
| T. | Etlyker Mannen, Etlyker Vrouwen, Etlyker
Kinderen, |
| G. | Etlyken Mannen, Etlyke Vrouwen, Etlyken
Kinderen, |
| A. | Etlyke Mans, Etlyke Vrouwen, Etlyke
Kinders, |
| R. | |
| N. | Van Etlyke Mannen, Etlyke Vrouwen, Etlyke
Kinderen. |
Maer wanneer de Voornaemwoorden, Myne, Uwe, Zyne, Onze,
Hunne, Haere, en de Byvoeglyke Naemwoorden Zoodaenige, Zulke,
Andere, als Zelfstandige Naemwoorden by uitlaeting gebruikt worden, en
daerom voor den Neemer van het Meervouwige Getal het Geslachtwoort De
plaetsen, nee- | |
| |
men zy, die in den Noemer achter de uitgaende E de N
ontfangen hebben, in den Teeler ook Der aen; als in deeze Voorbeelden te
zien is;
| N. | De
Mynen, | Uwen, | Zulken, | Anderen, |
| T. | Der
Mynen, | Uwen, | Zulken, | Anderen, |
| G. | Dne
Mynen, | Uwen, | Zulken, | Anderen, |
| A. | De
Mynen, | Uwen, | Zulken, | Anderen; |
| R. | | | | |
| N. | Van
De Mynen, | Uwen, | Zulken, | Anderen. |
De Voornaemwoorden, Ik, Gy, Hy Zelf, (Egomet, Tumet,
Ipsemet,) worden in het Manlyke Geslachte dus geboogen;
In het Eenvouwige Getal,
| N. | Ik, Gy, Hy Zelf, |
| T. | Myns, Uws, Zyns Zelfs, |
| G. | My, U, Zich Zelven, |
| A. | My, U, Zich Zelven, |
| R. | |
| N. | Van My, U, Zich Zelven. |
In het Meervouwige Getal,
| N. | Wy, Gy, Zy Zelfs, |
| T. | Onzer, Uwer, Hunner Zelven, |
| G. | Ons, U, Zich Zelven, |
| A. | Ons, U, Zich Zelfs, |
| R. | |
| N. | Van Ons, U, Zich Zelven. |
| |
| |
In het Vroulyke Geslachte,
| N. | Ik, Gy, Zy Zelf, |
| T. | Myns, Uws, Haer Zelfs, |
| G. | My, U, Zich Zelve, |
| A. | My, U, Zich Zelve, |
| R. | |
| N. | Van My, U, Zich Zelve. |
| | |
| N. | Wy, Gy, Zy Zelf, |
| T. | Onzer, Uwer, Haerer Zelve, |
| G. | Ons, U, Zich Zelve, |
| A. | Ons, U, Zich Zelfs, |
| R. | |
| N. | Van Ons, U, Zich Zelve. |
En in het Onzydige,
| N. | Het Kint Zelf, |
| T. | Des Kints Zelfs, |
| G. | Het Kint Zelf of den Kinde Zelven, |
| A. | Het Kint Zelf, |
| R. | |
| N. | Van Het Kint Zelf of Den Kinde Zelven. |
| | |
| N. | De Kinders Zelfs, |
| T. | Der Kinderen Zelven, |
| G. | Den Kinderen Zelven, |
| A. | De Kinders Zelfs, |
| R. | |
| N. | Van de Kinderen Zelven. |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd