Nederduitsche spraekkunst

Het XX. Kapittel.

ALle deeze Naemwoorden, die tot noch toe in alle hunne toevallen, als Enkel, aengemerkt zyn, worden in onze taele tot haer grootste en kunstigste sieraat en tot betooning van haar krachtigste vermoogen, veelszins Dubbel gemaekt of Samengezet door de Koppeling.

De Koppeling der Naemwoorden geschiedt, wanneer twee, drie, of meer Woorden samengevoegt en als broederlyk vereenigt, door deeze verdubbeling eene gansch nieuwe betekenis in dit Samengezette woort ontfangen.

In de Koppelinge worden samengevoegt, om een Naemwoort te maeken, I. Twee Zelfstandige Naemwoorden; als in Gasthuis, Vischmarkt, Wynkan, Waterkruik, Bierglas.

II. Drie Zelfstandige Naemwoorden; als in, Zeevischmarkt, Haegappelboom, Wyngaertman, Veltmaerschalk.

III. Vier Zelfstandige Naemwoorden; als in, Erflantmaerschalk, Erfrykskamerheer, Erfstedehouderampt.

[p. 122]

IV. Een Zelfstandigh met een Byvoeglyk Naemwoort; als in, Kunstryk, Sneeuwit, Zeegroen, Reisvaerdigh, Eerwaerdigh, Roemruchtigh; in welke Woorden het Byvoeglyke Naemwoort achter gestelt wordt, dat in de volgende voorgaet; als in, Hoogmoet, gulzigaert, wysneus, grootvorst, langtong, krombeen.

V. Twee Byvoeglyke Naemwoorden; als in, Grootmaghtigh, kleenhartigh, boosaerdigh, zwaerlyvigh, hoogmoedigh, dunhaerigh.

VI. Een of meer Zelfstandige met een of meer Byvoeglyke Naemwoorden; als in, Halsstrafwaerdigh, Turfveenryk, Aertsboosaerdigh.

VII. Een Voornaemwoort met een Zelfstandigh of Byvoeglyk Naemwoort; als in, Zelfmoort, zelfqueller, zelfstryt, zelfwilligh.

VIII. Een Werkwoort met een Zelfstandigh Naemwoort; als in, Werkwoort, zegsman, spreekwyze, draegbant, strykyzer, braspenning, teergelt, vaertuig, waschvrou.

IX. Een Zelfstandigh Naemwoort met een Werknaemwoort; als in, Noothelper, Raetgeever, Turfdraeger, Vischkooper.

X. Een Byvoeglyk Naemwoort met een Werknaemwoort; als in, Grootspreeker, quaetdoener, reinmaeker, schoonmaekster.

XI. Een Byvoeglyk Naemwoort met een Deelwoort; als in, Zoetvloeiend, grootmoogend, hooghgeleert, wytberoemt.

XII. Een Bywoort met een Zelfstandigh of Byvoeglyk Naemwoort; als in, Welvaert, welkomst, hedensdaegsch, hierlantsch.

XIII. Een Scheidbaer Voorwoort met een Zelf-

[p. 123]

standigh Naemwoort; als in, Bynaem, aenschyn, opkamer, intrede, voorhuis, narede, metgezel, doorvaert, uithoek, omwegh, onderkleet, tuschenwydte, bovenzael, tegenspoet, buitenhof, binnenkeuken, overspel, achterdeur.

Waer by men afgodt en toekruit en wederwil in diergelyke voegen kan, als van af en toe en weder oirsprongkelyk, die als Voorzetsels wel in Gekoppelde Naem- en Werkwoorden voorkoomen, maer by de Nederduitschen geenen Naemval, gelyk de andere, beheerschen.

XIV. Een Scheidbaer Voorwoort met een Byvoeglyk Naemwoort of Deelwoort; als in, Byziende, aenstootelyk, oprecht, ingelandt, voorvluchtigh, nalaetigh, medegaende, doorluchtigh, uitmuntend, omzichtigh, onderhaevigh, tusschentydigh, bovenmatigh, tegenstrydigh, buitenlantsch, binnendyksch, overgroot, achterdenkende; hoewel zommige deezer Naemwoorden niet voeglyk gescheiden konnen worden, en tot de Afgeleide schynen te behooren.

XV. Een Onscheidbaer Voorwoort met een Naemwoort; als in, Bestant, Ervaren, Ondank, Vergangbaer, Wantrou, Antwoort.

XVI. Etlyke Voorwoorden en Aenhangsels, een of meer, door elkander met een Naemwoort of Werkwoort; als in, Onwilligheit, ongenaekbaer, onverantwoordelyk, onwederroeplykheit.

Zommige van deeze Koppelwoorden, uit twee Zelfstandige Naemwoorden samengezet, ontfangen achter hun eerste lit veelszins eene S, als of zy van den Teeler of den tweeden Naemval zyn afgeleidt; als blykt in Lantsman, lantsknecht, lantsheer, lantsvrou, lantsoverheit, gerechtsdiener, gerechtshof, ryksdagh, ryksvorst, hongersnoot, dootsnoot, lyfsgevaer, krygsman,

[p. 124]

kalfsvel, schaepshooft, scheepslaeding, lamsbout, verkensworst, ezelsvleesch, arbeitslieden, raetsheeren, raetsvrienden, raetsverwanten.