|
| |
Het XIX. Kapittel.
ZOmmige deezer Zelfstandige en Byvoeglyke Naemwoorden, die met de
Oirsprongkelyke of Stamwoorden hunnen Naemvallen en Buigingen onderworpen zyn,
gelyk voorhene gezien is, zyn ook hunne Afleidinge onderhevigh, te
weeten, de Afkomstige.
De Afleiding toont aen, hoe en op wat wyze de Afkomstige Naemwoorden
van hunne Oirsprongkelyke of Stamwoorden uitspruiten, en rechtmatigh afgeleidt
konnen worden.
| |
| |
De Afleiding geschiedt door het hechten van zekere
Aenhangselen, die ten meesten deele in zich zelven niet betekenen, aen
het einde der Oirsprongkelyke Naemwoorden.
De Aenhangsels, die alle tweeëndertigh in het getal zyn,
bestaen, alleen twee uitgezondert, uit eene enkele lettergreep, en luiden dus:
ACHTIGH, AER, BAER, DE, DOM, EN, ER, ES, HAFT, HAFTIGH, HEIT, IER, IGH, IN,
ING, ISCH, JE, KEN, LING, LOOS, LYK, NIS, SCH, SCHAP, SCHE, SEL, ST, T, TE,
TJE, Y, ZAEM.
Wanneer een deezer Aanhangselen by een Naemwoort gevonden wordt, kan
men onfaelbaer besluiten, dat dit een Afgeleidt Naemwoort zy, dat door het
wechwerpen van zyn Aanhangsel tot zyne Oirsprongkelyke letteren of
Stamnaemwoort weder gebraght kan worden; als in, Vruchtbaer, ydelheit,
duisternis, manschap, diepte, ruitery, eenzaem; die na het verwerpen der
Aenhangselen, Baer, heit, nis, schap, te, y, zaem blyven Vrucht,
ydel, duister, man, diep, ruiter, een.
Zommige van deeze Afgeleide Naemwoorden zyn Byvoeglyk,
zommige Zelfstandigh.
De Byvoeglyke gaen uit in de Aenhangselen Achtigh, baer, en,
haft, haftigh, igh, isch, loos, lyk, sch, zaem; als Steenachtigh,
dienstbaer, koperen, manhaft, zeeghaftigh, veenigh, afgodisch, vredeloos,
heerlyk, hemelsch, eerzaem. In Ling gaen uit Ouderling,
zonderling.
De Zelfstandige eindigen in de Aenhangselen Aer, de, dom, er, es,
heit, in, ing, je, ken, ling, nis, schap, sche, sel, st, t, te, tje, y;
als, Zondaer,
| |
| |
liefde, rykdom, roeper, voogdes, wysheit,
poortier, vorstin, meening, popje, manneken, huurling, vuilnis, weetenschap,
meestersche, doopsel, dienst, dragt, diepte, starretje, voogdy.
De Afgeleidde Zelfstandige Naemwoorden zyn Vierderlei slagh; als
Volknaemwoorden, Verkleennaemwoorden, Afgenoemde, en
Werknaemwoorden.
De Volknaemwoorden beduiden 1. een huisgezin, 2. een vaderlant, en
3. eenigh volck; als, Madian- ner, Ismaëller, Nassauwer, Oranjer;
Korinther, Rotterdammer, Enkhuizer, Londenaer; Batavier, Syrier, Hollander,
Duitscher.
De Verkleennaemwoorden verminderen de betekenis der Oirsprongkelyke
Naemwoorden door aenneeming van je met of zonder eene voorgaende
t, en van ken met of zonder voorgaende s; als in,
Knaepje, schaepje, straetje, steegje, hoekje, huisje, steentje, boomtje,
beddetje, manneken, mondeken, hondeken, doeksken, boeksken, broeksken,
jongsken, afgeleidt van Knaep, schaep, straet, steeg, hoek, huis, steen,
boom, bed, man, mont, hont, doek, boek, broek, jong.
Waer in aen te merken staet, dat in de Verklaeringe der Naemwoorden,
die in het Meervouwige Getal achter eenen enkelen Klinker den Medeklinker, L,
M, N, R verdubbelen, of in het Eenvouwige Getal achter de Klinkers twee
Medeklinkers hebben, voor tje of ken noch eene e gebruikt
wordt; als in Balletje, lammetje, pennetje, starretje, handeken, beeldeken,
paerdeken, maegdeken. Dit volgt ook hoedeken afgeleidt van
hoet; gelyk de voorgaende van Bal, lam, pen, star, hant, beelt,
paert, maegt.
Afgenoemde Naemwoorden, die noch Volk- noch | |
| |
Verkleennaemwoorden zyn, worden van de Oirsprongkelyke Naemwoorden afgeleidt
door verandering van zommige letteren, of door aenneeming der Aenhangselen, en
eindigen in Aer, de, dom, es, heit, ier, in, ling, nis, sche, ster, te,
y; als Zondaer, liefde, rykdom, prinses, waerheit, tuinier, vorstin,
jongeling, vuilnis, dienersche, vryster, hoogte, voogdy; alle afkomstigh
van Zonde, lief, ryk, prins, waer, tuin, vorst, jong, vuil, diener, vryer,
hoog, voogt.
De Werknaemwoorden spruiten uit Werkwoorden, en verschillen hier in
van de voorgaende Afgeleidde, dat die tot hunnen oirsprong de Naemwoorden,
deeze de Werkwoorden hebben; en deeze gaen uit in ER, ING, NIS, SEL, ST, en in
zoo veele uitgangen, als de Wortelwoorden hebben, van welke door het
voortzetten van de lettergreep GE, het Merkteken des Verleedenen Tyts in
Werkwoordenen Deelwoorden ook eenige Werknaemwoorden gevormt worden; als in
Leezer, leezing, gelees, van lees, roeper, roeping, geroep, van
roep, kennis, schennis, van ken, schen, schraepsel, voedsel, van
schraep, voed, dienst, gunst, van dien, gun.
Behalve deeze Afgeleide Naemwoorden, die door de Onscheidbaere
Aenhangsels van de Naemwoordenen Werkwoorden gemaekt worden, zyn 'er noch
andere, die van Deelwoorden, Bywoorden en Voorwoorden afspruiten,
en daerom Deelwoordige, Bywoordige en Voorwoordige genoemt kunnen
worden.
Deelwoordige Naemwoorden zyn, die, Deelwoorden in den aenvang, tot
de betekenis van By- | |
| |
voeglyke Naemwoorden overgaen; als Geleert,
gelieft, gepreezen.
Bywoordige Naemwoorden zyn, die van de Bywoorden worden afgeleidt;
als Zeldzaem, huidigh, van zelden, huiden, anders heden
uitgesprooken.
Voorwoordige Naemwoorden zyn, die van de Voorwoorden hunnen oirsprong
trekken; als Voorigh, nederigh, overigh, onderling, zonderling, van
voor, neder, over, onder, zonder.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd